TO ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΠΟΥ ΑΝΤΕΧΟΥΝ

Ραντεβού με κτηνίατρο, ψεύτικο χαρτί για οδοντίατρο, “σπάσαν οι σωλήνες, τρέχουν τα νερά στο εξοχικό” και άλλα τέτοια ευρηματικά δικαιολογητικά, που αν οι μπάρες των διοδίων είχαν μιλιά θα ήταν περισσότερα, ακολούθησαν το λαϊκό πρόσταγμα, το πολιτιστικό δόγμα των ημερών: “Πάσχα στο χωριό”.

Είναι να τους κακολογείς ή να τους δικαιολογείς; Δεύτερη ζωή δεν έχει, δεύτερη φορά, όμως, έχει και, παρά το γεγονός ότι ο εορτασμός του φετινού Πάσχα είναι ελαστικότερων συνθηκών (Εκκλησία, αν θες, πας) και σαφώς καλύτερων προοπτικών (άνοιγμα εστίασης τη Δευτέρα) από το περσινό, ο ομφάλιος λώρος ανάμεσα στη θρησκευτική του φύση και την πολιτισμική του υφή δύσκολα κόβεται.

Πάσχα σημαίνει “πέρασμα”, άρα, θα έλεγε κάποιος, σε μία αλληγορική και επικαιροποιημένη του ερμηνεία, σημαίνει το “πέρασμα” στην κανονικότητα, αλλά αυτά… περσινά ξινά σταφύλια.

Πάσχα σημαίνει και εξόρμηση, νόστος, οικογενειακό αντάμωμα, διαχρονικά έθιμα, στοιχεία που συνθέτουν το φολκλόρ περιτύλιγμα μίας γιορτής γεμάτης συμβολισμούς και αναμνήσεις που παίζονται κάθε χρονιά, ξανά και ξανά, το ίδιο ευλαβικά. Ανοιξιάτικος καιρός, πασχαλινές χωριάτικες μυρωδιές, παραδόσεις που τελικά, υπάρχουν για να “σπάνε”.

Πού αποδίδεται, ωστόσο, αυτό το κοινό αίσθημα ανάγκης ή και “υποχρέωσης” για επιστροφή στα πάτρια εδάφη; Πώς ερμηνεύεται η κοινωνικότητα αυτής της γιορτής; Και, τέλος πάντων, τι πραγματικά στερούμαστε εκτός από ομαδικά σουβλίσματα και ανταλλαγή ρουκέτας στη Χίο;

Ο Μανόλης Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης κάνει μέσω του NEWS 24/7 μία λαογραφική προσέγγιση της σπουδαίας αυτής γιορτής της Ορθοδοξίας, αλλά και της άνοιξης, εξηγώντας τον λόγο που η στέρηση δύο ετών στο παλιό, το παραδοσιακό, “το Πάσχα το Ελληνικόν”, έχει προκαλέσει πολιτισμικό “σοκ” και νοσταλγικό ντελίριο ακόμη και σε εκείνους που το υποτιμούσαν.

Γιατί γίνεται πιο αισθητός ο εορτασμός του Πάσχα όταν είμαστε στο χωριό;
Διότι το Πάσχα, πέρα από τη θρησκευτική του σημασία, έχει και τη δική του πολιτισμική σημασία. Συνδέεται με την άνοιξη, ενώ έχει συνδεθεί και με αυτό που λέμε «επιστροφή στις ρίζες». Γι’ αυτό τον λόγο έχει και την προέκταση της οικογενειακής συγκέντρωσης. Έπειτα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλες οι μεγάλες γιορτές για εμάς τους Έλληνες, έχουν χαρακτήρα Χριστοκεντρικό, αλλά και οικογενειοκεντρικό όσον αφορά στον θεσμό τους. Και αυτοί είναι οι λόγοι που συνδέουν το Πάσχα με το χωριό μας, την καταγωγή μας, τις ρίζες μας. Άρα, και με τα έθιμά μας. Αυτά πάνε μαζί. Τα έθιμα δεν νοούνται στον ελληνικό λαό σε ιδιωτικό επίπεδο, αλλά σε οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο. Ένα πράγμα που διαχωρίζει τους Έλληνες και τους Ορθόδοξους γενικά από τη δυτική παράδοση του Χριστιανισμού είναι ότι για εμάς η θρησκεία, δεν είναι ατομικό αλλά κοινωνικό γεγονός. Γεγονός που εντάσσεται στη δημόσια σφαίρα.

Η θρησκεία ήταν πάντα ένα κοινωνικό γεγονός

Ιστορικά, τι σημαίνει το Πάσχα για τον ελληνισμό και που κρατά τις ρίζες της η κοινωνικότητα του εορτασμού του;
Καταρχήν, πρέπει να ξέρουμε ότι στην παράδοση του ελληνικού λαού, διαχρονικά οι θρησκευτικές γιορτές είχαν πάντοτε και κοινωνικό χαρακτήρα. Να θυμηθούμε για παράδειγμα, ότι οι μεγάλοι αθλητικοί αγώνες στην αρχαιότητα ήταν άρρηκτα συνυφασμένοι με θρησκευτικές γιορτές. Ήταν θρησκευτικά γεγονότα. Η παράδοση αυτή, του δημόσιου δηλαδή εορτασμού των θρησκευτικών εορτών συνεχίστηκε και μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, με αποτέλεσμα πολλά στοιχεία από τους πανηγυρισμούς των θρησκευτικών εορτών από την αρχαιότητα να περάσουν και στις σύγχρονες θρησκευτικές γιορτές. Έτσι διαμορφώθηκε αυτό το προφίλ των εορτών που έχουμε στον ανατολικό και στον Ορθόδοξο χώρο γενικότερα, στο οποίο προφίλ εντάσσονται οι γιορτές αυτές και κυρίως η γιορτή του Πάσχα.

Η διαφορά της συγκεκριμένης γιορτής με τις άλλες γιορτές, όπως των Χριστουγέννων, είναι ότι ο καιρός είναι καλός και μπορούμε μεγάλο μέρος τους να το κάνουμε στην ύπαιθρο. Είναι συνδυασμένο δηλαδή με την εξωστρέφεια του δημόσιου χώρου. Γι’ αυτό βλέπετε ότι όταν από τα μέσα του 21ου αιώνα επικράτησε στην Ελλάδα η αστυφιλία και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού συγκεντρώθηκε στα μεγάλα αστικά κέντρα, το Πάσχα πήρε και τον χαρακτήρα της εξόρμησης στην ύπαιθρο και στους τόπους καταγωγής μας.

Η αστικοποίηση θέτει σε κίνδυνο κάποια έθιμα της χώρας;
Υπάρχει η αντίληψη στον κόσμο ότι τα έθιμά μας ήταν ένα πράγμα παγιωμένο και απαράλλακτο επί πολλούς αιώνες. Και ότι ήρθε η δική μας εποχή να το αλλάξει. Πάντα, σε όλους τους αιώνες υπήρχε συνεχής αλλαγή. Παγιωμένη κατάσταση και αμετάβλητη δεν υπήρξε ποτέ. Απλώς οι ρυθμοί των αλλαγών αυτών ήταν πολύ πιο αργοί. Πλέον, αυτός ο ρυθμός γίνεται πιο γοργός έως καταιγιστικός. Υπό αυτή την έννοια, τα έθιμα δεν κινδυνεύουν. Απλώς, μεταλλάσσονται και διαφοροποιούνται. Υπάρχουν έθιμα τα οποία είναι πλέον άχρηστα για τον λαό και σταματάνε, αλλά αυτό υπήρχε πάντα. Δεν κινδυνεύει η εθιμική ζωή του λαού. Αλλάζει και προσαρμόζεται. Η παράδοση και οι εκδηλώσεις της, υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει όσο υπάρχουν οργανωμένες κοινωνίες.

Υπήρχαν έθιμα των παλαιότερων ετών που χάθηκαν στον χρόνο;
Έθιμα που να έχουν χαθεί δεν υπάρχουν. Υπάρχουν έθιμα που έχουν μεταλλαχθεί. Έχουν αλλάξει χαρακτηριστικά, γιατί αλλάζει ο πολιτισμός, οι πολιτικές, οικονομικές και άλλες πολιτισμικές συνθήκες. Ο βασικός πυρήνας των εθίμων συνεχίζεται, αλλά μπορεί να έχει αλλάξει το περιεχόμενό του. Για παράδειγμα, το Σάββατο του Λαζάρου εντάσσεται στα έθιμα του Πάσχα. Υπάρχουν τα κάλαντα από τις Λαζαρίνες, στον βορειοελλαδικό και κυρίως στον δυτικομακεδονικό χώρο, τα οποία τα τραγουδούν νεαρές κοπέλες και έχουν γονιμικό χαρακτήρα, γιατί οι γιορτές αυτές συνδέονται βαθιά με το ξύπνημα της φύσης και τη γονιμότητα. Όσο οι άνθρωποι ζούσαν σε ένα προβιομηχανικό περιβάλλον και πίστευαν ότι με τα έθιμα αυτά πραγματικά επηρέαζαν τη γονιμότητα, τα έθιμα αυτά ήταν λειτουργικά. Όταν ήρθε η τεχνολογία και η γνώση, τα έθιμα αυτά παρέμειναν, μόνο που τώρα πια τελούνται από συλλόγους ή τελούνται στο πλαίσιο αυτού του ιδεολογήματος, το να συνδεθούμε δηλαδή με τις ρίζες μας. Με άλλα λόγια, όσοι κάνουν τις Λαζαρίνες σήμερα, ή καίνε τον Ιούδα, δεν πιστεύουν ότι αυτό έχει γονιμική σημασία. Το κάνουν “για το καλό” ή το κάνουν γιατί το έκαναν οι πρόγονοί τους. Αυτή είναι μία διαφοροποίηση του εθίμου. Δεν χάθηκε, συνεχίζει και υπάρχει αλλά με άλλους σκοπούς πια γιατί άλλαξε και η κοινωνία.

Υπάρχουν χωριά όπου τα εξυπηρετεί ένας παπάς και η Ανάσταση ξεκινά από το μεσημέρι. Γιατί φωνάζουν, λοιπόν, κάποιοι φέτος;

Μπορείτε να μας πείτε περιπτώσεις όπου το Πάσχα εορτάστηκε κανονικά σε περιόδους κακουχιών για τον ελληνικό λαό;
Αυτό ταιριάζει και με το σήμερα. Το Πάσχα πάντα εορταζόταν από τους ανθρώπους ανάλογα βέβαια με τις ιστορικές συνθήκες. Για παράδειγμα, στην περίοδο της κατοχής, τα στρατεύματα δεν επέτρεπαν τον βραδινό εορτασμό του Πάσχα. Η Ανάσταση γινόταν το απόγευμα. Το ίδιο και στην περίοδο του 1821. Οι άνθρωποι έκαναν ανακωχή στις πολεμικές τους επιχειρήσεις και γιόρταζαν το Πάσχα με τις συνθήκες που είχαν. Να σας θυμίσω ότι οι μόνοι που δεν σεβάστηκαν το Πάσχα ήταν τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία, όπου βομβάρδιζαν τους Σέρβους ανήμερα της ημέρας του Πάσχα. Στα οθωμανικά χρόνια, ακόμη και οι Τούρκοι σέβονταν το Πάσχα και την ημέρα εκείνη δεν είχε εχθροπραξίες.

Πάνω σε αυτό, θέλω να προσθέσω και το εξής. Επειδή φέτος υπήρξε η απόφαση για την Ανάσταση να γίνει στις 9μ.μ., υπάρχει μία ανταλλαγή απόψεων από κάποιους ανθρώπους που θεωρούν ότι υπερασπίζονται την παράδοση, είτε την εκκλησιαστική είτε γενικότερα, λέγοντας ότι είναι απαράδεκτο και ότι πρέπει να γίνει στις 12μ.μ., χρησιμοποιώντας επιχειρήματα για το αν ο Χριστός αναστήθηκε διήμερος ή τριήμερος. Σε αυτούς, λοιπόν, να πω πως σε πάρα πολλές περιπτώσεις η Ανάσταση εορτάζεται νωρίτερα, ακόμη και σήμερα. Υπάρχουν ορεινά χωριά που τα εξυπηρετεί ο ίδιος παπάς, ο οποίος ξεκινά να κάνει Αναστάσεις από τις 3 το μεσημέρι και τελειώνει το βράδυ. Υπάρχουν Μητροπόλεις που ενώ οι αρχιερείς τους το δέχονταν αυτό, τώρα που έγιναν σε συνθήκες ανάγκης βγαίνουν και κάνουν δηλώσεις, λέγοντας πως είναι απαράδεκτο. Εμένα, λοιπόν, ως Χριστιανό Ορθόδοξο, δεν με ενδιαφέρει καθόλου πότε αναστήθηκε ο Χριστός. Με ενδιαφέρει ΄ότι Αναστήθηκε. Αυτό έχει σημασία για μένα.

Για δεύτερη χρονιά, θα στερηθούμε τα έθιμα σε κάθε γωνιά της χώρας λόγω του lockdown. Τι πιστεύετε ότι στερείται ουσιαστικά ο λαός από τέτοιες απαγορεύσεις και τέτοιους περιορισμούς;
Ο λαός στερείται την κοινωνικότητα. Η θρησκευτικότητα μπορεί να εξυπηρετηθεί και μάλιστα φέτος περισσότερο από πέρυσι, μιας και φέτος οι λειτουργίες γίνονται με ανοιχτές εκκλησίες. Την κοινωνικότητα στερείται και την επιστροφή στη φύση. Όχι αυτά καθ’ αυτά τα έθιμα. Άλλωστε τα έθιμα είναι δύο βασικών κατηγοριών: Αυτά που τελούνται σε οικογενειακό περιβάλλον και αυτά που πραγματοποιούνται σε κοινωνικό περιβάλλον. Αυτά στερείται και φέτος ο λαός. Αλλά αυτό δεν νομίζω ότι τα θέτει σε κίνδυνο.

Ξέρετε πόσα έθιμα απαγορεύονταν στην περίοδο της κατοχής; Κι όμως, οι άνθρωποι επανήλθαν σε αυτά

Ο εγκλεισμός στην πρωτεύουσα και η νοσταλγία της εξόρμησης στην επαρχία πιστεύετε ότι θα κάνουν τον κόσμο να εκτιμήσει ακόμη περισσότερο τα έθιμα του τόπου;
Βεβαίως θα τα εκτιμήσει περισσότερο. Αλλά το διάστημα της στέρησης είναι πολύ μικρό για να τα αλλάξει. Να επανέλθω στο παράδειγμα της κατοχής. Ξέρετε πόσα από αυτά απαγορεύονταν στην κατοχή; Κι όμως, οι άνθρωποι επανήλθαν σε αυτά. Επανήλθαν γιατί τόσο η αναζήτηση του Θεού και η σύνδεση με τις πολιτισμικές μας ρίζες είναι πράγματα πολύ βαθύτερα που δεν αλλοιώνονται από μία-δυο χρονιές. Κι αν κάποια αλλοιωθούν σημαίνει ότι ήρθε η ώρα τους να μεταλλαχθούν.

Νεότεροι πολλές φορές υποτιμούσαμε κάποια από τα έθιμα του τόπου μας. Κι όμως, τώρα νιώθουμε τη στέρησή τους. Πώς το ερμηνεύετε;
Ο βασικός παράγοντας ο οποίος προσδιορίζει τη σχέση μας με το έθιμο είναι η νοσταλγία της πατρίδας. Και πατρίδα είναι το μέρος που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε. Είναι τα παιδικά μας χρόνια. Δεν είναι κάτι που μας δίδαξαν οι γονείς μας. Είναι τα παιδικά και εφηβικά μας βιώματα. Όσο περισσότερο μεγαλώνει ένας άνθρωπος σε ηλικία, τόσο περισσότερο αισθάνεται τέτοιου είδους στερήσεις, διότι ο γενέθλιος τόπος και οι άνθρωποι του γενεθλίου τόπου απομακρύνονται. Υπό αυτή την έννοια νιώθουμε αυτή τη νοσταλγία, η οποία μεγαλώνει μαζί μας.

Επέρχεται το φαινόμενο της συντηρητικοποίησης των μεγαλύτερων γενιών. Ο άνθρωπος μετά τα 50 αρχίζει και διαπιστώνει ότι πλέον φέρεται και σκέφτεται όπως οι γονείς του. Είναι μία φυσιολογική, όμως, εξέλιξη των πραγμάτων. Λένε οι άνθρωποι του λαού “ήρθαν τα Χριστούγεννα, πέρασαν”, “ήρθε το Πάσχα, πέρασε”, “ήρθε ο Δεκαπενταύγουστος, πέρασε”. Δεν περνάνε αυτά. Εμείς περνάμε. Εμείς διαγράφουμε μπροστά από αυτά τα έθιμα μία πορεία που οδηγεί από τη γέννηση στον θάνατο. Όταν ήμουν μικρός άκουγα τις ηλικιωμένες να λένε “χάλασε ο κόσμος σήμερα”. Αυτό το πράγμα, το λέγανε οι άνθρωποι από την εποχή του Ομήρου. Τα έθιμα δεν χάνονται. Οι άνθρωποι αλλάζουν.

Υπάρχουν περιορισμοί και στις θρησκευτικές τελετές, έστω και μικρότερης κλίμακας από τους περσινούς. Περιορισμοί που κράτησαν τον κόσμο στο σπίτι για δεύτερη χρονιά. Πιστεύετε ότι ο πιστός νιώθει να πλήττεται από μία τέτοια συνθήκη;
Οποιαδήποτε αλλαγή των συνηθειών μας, των πραγμάτων που θεωρούμε κεκτημένα, ιδίως αυτή την εποχή, εκλαμβάνεται ως καταπάτηση των δικαιωμάτων και στέρηση της ελευθερίας. Στην πραγματικότητα, όμως, ολόκληρη η ανθρωπότητα έζησε τον τελευταίο ένα-ενάμιση χρόνο έναν εφιάλτη που θεωρούσε ότι είχε αφήσει στο παρελθόν: Τον εφιάλτη της πανδημίας. Κι ο εφιάλτης αυτός επανήλθε. Αν δούμε ιστορικά τα γεγονότα, παρόμοιες συνθήκες υπήρχαν όποτε υπήρχαν παρόμοιες καταστάσεις τέτοιων επιδημιών και δεν ήταν μία και δύο, ήταν πάρα πολλές. Άρα, θεωρώ, πως αυτό είναι κάτι που θα περάσει και ελπίζω, έστω και προσωρινά, αυτό να δώσει στους ανθρώπους να καταλάβουν την αξία αυτών που στερηθήκαμε και στερούμαστε.

Είδα ακόμη και ανθρώπους, από δημοσιογράφους μέχρι επιστήμονες, που δεν έγραφαν ή είχαν μία κριτική στάση απέναντι σε αυτά που περιλαμβάνει η παράδοση, ξαφνικά να αναπτύσσουν έναν λόγο περί παραδόσεως. Και το κάνουν γιατί το στερήθηκαν όλο αυτό.

Άρα, πιστεύετε ότι οι συνθήκες του τελευταίου έτους θα αφήσουν το δικό τους αποτύπωμα στα έθιμα του μέλλοντος;
Οπωσδήποτε. Βεβαίως. Πάντα τέτοια μεγάλα γεγονότα αφήνουν και κάποιο αποτύπωμα. Κάνουν τον κόσμο και την κοινωνία να πάει πιο μπροστά. Και όταν λέω πιο μπροστά, αυτό δεν έχει πάντα θετικό πρόσημο. Εννοώ ότι διαφοροποιούνται.

Δεν θα μας απομακρύνει η στέρηση των εθίμων από την εκκλησία, αλλά η απογοήτευση από αυτούς που δεν στάθηκαν αντάξιοι των περιστάσεων

Τα πολιτιστικά ιδιώματα κάθε τόπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη θρησκευτική ακολουθία των ημερών. Μπορεί αυτή η σύνδεση να αλλοιωθεί μέσα από τέτοιες συγκυρίες;
Θεωρώ πως όχι. Δεν είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι επειδή πέρυσι και φέτος δεν ήταν τα πράγματα ελεύθερα θα οδηγήσει τους ανθρώπους να έχουν λιγότερη θρησκευτικότητα. Ότι θα τους απομακρύνει από την εκκλησία. Αν κάτι μπορεί να τους απομακρύνει από την εκκλησία είναι η απογοήτευση ότι ως έναν βαθμό, κάποιοι άνθρωποι του εκκλησιαστικού χώρου δεν στάθηκαν αντάξιοι των περιστάσεων. Διότι, αν δείτε ποιοι αντιδρούν και μάλιστα μερικοί και βιαίως, θα δείτε ότι είναι ένας φονταμενταλιστικός χώρος που ήταν αντίθετος και με τη Σύνοδο της Κρήτης, είναι αντίθετος στην Αυτοκεφαλία της Ουκρανίας. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι, οι οποίοι πάντα αντιδρούσαν. Πιστεύω ότι η πλειοψηφία, ωστόσο, ξέρει και κατανοεί ότι αυτό είναι κάτι προσωρινό και ότι δεν αλλοιώνει το φρόνημα των ανθρώπων. Αλίμονο αν αντιμετωπίζουμε τους πιστούς ως μαθητές μιας τάξης, όπου αριθμούμε την παρουσία ή απουσία τους με ένα απουσιολόγιο.

Κομμάτι τις πολιτιστικής ακολουθίας των ημερών είναι και το καθιερωμένο πασχαλινό τραπέζι που και αυτό σε πολλά σπίτια ενδέχεται να διαφοροποιηθεί λόγω συνθηκών. Πόσο σημαντική θέση κατέχει το φαγητό στα έθιμα του τόπου διαχρονικά, αλλά ειδικά τις μέρες του Πάσχα;
Το φαγητό είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ταυτότητάς μας. Βεβαίως, πρέπει να το αντιμετωπίζουμε στις σωστές του διαστάσεις. Δηλαδή, ότι είναι συμπληρωματικό των άλλων εθίμων. Να σας υπενθυμίσω ότι προ πανδημίας, οι περισσότεροι δημοσιογράφοι περιορίζονταν στο πόσο έχει το αρνί στην κεντρική αγορά. Και αντιστοίχως τα Χριστούγεννα για τη γαλοπούλα. Τίποτα δεν έλεγαν περί της ουσίας του τραπεζιού, η οποία δεν είναι να φάμε το αρνί, αλλά να συγκεντρωθεί η οικογένεια γύρω από το τραπέζι. Το Πάσχα δεν είναι απλώς μία Κυριακή σαν όλες τις άλλες του έτους που θα φάμε κρέας. Είναι το θρησκευτικό και το εθιμικό μέρος. Αυτή η αντιμετώπιση του φαγητού ως κάτι απομονωμένο από την εθιμική πραγματικότητα είναι κάτι που έχει ξεκινήσει εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες, κυρίως από την τηλεόραση και δευτερευόντως από το ραδιόφωνο. Και δίνει λάθος μήνυμα.

Αν κάτι πρέπει να σκεφτούμε είναι η αντιμετώπιση του πασχαλινού τραπεζιού, όχι υπό το πρίσμα αν το αρνί θα είναι σουβλιστό ή στο φούρνο, αλλά υπό το πρίσμα του αν έρχεται μετά από μία περίοδο νηστείας και αν είναι μέσα σε θρησκευτικά και οικογενειακά πλαίσια. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί κόπτονται με το αρνί άνθρωποι που έφευγαν αμέσως μετά το φαγητό για να πάνε για ποτό. Όπως επίσης δεν μπορώ να αντιληφθώ τους ανθρώπους που μετά το “Χριστός Ανέστη” φεύγουν αμέσως από την εκκλησία λέγοντας “μα είναι δυνατόν να περιμένω μέχρι τις 2 για να φάω;”. Οι ίδιοι που βγαίνουν για ποτό αργά το βράδυ και τρώνε στις 4 το πρωί.

Θα μπορούσατε να μας πείτε μερικά έθιμα που δεν είναι τόσο διαδεδομένα στην Ελλάδα;
Αρχικά να σας πω ότι ακόμη και την Κυριακή του Πάσχα δεν είναι παντού ίδια τα έθιμα στη χώρα. Το ψήσιμο του οβελία για παράδειγμα είναι κάτι που το βρίσκουμε κυρίως στη Ρούμελη και στις ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου. Ξεκινώντας από το μαγείρεμα, υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι. Υπάρχουν πολλές τοπικές παραλλαγές. Για παράδειγμα, ο κύριος εορτασμός σε ορισμένες περιοχές δεν γίνεται ανήμερα το Πάσχα, αλλά τη δεύτερη ή την τρίτη μέρα του Πάσχα, όπως στα Δωδεκάνησα με τη λαμπρή Τρίτη. Γίνονταν λιτανείες, όπου έκαναν τη λειτουργία τη δεύτερη ή την τρίτη μέρα του Πάσχα, έπαιρναν τις εικόνες και γύριζαν σε όλο τον αγροτικό χώρο του χωριού για να αγιάσουν.

Σε άλλες περιοχές έχουν το έθιμο της μεταφοράς εικόνων. Αλλού υπάρχουν τα υψωμένα δέντρα. Όπου έπαιρναν ύψωμα από το πρόσφορο της πασχαλινής λειτουργίας και στη διάρκεια της λιτανείας έβαζαν ένα κομματάκι σε μεγάλα αιωνόβια δέντρα, θεωρώντας ότι αυτό το δέντρο μετατρέπεται σε φύλακα του χωριού. Αυτά είναι έθιμα που στον αστικό χώρο και στον αστικοποιημένο πολιτισμό δεν υπάρχουν πλέον. Γίνονται μόνο ως αναπαραστάσεις από διάφορους συλλόγους. Δεν έχουν ουσιαστική σημασία.

Ένα άλλο τρανό παράδειγμα είναι τα πασχαλινά αυγά. Αυτά, έχουν από-ιεροποιηθεί. Οι άνθρωποι κάποτε τα έβαφαν από τη Μεγάλη Πέμπτη, τα πήγαιναν σε καλαθάκια στον παπά, ο οποίος διάβαζε πάνω τους ευαγγέλια, έπειτα τα έπαιρναν σπίτι, τα έτρωγαν και κρατούσαν ένα στο εικονοστάσι όπου και το κρατούσαν όλο τον χρόνο, θεωρώντας ότι βοηθούν τις γυναίκες να γεννήσουν. Πίστευαν ότι είχε τέτοια δύναμη.

Μάλιστα μάζευαν τα τσόφλια τους και τα έθαβαν στις τέσσερις γωνίες των χωραφιών τους γιατί πίστευαν ότι αποτρέπουν τις βροχές, το χαλάζι, τις πλημμύρες και τα έντομα που θα μπορούσαν να καταστρέψουν τη σοδειά τους. Τέλος, οι λαμπάδες. Παλιά, εκτός του ότι έκαναν τον σταυρό στο κατώφλι της πόρτας επιστρέφοντας από την Ανάσταση, τις φυλούσαν στο εικονοστάσι και όταν κάποιος αρρώσταινε ή είχε κακοκαιρία τις άναβαν, θεωρώντας ότι θα βοηθήσουν. Πλέον, τα περισσότερα από αυτά δεν υπάρχουν ή δεν είναι καν γνωστά.