Τάκης Χ. Ζενέτος: Αποκαλύπτοντας άγνωστες πτυχές του έργου του οραματιστή αρχιτέκτονα

Στην κατάμεστη αίθουσα “Φάρος” του ΚΠΙΣΝ πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 16 Δεκεμβρίου η εκδήλωση-αφιέρωμα στον πρωτοπόρο Έλληνα αρχιτέκτονα Τάκη Χ. Ζενέτο, σε συνδιοργάνωση του ek magazine και του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής. Η βραδιά αφιερώθηκε στον τολμηρό αρχιτέκτονα που έφυγε από τη ζωή στην ακμή της δημιουργικής του πορείας και οι ομιλητές μας αποκάλυψαν πολλές πτυχές του πολυεπίπεδου γοητευτικού χαρακτήρα του.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τις εκδόσεις ek Architectural Publications ο τόμος “Τάκης Χ. Ζενέτος 2022: Αρχειακό Υλικό και Κριτικά Δοκίμια”, σε επιμέλεια της Αριάδνης Βοζάνη και του Ηλία Κωνσταντόπουλου, με αδημοσίευτο έως τώρα αρχειακό υλικό του αρχιτέκτονα και πρωτότυπα κείμενα πάνω στο έργο και την προσωπικότητά του.

Βρεθήκαμε στην αίθουσα “Φάρος” που γέμισε από νωρίς και εντύπωση μας προξένησε το γεγονός ότι ο χώρος κατακλύστηκε από νεαρούς φοιτητές και νεόκοπους λάτρεις της αρχιτεκτονικής και των τεχνών, που παρακολούθησαν τους ομιλητές με απόλυτη προσήλωση, ακόμα και όρθιοι, κρατώντας σημειώσεις.

Η μεγάλη συμμετοχή του κοινού και η εμβρίθεια των παρουσιάσεων απέδειξαν περίτρανα ότι το ενδιαφέρον για το έργο και την προσωπικότητα του Τάκη Χ. Ζενέτου παραμένει υψηλό. Αν και θεωρείται ένας από τους πιο πολυδημοσιευμένους Έλληνες αρχιτέκτονες, υπάρχουν από όσο φαίνεται πολλά πράγματα τα οποία ακόμα δεν γνωρίζουμε για εκείνον.

Τάκης Χ. Ζενέτος, ένας από τους πιο προοδευτικούς οραματιστές του 20ού αιώνα

Ο Τάκης Χ. Ζενέτος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 51 ετών και υπήρξε ένας από τους πιο προοδευτικούς οραματιστές του 20ού αιώνα. Το υλοποιημένο και μελετημένο έργο του, που περιλαμβάνει από κτίρια και πολεοδομικές μελέτες μέχρι σχεδιασμό επίπλων, διακρίνεται για την οραματική του προσέγγιση και παραμένει επίκαιρο, απασχολώντας πλήθος μελετητών στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926, και το 1945 φεύγει από την Ελλάδα για το Παρίσι. Εκεί σπουδάζει με υποτροφία αρχιτεκτονική στην École des Beaux Arts, όπου λαμβάνει τον τίτλο σπουδών του με την ολοκλήρωσή τους το 1952. Με το πέρασμα των χρόνων, σχεδιάζει περί τα 120 ολοκληρωμένα έργα.

Δίνοντας από νωρίς έμφαση στην ηλεκτρονική τεχνολογία, ο Ζενέτος αποτελεί ίσως μοναδική περίπτωση πρώιμου εκπροσώπου της ψηφιακής γενιάς αρχιτεκτόνων.

Στην Αθήνα, εκτός από το εργοστάσιο Φιξ (σήμερα ΕΜΣΤ) και το θέατρο του Λυκαβηττού, γνωστά έργα του είναι και το “στρογγυλό” σχολείο του Αγίου Δημητρίου, η μονοκατοικία στο Καβούρι και η πολυκατοικία στην Λεωφ. Αμαλίας (την οποία σε συνέντευξή του είχε αναφέρει ότι ξεχωρίζει μέσα από όλα του τα έργα). Είχε σχεδιάσει δεκάδες ιδιωτικές κατοικίες με καινοτόμα στοιχεία και είχε εκπονήσει πρωτοποριακές μελέτες, όπως την τουριστική αξιοποίηση της Στροφυλιάς στην Ηλεία. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει βέβαια και η οραματική μελέτη του για την “Ηλεκτρονική Πολεοδομία”, εντυπωσιακά στοιχεία της οποίας μάθαμε μέσα από τις ομιλίες της εκδήλωσης.

Δίνοντας από νωρίς έμφαση στην ηλεκτρονική τεχνολογία, ο Ζενέτος αποτελεί ίσως μοναδική περίπτωση πρώιμου εκπροσώπου της ψηφιακής γενιάς αρχιτεκτόνων. Μετά τις πρόσφατες επεμβάσεις σε δύο από τα σημαντικότερα έργα του στην Αθήνα (ΦΙΞ και Θέατρο Λυκαβηττού) η σημασία της συμβολής του στη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική έρχεται και πάλι στο προσκήνιο, προσκαλώντας νέες ερμηνείες.

Σήμερα, αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον μας για την πρωτοποριακή “Ηλεκτρονική Πολεοδομία” του 1962, και λόγω της ελληνικής συμμετοχής στη φετινή Biennale με τον τίτλο “Oedipus in search of Colonus”, που είχε αναπαραγωγές του επίπλου πολλαπλών χρήσεων, το οποίο είχε σχεδιάσει ο ίδιος στο πλαίσιο της συγκεκριμένης μελέτης.

Ανοίγει το αρχείο Ζενέτου

Με συγκίνηση και ευγνωμοσύνη η Ελίνα Ζενέτου, κόρη του σπουδαίου αρχιτέκτονα, προλόγισε την εκδήλωση στο ΚΠΙΣΝ, μιλώντας για τη συμφιλίωση με την ευθύνη που βαραίνει τους ώμους της, αλλά και για την πρόθεσή της το έργο του πατέρα της να καταστεί προσβάσιμο σε ερευνητές, παίρνοντας τη θέση του στην ιστορία.

Η συγκεκριμένη συνάντηση-αφιέρωμα ήταν διπλά ξεχωριστή μια και συνέπεσε με την ανακοίνωση του ανοίγματος του αρχείου του Ζενέτου από την οικογένειά του. Το αρχείο, το οποίο προοδευτικά θα ταξινομείται και θα γίνεται διαθέσιμο σε ερευνητές και ερευνήτριες από ολόκληρο τον κόσμο, πρόκειται να ρίξει νέο φως σε μία πολυσχιδή αρχιτεκτονική προσωπικότητα, που προκαλεί το διεθνές ενδιαφέρον.

“Θα οικοπεδοποιήσουμε τον αέρα. Η κατοικία θα είναι μία προκατασκευασμένη μονάδα που θα τοποθετείται σε τεχνητά επίπεδα που θα επαναλαμβάνουν τον φλοιό της γης και το ύψος της ατμόσφαιρας, αυξάνοντας έτσι την έκτασή του” / Τ. Ζενέτος

Τα λιγοστά σωζόμενα κτίρια του Ζενέτου, παρά την εξαιρετική αρχιτεκτονική τους ποιότητα, σήμερα έχουν υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις ή και ολοκληρωτική καταστροφή (όπως είδαμε και σε φωτογραφίες που παρουσιάστηκαν). Είναι σημαντικό λοιπόν, όπως υπογραμμίστηκε στο πλαίσιο της εκδήλωσης, η οικογένεια να έχει κάθε υποστήριξη στην επιμέλεια του αρχείου ώστε να περισωθεί τόσο ο οραματικός σχεδιασμός όσο και η πολυεπίπεδη σκέψη του Ζενέτου γύρω από την αρχιτεκτονική και τον κόσμο, η οποία τον τοποθετεί στη διεθνή πρωτοπορία του 20ού αιώνα.

Κτίριο Φιξ και Ηλεκτρονική Πολεοδομία

Πολύ ενδιαφέρουσα βρήκαμε την ομιλία της Ντόρας Θεοδωροπούλου (Αρχιτέκτονα Δρ. ΕΜΠ) αναφορικά με την ιστορία του κεντρικού κτιρίου ΦΙΞ στη Λεωφόρο Συγγρού 53.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης μάθαμε και για την Ηλεκτρονική Πολεοδομία, έργο για το οποίο είχε μιλήσει στο NEWS 24/7 o Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής και Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών, αναφέροντας: “Σημαντικότερη συνεισφορά του Ζενέτου στη σύγχρονη αρχιτεκτονική αποτελεί η Ηλεκτρονική Πολεοδομία. Η σημασία της αναγνωρίζεται σταδιακά και γίνεται γνωστή ανάμεσα σε ερευνητές διεθνώς με μεγάλη καθυστέρηση. Παρόλο που χρονικά συνέπεσε με τις αρχιτεκτονικές πρωτοπορίες του 1960, η εξαντλητική μελέτη του Ζενέτου τις ξεπερνά σε πληρότητα καθώς καλύπτει ολόκληρο το φάσμα σχεδιασμού, από το ανθρώπινο σώμα μέχρι την οργάνωση ενός νέου πλανητικού χωρικού δικτύου. Η εικονική γυάλινη κάψουλα τηλεργασίας είναι σήμερα προφητικά επίκαιρη περισσότερο από ποτέ, μετά την παγκόσμια ψηφιακή εμπειρία της πανδημίας”.

Η ηλεκτρονική πολεοδομία δεν είναι ουτοπία, αλλά μία αδυσώπητη πραγματικότητα από την οποία ο μεταπολεμικός άνθρωπος της καταναλωτικής κοινωνίας δεν θα μπορέσει να ξεφύγει

Στην εκδήλωση, μεταξύ άλλων, αναλύθηκαν οι επιρροές του Ζενέτου, ενώ πάνω στο θέμα σε συνέντευξη που είχε δώσει η Αριάδνη Βοζάνη, Διευθύντρια Σύνταξης του αρχιτεκτονικού περιοδικού ek και Καθηγήτρια ΕΜΠ μας είχε πει πάνω στο θέμα: “Ο Τάκης Χ. Ζενέτος επηρεάστηκε από αρχιτέκτονες του μοντέρνου κινήματος αλλά είχε ανάλογες προσεγγίσεις με συγχρόνους του διεθνείς οραματιστές κυρίως αρχιτέκτονες, όπως οι Ιάπωνες ‘μεταβολιστές’, η ομάδα Archigram ή ο Yona Friedman. Ο Ζενέτος παρακολουθούσε όλες τις εξελίξεις στον τομέα της αρχιτεκτονικής, της πολεοδομίας αλλά και της τεχνολογίας και των δυνατοτήτων που ‘ άνοιγε ‘ στο μέλλον στον τομέα του σχεδιασμού και της κατασκευής. Επηρέασε και μέχρι σήμερα πιστεύω επηρεάζει με τρόπο που δεν είναι άμεσα ή εμφατικά διακριτός, πολλούς αρχιτέκτονες που μελέτησαν το έργο ή και τα κείμενά του”.

Εκ κατακλείδι, η εκδήλωση μέσα από ένα ψηφιδωτό ομιλητών κατέδειξε την ανάγκη να περισωθεί το έργο αυτής της αρχιτεκτονικής ιδιοφυΐας που λέγεται Τάκης Χ. Ζενέτος, ο οποίος ήταν για τη χώρα μας μια ριζοσπαστική “αβάν-γκαρντ” μοναδικότητα.

Στο βήμα της εκδήλωσης ανέβηκαν οι:

• Γιάννης Αίσωπος, Καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων Παν. Πάτρας
• Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
• Αριάδνη Βοζάνη, Καθηγήτρια Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
• Ανδρέας Γιακουμακάτος, Καθηγητής ΑΣΚΤ
• Πάνος Δραγώνας, Καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων Παν. Πάτρας
• Ντόρα Θεοδωροπούλου, Αρχιτέκτονας Δρ. ΕΜΠ
• Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων Παν. Πάτρας
• Νίκος Λάμπρου, Αρχιτέκτονας Μηχ. ΕΜΠ
• Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων Παν. Θεσσαλίας
• Παναγιώτης Tουρνικιώτης, Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Η αρχιτεκτονική εκδήλωση “Τάκης Χ. Ζενέτος 2022 – Αρχειακό Υλικό και Νέες Προσεγγίσεις” διοργανώθηκε από το ek magazine σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις