Το σώμα και η ελευθερία στην κοινωνία του καπιταλισμού

H διακαλλιτεχνική πλατφόρμα Movement Research Project σε συμπαραγωγή με το θέατρο Nous υποδέχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα τον βραβευμένο χορευτή Pak Ndjamena, από τη Μοζαμβίκη και μία χορογραφία με επίκεντρο το σώμα.

Ο καλλιτέχνης επιδιώκοντας να ανοίξει διάλογο για το αποτύπωμα του ανθρώπινου σώματος απαλλαγμένο από το πολιτισμικό του σύμπαν στην κοινωνία του καπιταλισμού, το χορογραφικό του έργο θέτει ερωτήματα.

Ερωτήματα για το αν το σύγχρονο σώμα είναι ελεύθερο ή ελεγχόμενο, αυθεντικό ή απομίμηση κι ακόμη, σε ποιο βαθμό επηρεάζεται η εμπειρία του σώματος από το πολιτισμικό μοτίβο στο οποίο εισάγεται.  Χέρια, κορμός και πόδια προτάσσονται απέναντι στις κοινωνικές επιταγές.

Η solo performance σύγχρονου χορού «DEUS NOS ACUDI – GOD HELP US» του καλλιτέχνη από τη Μοζαμβίκη εξερευνά πώς η παράδοση χρησιμοποιήθηκε στρατηγικά από τις δομές της εκάστοτε εξουσίας με στόχο τη διατήρηση του κοινωνικού ελέγχου τόσο σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο όσο και σε διαφορετικές καταστάσεις και στιγμές.

Από τη μια πλευρά, προσεγγίζει την έννοια της παράδοσης, μέσω των τελετουργιών, των συμβόλων και των χειρόγραφων, η οποία εκφράζει τη “γενεαλογία” μιας ολόκληρης κοινωνίας. Από την άλλη πλευρά, ακουμπά στον σύγχρονο κόσμο του παγκοσμιοποιημένου ατόμου, όπου η έννοια της παράδοσης αποτελεί τη “διαφορετικότητα”.

Λίγα λόγια για τον βραβευμένο χορευτή Pak Ndjamena

Ο Pak Ndjamena είναι ένας διαθεματικός καλλιτέχνης γεννημένος το 1987, στην πόλη Μαπούτο της Μοζαμβίκης. Η καλλιτεχνική του ταυτότητα εκτείνεται σε ένα ευρύ φάσμα δεξιοτήτων, όπως ο σύγχρονος και παραδοσιακός χορός, η χορογραφία, η υποκριτική, η μουσική και η πολιτιστική παραγωγή.

Ο Pak Ndjamena υποστηρίζει ότι η τέχνη και δη η χορογραφική δημιουργία απορρέει από τη σύμπνοια διαφορετικών πεδίων της τέχνης. Στη διάρκεια της καριέρας του, έχει συνεργαστεί με διατομεακούς καλλιτέχνες από πολλαπλά γεωγραφικά σημεία ανά τον κόσμο. Παρά το γεγονός ότι είναι περήφανος για τις αφρικανικές του ρίζες, θεωρεί τον εαυτό του πολίτη του κόσμου και βλέπει την τέχνη ως μια κοινή και παγκόσμια γλώσσα επικοινωνίας.

Ως αποτέλεσμα αυτού του οράματος, ο Pak έχει ταξιδέψει σε περισσότερες από 10 χώρες για να εκθέσει την τέχνη του στις διάφορες μορφές της. Με τον σύγχρονο χορό ως την επικρατέστερη τέχνη στην καλλιτεχνική του καριέρα, ο Pak έχει χορογραφήσει και ερμηνεύσει περισσότερα από 20 έργα. Το 2019 τιμήθηκε με το βραβείο Mozal Arts & Culture Award στην κατηγορία χορού στο Maputo της Μοζαμβίκης.

Αναφορικά με την έμπνευση πίσω από την παράστασή σας Deus Nos Acudi (Ο Θεός να μας βοηθήσει) και τι τον οδήγησε να εξερευνήσει το θέμα της ελευθερίας και του ελέγχου του σώματος, της πρωτοτυπίας ή της μίμησης, μας λέει:

“Η ιδέα πίσω από την έμπνευση για την παράσταση “deus nos acudi” προκύπτει από την ανάγκη να μοιραστούμε με τον κόσμο μια δυνατή καλλιτεχνική φωνή που θα μπορούσε να μεταδώσει, μέσω του σώματος, είτε ελεγχόμενα, είτε πρωτότυπα, είτε μιμητικά, τα τελευταία γεγονότα στις κοινωνίες. Η καλλιτεχνική ερευνητική μου πρακτική μου επέτρεψε να αποκαλύψω πώς η εξουσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διαιώνιση της χειραγώγησης των ανθρώπων.

Αλλά και πώς οι άνθρωποι επικαλούνται το όνομα του παντοδύναμου “Θεού” επευφημείται για κάθε είδους κατάσταση στη ζωή (σε στιγμές χαράς και λύπης, ακούγεται το όνομα του “Θεού” είτε από ανθρώπους που πιστεύουν ότι υπάρχει είτε από εκείνους που δεν έχουν πίστη). Όλα στο όνομα του ”Θεού” για την επίτευξη κάποιου στόχου. Δυστυχώς, οι κοινωνίες βρίσκονται σε αυτό το σύστημα. Ακόμη και η παράδοση, η θρησκεία και οι τελετουργικές πεποιθήσεις κ.λπ. χρησιμοποιούνται ως “Εξουσία”.

Οι θεοί μου είναι οι πρόγονοί μου

Τον ρωτάμε αν ο τίτλος της παράστασης υποδηλώνει μια έκκληση για βοήθεια από μια ανώτερη δύναμη. Είναι σαρκαστικός;  Ο ίδιος πιστεύει σε μια ανώτερη δύναμη ή/και στη μοίρα;

“Αυτή η έκκληση είναι σχετική (μπορεί ακόμη και να είναι σαρκαστική για να προκαλέσει το κοινό). Αλλά σε αρκετούς πολιτισμούς ανά τον κόσμο, υπάρχουν πεποιθήσεις και μύθοι που ακολουθούνται από τους ανθρώπους, όπου κάποιοι πιστεύουν στους “θεούς” τους. Στον πολιτισμό μου συγκεκριμένα, οι “θεοί” μας είναι οι πρόγονοί μας, στους οποίους τοποθετούμαστε και πιστεύουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ύπαρξής μας και εν μέρει και η θρησκεία μας (καθολική ή μουσουλμανική, που κυριαρχεί στην κοινωνία μας).
Πιστεύω στις αρετές του παντοδύναμου “Θεού”, επειδή ακολουθώ την καθολική θρησκεία, αλλά πιστεύω επίσης στους “θεούς” μου – τους προγόνους μου.

Αλλά σε αρκετούς πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο, υπάρχουν πεποιθήσεις και μύθοι που ακολουθούνται από τους ανθρώπους, όπου μερικοί πιστεύουν στους ”θεούς” τους.

Στον πολιτισμό μου ειδικότερα, οι ”θεοί” μας είναι οι πρόγονοί μας, στους οποίους απευθυνόμαστε και πιστεύουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ύπαρξής μας και εν μέρει και  στους θεούς της θρησκείας μας (Καθολικής ή μουσουλμανικής, που κυριαρχεί στην κοινωνία μας).”

Στην παράστασή του ο Pak Ndjamena εξετάζει αν το σώμα είναι ελεύθερο ή ελεγχόμενο. Με ποιους τρόπους η παράστασή εμβαθύνει σε αυτή τη δυαδικότητα;

“Δεν έχω συγκεκριμένη απάντηση σε αυτή την ερώτηση, αλλά όλα ξεκίνησαν από την αρχή των ερευνητικών διαδικασιών και των χορογραφικών πρακτικών που έχω για αυτή την παράσταση. ”Ελεύθερο ή ελεγχόμενο σώμα” είναι οι απαντήσεις σε χορογραφικές ερευνητικές διαδικασίες.”

Παράλληλα αντλεί έμπνευση από συγκεκριμένες πολιτιστικές επιρροές ή παραδόσεις από τη Μοζαμβίκη.

“Ναι, υπάρχουν συγκεκριμένες επιρροές από τη Μοζαμβίκη, καθώς προέρχομαι από μια συγκεκριμένη πολιτιστική πρακτική. Αλλά η αφήγηση της παράστασης ανοίγει άλλους ορίζοντες, επιδιώκοντας να υπερβεί την πολιτιστική πραγματικότητα της Μοζαμβίκης σε άλλες κοινωνίες του κόσμου.”

Το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου είναι αν μπορεί ποτέ το σώμα να αποσπαστεί από το πολιτισμικό του πλαίσιο μέσα σε μια καπιταλιστική κοινωνία; Μήπως είμαστε όλοι σύγχρονοι “σκλάβοι” της παγκόσμιας οικονομίας; Ο Pak δεν απαντάει και αφήνει την ερώτηση ως προβληματισμό. Όπως και η παράσταση ”deus nos acudi”, τα θέματα αυτά ανοίγουν τον δρόμο για προβληματισμό.

Η παράσταση είναι κατά τόπους διαδραστική. Με ποιους τρόπους συμπεριλαμβάνει το κοινό στην παράσταση; “Εμπλέκω το κοινό με πολύ άμεσο τρόπο, θέτω ερωτήσεις που χρησιμεύουν ως προβληματισμός σχετικά με την ανθρώπινη θέση στην κοινωνία. Ποιες είναι οι κοινωνικές μας διαφορές ως ανθρώπινα όντα; Πώς καθρεφτίζουμε ο ένας τον άλλον; Οι φυλετικές διαφορές μας κάνουν ανώτερους από τους άλλους;”

Τέλος, όπως η πλειοψηφία των καλλιτεχνών δεν περιμένει κάποια συγκεκριμένη αντίδραση από το κοινό που θα δει την παράσταση “Deus Nos Acudi”. “Κάθε κοινό και κάθε κοινωνία δημιουργεί διαφορές. Φυσικά, ελπίζω αυτή η παράσταση να φέρει προβληματισμό για τα γεγονότα της τρέχουσας εποχής στον κόσμο.”