ΤΟ ΠΟΡΙΣΜΑ ΤΗΣ OLAF ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ ΤΗ ΣΥΓΚΑΛΥΨΗ ΕΠΑΝΑΠΡΟΩΘΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

Με τον πλέον επίσημο τρόπο επιβεβαιώθηκε χθες ότι το ελληνικό λιμενικό πραγματοποιεί επαναπροωθήσεις (pushbacks) αιτούντων άσυλο στο Αιγαίο και ότι η FRONTEX προσπάθησε τα προηγούμενα δύο χρόνια να συγκαλύψει αυτή την πρακτική. Τα παραπάνω προέκυψαν από το απόρρητο πόρισμα 123 σελίδων της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) το οποίο αποκάλυψαν χθες το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel, η ερευνητική ομάδα Lighthouse Reports και η οργάνωση FragDenStaat. Στην Ελλάδα το δημοσίευσαν οι Reporters United.

Αυτούσιο το πόρισμα βρίσκεται πλέον ελεύθερο στο διαδίκτυο και μπορεί οποιοσδήποτε να το διαβάσει παρακάτω.

Έτσι επιβεβαιώνονται τα ρεπορτάζ ελληνικών και διεθνών ΜΜΕ των προηγούμενων ετών περί πρακτικής επαναπροωθήσεων του ελληνικού λιμενικού στο Αιγαίο.

Η έρευνα

Η έρευνα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2020 και διήρκησε 16 μήνες, μέχρι να συνταχθεί το τελικό πόρισμα στις 15 Φεβρουαρίου 2022. Αφορούσε τυχόν παρατυπίες και κακές πρακτικές από στελέχη της FRONTEX η οποία χρηματοδοτείται με μεγάλα ευρωπαϊκά κονδύλια. Η αρχική διαρροή ορισμένων μερών του πορίσματος τον Ιούλιο του 2022 από τη Le Monde, το Lighthouse Reports και το Der Spiegel, οδήγησε τον επικεφαλής της FRONTEX, Φαμπρίς Λεζέρι σε παραίτηση.

Οι ερευνητές της OLAF, αφού συνέλλεξαν είκοσι μαρτυρίες, εξέτασαν σειρά εγγράφων, είδαν ανταλλαγές email και μηνυμάτων στο WhatsApp και πραγματοποίησαν πολύμηνη έρευνα που περιελάμβανε και επιθεωρήσεις σε γραφεία στελεχών της FRONTEX, κατέληξαν πως ηγετικά στελέχη της FRONTEX επανειλημμένα απέκρυψαν υποθέσεις επαναπροωθήσεων από αξιωματούχους της προκειμένου να μην ερευνηθούν, παραποιούσαν έγγραφα ώστε να είναι «πολιτικά ηπιότερα» και να αποκρύπτουν τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις ελληνικές αρχές, ενώ απομάκρυναν εναέρια μέσα παρακολούθησης από περιοχές του Αιγαίου, ώστε να μην καταγράφουν τα περιστατικά επαναπροωθήσεων.

«Απομόνωσαν τον Υπεύθυνο Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της FRONTEX»

Σύμφωνα με το πόρισμα της OLAF, σε συνάντηση των επιχειρησιακών τμημάτων της FRONTEX στις 3 Σεπτεμβρίου 2020, συζητήθηκε πως η ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας συνεχώς αυξανόταν και οι πληροφορίες της FRONTEX θα μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο κατάχρησης με αποτέλεσμα να προκληθεί ζημιά στον Οργανισμό. Αυτό στο οποίο κατέληξαν οι επιχειρησιακοί παράγοντες ήταν πως θα έπρεπε να απομονωθεί το τμήμα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της FRONTEX, το οποίο δημιουργήθηκε για να εξασφαλίζει πως οι παραβιάσεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων θα ερευνώνται και θα αποτρέπονται.

Στη συνάντηση των επιχειρησιακών της FRONTEX, αποφασίστηκε να περιοριστεί η πρόσβαση του τμήματος Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στις πληροφορίες. «Το Τμήμα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων έχει δικαίωμα πρόσβασης σε όλες τις πληροφορίες. Δεν σημαίνει όμως ότι δίνουμε όλες τις πληροφορίες. (…) Τα Θεμελιώδη Δικαιώματα ρωτούν και προσπαθούμε να είμαστε φιλικοί. Αυτή είναι η παγίδα» αναφέρεται χαρακτηριστικά. Έτσι απομόνωσαν τον αρμόδιο τμηματάρχη από την πληροφόρηση και κατά συνέπεια από τη δυνατότητα έρευνας για τυχόν παραβιάσεις που συνέβαιναν κατά τις επιχειρήσεις της FRONTEX.

«Εκφοβισμός αξιωματούχων» και «Πολιτικά πιο ήπια εκδοχή»

Στο έγγραφο που αποκάλυψαν Der Spiegel, Lighthouse Reports και FragDenStaat γίνεται ακόμη αναφορά σε εσωτερικό e-mail της FRONTEX στις 5 Ιουλίου του 2019, το οποίο αναφέρει: «Έχουμε ενδείξεις ότι πιθανές παραβιάσεις δεν αναφέρονται πάντα στο αρχηγείο λόγω πιθανών επιπτώσεων των αξιωματικών από το κράτος μέλος υποδοχής». Σε συνέντευξη που πραγματοποίησε η OLAF με άνθρωπο της FRONTEX, κατέγραψε την μαρτυρία του πως σε τουλάχιστον μία περίπτωση ένας αξιωματικός που συμμετείχε σε επιχείρηση της Frontex και είχε κάνει καταγραφή περιστατικού, στη συνέχεια είχε μετακινηθεί από τη θέση του. «Η εκτίμησή μας είναι πως η μετακίνησή του θα μπορούσε να συνδεθεί με το περιστατικό που κατέγραψε».

Σημειώνεται δε, πως αξιωματικοί που επιχειρούσαν για λογαριασμό της Frontex δεν έκαναν χρήση των επίσημων καναλιών αναφοράς, αλλά άφηναν αναφορές για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε «ανεπίσημες εκθέσεις». Όταν ένας αξιωματικός ρωτήθηκε για τον λόγο, υποστήριξε ότι «Στο παρελθόν λόγω μιας καταγραφής, ο εμπειρογνώμονας ενημέρωσης είχε σοβαρή σύγκρουση με τις ελληνικές Αρχές». Προκειμένου να αποφευχθεί μια παρόμοια κατάσταση, ο αξιωματικός είχε επιλέξει να αναφέρει περιστατικά «μέσω εναλλακτικών καναλιών».

Στο πόρισμα της OLAF ακόμη, αναφέρεται ακόμη πως επιστολή του 2020 προς τις ελληνικές αρχές, επαναδιατυπώθηκε σε μια «πολιτικά πιο ήπια εκδοχή» η οποία ήταν «λιγότερη σαφής ως προς τη σοβαρότητα των γεγονότων» σε σχέση με την αρχική καταγραφή των υπηρεσιών της FRONTEX.

«Κατηγοριοποιούσαν διαφορετικά τα συμβάντα» και «άλλαζαν συντεταγμένες»

Στο πόρισμα καταγράφεται επίσης ο τρόπος με τον οποίο συμβάντα που σχετίζονταν με σοβαρή παραβίαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταγράφονταν με διαφορετικό από τον προβλεπόμενο τρόπο και οι επιστολές που στέλνονταν στις ελληνικές αρχές επαναδιατυπώνονταν με μια «πολιτικά πιο ήπια εκδοχή».

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την διαδικασία Αναφοράς Σοβαρών Περιστατικών της FRONTEX, αν κατά τη διάρκεια μιας επιχείρησης διαπιστωνόταν η ύπαρξη περιστατικών παραβίασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, θα έπρεπε να καταχωρούνται στην «Κατηγορία 4», ώστε να ακολουθήσει ανεξάρτητος έλεγχος. Ωστόσο η OLAF διαπιστώνει πως τέτοια περιστατικά είτε καταγράφονταν στις υπόλοιπες τρεις κατηγορίες ώστε να αποτραπεί περεταίρω έλεγχος επ’ αυτών, είτε δεν καταγράφονταν καθόλου.

Σε άλλη περίπτωση, στις 27 Ιουλίου του 2020, ένα ελικόπτερο της FRONTEX εντόπισε μια λαστιχένια βάρκα με περίπου 25 αιτούντες άσυλο εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων. Ωστόσο, στην αναφορά που υπέβαλε ο πιλότος, του ζητήθηκε από τον συντονιστή του Διεθνούς Κέντρου Συντονισμού να αλλάξει τις συντεταγμένες στις οποίες ανέφερε πως εντόπισε τη λέμβο, ώστε να φαίνεται πως βρισκόταν εκτός των ελληνικών χωρικών υδάτων.

«Έδιωχναν τα εναέρια μέσα για να μην είναι μάρτυρες των συμβάντων»

Όμως οι προσπάθειες συγκάλυψης των περιστατικών δεν σταματούν εκεί. Από περιστατικό τον Αύγουστο του 2020, προκύπτει πως στελέχη της FRONTEX απομάκρυναν τα εναέρια μέσα της υπηρεσίας από σημεία ενδιαφέροντος ώστε να μην γίνουν μάρτυρες επαναπροωθήσεων.

Συγκεκριμένα, τη νύχτα της 5^ης Αυγούστου 2020, ένα αεροσκάφος της υπηρεσίας διαπιστώνει πως ένα σκάφος του ελληνικού Λιμενικού ρυμουλκεί προς τα τουρκικά χωρικά ύδατα μια μικρή λαστιχένια βάρκα με περίπου 30 αιτούντες άσυλο. Το περιστατικό καταγράφεται 1.2 ναυτικά μίλια εντός των ελληνικών υδάτων και η ελληνικές αρχές το κατέγραψαν ως «αποτροπή εισόδου» και όχι «επαναπροώθηση».

«Από άποψη έρευνας και διάσωσης η κίνηση δεν βγάζει κανένα απολύτως νόημα, καθώς το να ρυμουλκείς μια υπερφορτωμένη και εύθραυστη βάρκα μέσα στη νύχτα στα ανοιχτά, δημιουργεί μια κατάσταση που μπορεί να θέσει σοβαρά σε κίνδυνο τις ζωές των επιβαινόντων» αναφέρει εσωτερική επικοινωνία της FRONTEX εκείνη την ημέρα. Όμως στην ιδία επικοινωνία αποκαλύπτεται και το παρακάτω: «Το αεροσκάφος μας έλαβε αμέσως εντολή από τον ειδικό της Ελληνικής Ακτοφυλακής να πετάξει μακριά. Στάλθηκε για να κάνει περιπολίες σε ελληνικό έδαφος μπρος- πίσω εννέα φορές, μεταξύ δύο σημείων στα οποία δεν σημειώθηκε ποτέ καμία δραστηριότητα».

Η παραπάνω πρακτική δεν ήταν κάτι πρωτοφανές, αφού τα ίδια εναέρια μέσα είχαν καταγράψει αντίστοιχο περιστατικό ρυμούλκησης βάρκας και τον Απρίλιο του 2020.

Στις 7 Αυγούστου, δύο ημέρες μετά από ένα ακόμη περιστατικό επαναπροώθησης, στελέχη της FRONTEX ζητούν να τους δοθεί έκθεση για το ποιες ανάγκες για εναέρια μέσα υπάρχουν στην κεντρική Μεσόγειο, μακριά από τα ελληνικά ύδατα. Μόλις λαμβάνουν την έκθεση, αποφασίζουν πως τα αεροσκάφη που επιτηρούσαν το Αιγαίο θα πρέπει να μετακινηθούν για επιχειρήσεις στην κεντρική Μεσόγειο, κάτι που τελικά πραγματοποιείται οριστικά στις 7 Σεπτεμβρίου.

Σε έρευνα που πραγματοποίησαν αργότερα οι άνθρωποι της OLAF στα γραφεία της FRONTEX κατέσχεσαν έγγραφο που αφορούσε τα εναέρια μέσα και στην τελευταία του σελίδα υπήρχε η σημείωση: «Έχουμε αποσύρει τα αεροσκάφη της Frontex πριν από κάποιο διάστημα, ώστε να μην γίνονται μάρτυρες».

Αναμένεται η αντίδραση της ελληνικής πλευράς

Πλέον, αναμένεται η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης. Η έρευνα της OLAF ήταν μεν για την FRONTEX, ωστόσο μέσω αυτής αποκαλύπτεται με τον πλέον επίσημο τρόπο πως η Ελλάδα πραγματοποιεί επαναπροωθήσεις στο Αιγαίο. Στο παρελθόν, επανειλημμένως ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, έχει αποκαλέσει «τουρκική προπαγάνδα» τις έρευνες και τα στοιχεία που έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Το ίδιο και ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νότης Μηταράκης, ο οποίος έχει υποστηρίξει πως η Ελλάδα λειτουργεί στο πλαίσιο του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου για την προστασία των συνόρων.

Υπενθυμίζεται πως πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε την Ελλάδα για την υπόθεση του Φαρμακονησίου, του 2014, στο οποίο πνίγηκαν 11 άνθρωποι, χαρακτηρίζοντας ελλιπέστατη την έρευνα των ελληνικών αρχών για το κατά πόσο επρόκειτο για προσπάθεια επαναπροώθησης. Στο βίντεο του 24Media Lab οι λεπτομέρειες για την καταδίκη.

Επίσης, το Magazine έχει αποκαλύψει πρόσφατα την ιστορία μιας επαναπροώθησης, αυτή τη φορά όχι στα θαλάσσια σύνορα, αλλά από πόλη της ενδοχώρας στην οποία είχαν καταφέρει να φτάσουν αιτούντες άσυλο.