Πανελλήνιες 2021: Πώς οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά

Οι Πανελλαδικές Εξετάσεις δεν είναι σπριντ. Είναι μαραθώνιος. Άρα χρειάζεται μια κάποια ισορροπία, από την αρχή έως το τέλος -μια διαχείριση συναισθημάτων και μια στοχοπροσήλωση. Επίσης, δεν είναι το τέλος της ζωής, αλλά η αρχή. Κάτι που σημαίνει πως ουδείς ‘φτιάχνεται’ δια βίου ή καταστρέφεται ανάλογα με τα μόρια που θα συγκεντρώσει και το αν θα εξασφαλίσει την είσοδο του στη σχολή της αρεσκείας του. Ή άλλη.

Όσο και αν έχει προετοιμαστεί ένας μαθητής για αυτήν την στιγμή, μπορεί να γκρεμίσει τα πάντα στα εξ ων συνετέθησαν αν δεν καταφέρει να διαχειριστεί το άγχος του. Για να δώσουμε μια χείρα βοηθείας στα παιδιά που θα δοκιμαστούν τις προσεχείς ημέρες, επικοινωνήσαμε με τον ψυχολόγο Κλέαρχο Σταματουλάκη, ο οποίος κατ’ αρχάς έθεσε το ζήτημα της ισορροπίας στη ζωή των εξεταζομένων και ενώ είναι σε εξέλιξη οι Πανελλαδικές. “Είναι σημαντικό να ξεκουράζονται, όπως και να αφιερώνουν χρόνο σε φίλους ή σε ό,τι άλλο τους ευχαριστεί, για την αποσυμπίεση τους”, εξηγεί στο NEWS 24/7 ο ειδικός.

Το άγχος του καλά προετοιμασμένου μαθητή

Ομολογώ πως δεν γνώριζα ότι οι καλά προετοιμασμένοι μαθητές αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο του black out, πάνω από την κόλα του πρώτου μαθήματος. Ο κ. Σταματουλάκης ενημέρωσε πως “αυτό είναι ρίσκο που αντιμετωπίζουν όσοι κάνουν πολύ μεγάλο στο μυαλό τους το θέμα των Πανελλαδικών και του αντίκτυπου που θα έχει στη ζωή τους. Νιώθουν πως βρίσκονται προ ενός γεγονότος που ισούται με το μέλλον τους. Το γιγαντώνουν τόσο που το ‘βγάζουν’ εκτός πραγματικού πλαισίου. Αυτό συμβαίνει με νοοτροπίες όπως ‘όλα ή τίποτα’ και ‘ή περνάω ή η ζωή μου καταστρέφεται, αν δεν περάσω εκεί όπου θέλω’. Με επισκέφτηκε ένα παιδί που μου είχε πει πως αν δεν περνούσε στην οδοντιατρική, δεν είχε λόγο να ζει. Μετά αρκετές συνεδρίες φάνηκε το πόσο πολύ είχε συνδέσει το ‘θέλω’ του με το ‘θέλω’ των γονιών του που έγινε στόχος ζωής. Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν είμαστε μόνο η σχολή μας ή το επάγγελμα μας. Και στην τελική, κανείς δεν μας εγγυάται πως θα δουλέψουμε πάνω στο αντικείμενο που έχουμε επιλέξει”.

Όταν ένα παιδί εξομοιώνει το ενδιαφέρον του για την είσοδο σε μια σχολή με αυτό για τη ζωή, προφανώς υπάρχουν άλλα θέματα που υποβόσκουν. “Συνήθως είναι η τελειομανία κάποιου εκ των δυο γονέων -τις περισσότερες φορές της μητέρας. Είναι κάτι που έχει να κάνει με τις προσδοκίες των γονιών, όπως ‘χτίζουν’ το χαρακτήρα του παιδιού τους με τρόπο που να τους ικανοποιεί. Να είναι δηλαδή, το καλό παιδί που είναι μάστιγα. Όπου ‘καλό παιδί’ εννοούν αυτό που δεν απογοητεύει κανέναν και υπερβάλει εαυτόν ώστε να τους έχει όλους χαρούμενους”. Και μοιραία δεν μαθαίνει πως αν δεν αγαπά και δεν φροντίζει τον εαυτό του, τίποτα δεν έχει αξία.

Η ‘παράσταση’ δεν τελειώνει στην πρώτη σκηνή

Το ‘λευκό πανί’ που παθαίνουν στο θέατρο είναι το κοινώς λεγόμενο black οut όλων των υπολοίπων. Η στιγμή που ξεχνάς τα πάντα. Μπορεί να έλθει και στην πρώτη ερώτηση “αν τυχόν είναι κάποια που δυσκολεύει τον μαθητή.  Η άμεση αντίδραση είναι να σκεφτεί πως όλα τελείωσαν και να φέρει τη συντέλεια. Να προεξοφλήσει το φινάλε μιας παράστασης που είναι ακόμα στην πρώτη σκηνή”.

Πώς μπορεί να αποφευχθεί αυτή η εμπειρία; “Ως προς αυτό παίζουν μεγάλο ρόλο οι γονείς. Είναι χρήσιμο να εξηγούν στα παιδιά τους πως οι Πανελλαδικές δεν είναι το τέλος ή κάτι που συμβαίνει μια φορά στη ζωή τους. Ότι είναι ΟΚ να μην πετύχουν με την πρώτη, αρκεί να έχουν κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσαν. Πως το αποτέλεσμα δεν προσδιορίζει τα ίδια ως ανθρώπους, μηδέ το τι θα κάνουν στο μέλλον.

Είναι πολύ σημαντικό να βεβαιώνονται τα παιδιά πως η προετοιμασία και οι εξετάσεις είναι διαδικασίες που αφορούν κάτι που θέλουν να κάνουν για τον εαυτό τους, ώστε να περάσουν στη σχολή που επιθυμούν. Και πως αν δεν επιθυμούν κάποια σχολή, υπάρχουν πολλά άλλα επαγγέλματα με τα οποία μπορούν να ασχοληθούν. Οι γονείς είναι χρήσιμο να δείχνουν στα παιδιά πως υπάρχει άνευ όρων αγάπη, που δεν προσδιορίζεται από πράγματα όπως είναι τα αποτελέσματα των Πανελλαδικών. Τα ίδια τα παιδιά πρέπει να καταλάβουν ποια είναι τα δικά τους ‘θέλω’, γνωρίζοντας πως ενδεχόμενη αδυναμία εισόδου σε σχολή δεν φέρνει την συντέλεια, καθώς θα υπάρξουν και άλλες ευκαιρίες”.

Μια φοιτήτρια είχε ζητήσει τη βοήθεια μου για να δημιουργήσει ένα πρόγραμμα. “Πήγαινε σε σχολή που όπως φάνηκε μέσω των συνεδριών, δεν την ήθελε. Την επέλεξε γιατί ήταν κάτι για το οποίον την πίεζε η μητέρα της. Άρχισε να λέει ψέματα στην οικογένεια της και σε μια από τις τελευταίες επισκέψεις της σε εμένα, μου ομολόγησε πως έλεγε ψέματα και στις συνεδρίες, γιατί δεν άντεχε αυτό που ζούσε. Υπέφερε”. 

Τι μπορεί να βοηθήσει; “Είναι σημαντικό τα παιδιά να κάνουν κάτι που ενδιαφέρει τα ίδια, που θέλουν τα ίδια. Να επιχειρήσουν να ασχοληθούν με έναν κλάδο που τα εξιτάρει, να προετοιμαστούν για να μπουν σε αυτόν και μετά θα δουν πού θα πάει όλο αυτό -αν είναι ευχαριστημένοι ή αν προτιμούν να ασχοληθούν με κάτι άλλο”.

H ρύθμιση της αναπνοής και η αποφυγή της επαλήθευσης

Εάν τώρα, δεν αποφευχθεί το ‘κενό’ μπροστά στην κόλα και την πρώτη ερώτηση του πρώτου μαθήματος στο οποίο εξετάζεται κάποιος “υπάρχουν μηχανισμοί για να γίνει η ‘επαναφορά’. Είναι κάποιες βασικές ασκήσεις αναπνοής και χαλάρωσης. Ασκήσεις που βοηθούν τους μαθητές να ρυθμίσουν την αναπνοή τους. Αφότου βρουν τον αυτοέλεγχο τους, είναι χρήσιμο να διαβάσουν όλες τις ερωτήσεις και να αρχίσουν να απαντούν από αυτές που γνωρίζουν -να αφήσουν τα δύσκολα για το τέλος. Έπειτα, η δική μου πρόταση είναι πως από τη στιγμή που παραδώσουν την κόλα και αποχωρήσουν, να μην ασχοληθούν να αναζητήσουν τις σωστές απαντήσεις. Όλοι έχουν μια άποψη για το πώς έγραψαν. Αν μπουν όμως, στη διαδικασία της επαλήθευσης ενδεχομένως να βρουν λάθη εκεί όπου δεν υπάρχουν, να ‘βραχυκυκλώσουν’ και αυτό να πάει ντόμινο, επηρεάζοντας τη ψυχολογία και τελικά την απόδοση σε όλα τα μαθήματα που ακολουθούν”.

Πώς μπορούν να διαλύσουν την προσπάθεια οι γονείς

Για ό,τι βιώνει το κάθε παιδί της ώρα της κρίσης (των εξετάσεων) έχουν παίξει μεγάλο ρόλο όσα έχει υποστεί από τους γονείς τους και το δικό τους άγχος για το μέλλον του σπλάχνου τους.

“Το άγχος των γονιών εκφράζεται αρχικά ως ‘να μπεις σε μια σχολή, να έχεις ένα χαρτί’. Ναι, είναι κάτι που υπάρχει ακόμα. Όπως υπάρχει και το ‘να μπεις στην τάδε σχολή, γιατί ο θείος σου δουλεύει σε αυτόν τον κλάδο και θα σε βοηθήσει να μπεις’. Είχα μια κοπέλα που δεν ήθελε να πάει στη σχολή που ‘πρότειναν’ οι γονείς, παρ’ όλα αυτά ικανοποίησε την επιθυμία τους και όταν πήρε πτυχίο, ο θείος απολύθηκε. Το κορίτσι αυτό αισθανόταν τρομερό θυμό προς τους γονείς της”.

Μια τρίτη έκφανση του πώς μπορούν οι γονείς να πιέσουν -αγχώσουν- τα παιδιά τους είναι το ‘να συνεχίσεις την παράδοση της οικογενείας’. “Υπάρχει δηλαδή, ένας στρωμένος δρόμος και το ερώτημα που τίθεται στο παιδί είναι ‘γιατί να μην τον ακολουθήσεις κι εσύ;’. Σε επίσκεψη μου σε μια τηλεοπτική εκπομπή, πριν βγω στο πλατό με πλησίασε μια κυρία για να μου μιλήσει για το γιο μιας γνωστής της που σπούδαζε στην Αμερική. Ήταν γιος μεγαλοδικηγόρου και όπως άκουσα ‘τελευταία έχει αρχίσει να κάνει περίεργες παρέες και να ασχολείται με τη μουσική’. Με ρώτησε ‘πώς μπορούμε να τον βάλουμε στον ίσιο δρόμο;’. Όσο της έλεγα πως ενδεχομένως να είναι η μουσική αυτό που θέλει να κάνει, τόσο προσπαθούσε να με πείσει πόσο λάθος ήμουν, ώσπου με ευχαρίστησε και έφυγε”.

Η χειρότερη περίπτωση άγχους των γονιών που μεταφέρεται στα παιδιά “είναι το ‘εγώ ξέρω καλύτερα τι σου ταιριάζει περισσότερο’. Δεν είναι κάτι που γίνεται από κακία, αλλά το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: το παιδί νιώθει πως ‘πνίγεται’”.

Οι κύριες αντιδράσεις είναι δύο: ή το παιδί υποτάσσεται και συνεχίζει να νιώθει πως ‘πνίγεται’ (αν κάνει κάτι που δεν έχει επιλέξει το ίδιο, γιατί του αρέσει) ή αντιδρά και δεν κάνει τίποτα. “Όλα ξεκινούν από τις προσδοκίες των γονιών για το τι θα κάνουν τα παιδιά τους. Αυτές δεν εξαντλούνται στο να είναι καλά το παιδί τους, αλλά έχουν ως προτεραιότητα να κάνει μια καλή δουλειά, να έχει μια καλή σχέση -κατά προτίμηση με άτομο του αντίθετου φύλου-, να σπουδάσει, μετά να παντρευτεί, να κάνει παιδιά κλπ”.

Όταν του είπα πως γνώριζα πως αυτά τα στερεότυπα όριζαν ζωές όταν ήμουν εγώ έφηβη (κάποιες δεκαετίες πίσω), αλλά πίστευα πως έχει εξαλειφθεί, με διαβεβαίωσε ότι “ακόμα υπάρχουν. Ομολογουμένως το ‘να γίνεις επιστήμονας’ υπάρχει σε μικρότερο βαθμό μεν, αλλά ακόμα υπάρχει. Ο γονιός θέλει το καλύτερο για το παιδί του, που είναι ό,τι έχει εκείνος -ως καλύτερο- στο μυαλό του”.

Θα λέγατε πως όταν έχετε ζήσει ανάλογες εμπειρίες (αν οι γονείς σας, σας πίεσαν να κάνετε κάτι που δεν θέλατε) δεν επαναλαμβάνετε το αποπνικτικό μοτίβο. “Η αντίδραση δεν είναι πάντα η ίδια. Υπάρχει το ενδεχόμενο να πάνε κόντρα σε αυτό που έζησαν ή να πουν ‘αφού το πέρασα εγώ, ίσως κάτι ήξεραν οι γονείς μου που με ζόρισαν, οπότε θα το κάνω εγώ’. Επίσης, υπάρχει και η ενδόμυχη διάθεση για εκδίκηση. Το ‘έτσι μου φέρθηκαν, άρα αυτός είναι ο τρόπος’ είναι σαν τελετουργικό που πάει από γονιό σε παιδί”.

Oι φαινομενικά ατάκες των γονιών που τριπλασιάζουν το άγχος

Φτάνει λοιπόν, η ώρα για τις Πανελλαδικές εξετάσεις και οι γονείς στο πικ του άγχους που νιώθουν και μεταδίδουν “γιατί θέλουν το παιδί να διαπρέψει, να τα πάει καλά. Από την άλλη, νιώθουν τη διαδικασία ως προέκταση των ιδίων, εξ ου και το ‘δίνουμε εξετάσεις’”. Εξακολουθεί να ισχύει πως για κάποιους το αποτέλεσμα του παιδιού στις Πανελλαδικές λειτουργεί ως ένα μέσο κοινωνικής καταξίωσης; “Ναι! Υπάρχει ακόμα το ‘τι θα πει ο κόσμος’. Το ‘να μην πουν ότι δεν μπήκες σε σχολή, άρα απέτυχες‘”.

Στους επικρατέστερους τρόπους που ακολουθούν οι γονείς για να εκδηλώσουν το δικό τους άγχος και διαλύουν τη ψυχολογία του παιδιού τους “είναι οι ερωτήσεις ‘τι ώρα θα βγεις;’, ‘τι ώρα θα γυρίσεις;’ και ‘τι ώρα θα διαβάσεις;’ που συνήθως πάνε μαζί. Το πρόγραμμα προφανώς και χρειάζεται, αλλά με ένα όριο. Μετά υπάρχει το ‘αν δεν πας καλά στις εξετάσεις, ξέχνα τις διακοπές. Θα πας να δουλέψεις στο τάδε μέρος, δεν θα πας διακοπές κλπ’. Ουσιαστικά, αν δεν μπει το παιδί στη σχολή θα έλθει το τέλος που θα αρχίσει με ένα ‘μαύρο’ καλοκαίρι και θα συνεχιστεί με το ‘θα τα πούμε μετά’”.

Όλες αυτές οι φράσεις “παραλύουν το παιδί. Νιώθει πως αν δεν μπει σε σχολή είναι άχρηστο, ότι θα απογοητεύσει τους γονείς του που πλήρωναν φροντιστήρια και ιδιαίτερα. Αυτές οι σκέψεις τριπλασιάζουν το απλό άγχος που μπορεί να υπάρχει. Για να γλιτώσουν τα χειρότερα, μπαίνουν σε πρόγραμμα χωρίς διαλείμματα ή προσωπική ζωή κάτι που απαγορεύεται -γιατί όλοι οι μαθητές κάπου πρέπει να εκτονωθούν. Έρευνες λένε πως τουλάχιστον ένα απόγευμα -ιδανικά μια μέρα- κάθε εβδομάδας μελέτης και εξετάσεων πρέπει να είναι off του μαθητή”. 

Το ‘πνίξιμο’ έρχεται και με τις συγκρίσεις (‘ο αδελφός σου πέρασε. Τι, εσύ δεν θα περάσεις;’ ή το ‘η κόρη του γείτονα είχε περάσει από τους πρώτους. Είναι πιο έξυπνη από εσένα;‘) και την τοξική θετικότητα (‘ναι, πάμε, θα τα καταφέρεις, θα σε στηρίξω, όλα θα πάνε καλά, είναι όλα υπέροχα’ ).

Το ‘είχα πρόγραμμα’ των αριστούχων

Στην συντριπτική πλειοψηφία των συνεντεύξεων που έχουν δώσει αριστούχοι των Πανελλαδικών εξετάσεων, το περιεχόμενο των δηλώσεων τους ήταν ίδιο. Δηλαδή, λένε πως είχαν πρόγραμμα και ότι δεν στερήθηκαν τίποτα -και τα ποτά τους έπιναν και τις βόλτες τους πήγαιναν. Συνηθέστερα αυτό που ισχύει είναι ότι η ζωή τους περιστρεφόταν γύρω από τη μελέτη και την απόφαση τους να κατακτήσουν την είσοδο στη σχολή της αρεσκείας τους. Κάτι που δεν γίνεται με διάβασμα ενός χρόνου, αλλά με συστηματική δουλειά που αρχίζει από πολύ νωρίς. “Υπάρχουν βέβαια, και οι διάνοιες που όντως είχαν πρόγραμμα, δεν στερήθηκαν τίποτα από όσα ζουν τα περισσότερα παιδιά αυτής της ηλικίας, με την επιτυχία τους να οφείλεται στο ένα click παραπάνω με το οποίο λειτουργεί το μυαλό τους”.

Ο ειδικός τονίζει πως δεν έχει σημασία αν το ‘δεν στερήθηκα τίποτα’ είναι μια ώρα την εβδομάδα ή πέντε. “Εξαρτάται από το τι ικανοποιεί τον καθένα. Όπως και από το να μην υπάρχει καταπίεση. Το πρόγραμμα προφανώς και χρειάζεται, αλλά αυτό που χρειάζεται περισσότερο από όλα για τη ψυχική υγεία των παιδιών είναι η ισορροπία στη ζωή τους. Έρευνες ενημερώνουν πως το αποτελεσματικό διάβασμα είναι αυτό που μετά κάθε 50 λεπτά μελέτης, υπάρχουν 10 λεπτά διάλειμμα. Το μυαλό κουράζεται και αν δεν πάρει μια ‘ανάσα’ καίγεται’”.

Πάντα βοηθά η επαφή με την -ρεαλιστική- πραγματικότητα

“Πολλές περιπτώσεις παιδιών έχουν υπολανθάνουσα άποψη για το πώς είναι η ζωή. Όταν ακούς συνέχεια πως ‘αν δεν γίνεις γιατρός για να βγάζεις πολλά λεφτά, δεν θα σου δίνει κανείς σημασία’, το πιστεύεις και το αποδέχεσαι ως πραγματικότητα. Την ίδια ώρα δεν ξέρεις πως υπάρχουν τεχνίτες, οι οποίο βγάζουν πάρα πολλά χρήματα. Και όταν το μαθαίνεις, είναι ένα σοκ. Όταν είσαι αποσυνδεδεμένος από την πραγματικότητα, ζεις ως τέτοια αυτή που έχεις φτιάξει στο μυαλό σου -αλλά δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Παράδειγμα;

Με είχε επισκεφτεί η μητέρα ενός 15χρονου, για να με ενημερώσει πως το παιδί δεν θέλει να πηγαίνει στο σχολείο και ότι κάνει ύποπτες παρέες. Όταν ήλθε ο 15χρονος, μου είχε πει με τουπέ πως δεν χρειάζεται τα πλάνα και τα σχολεία, γιατί είχε βρει την άκρη του. Εννοούσε τη ζωή στην παρανομία που θα του έδινε πολλά χρήματα. Έτσι το είχε φτιάξει στο μυαλό του. Μέσω των συζητήσεων που κάναμε τον ενημέρωσα για την πραγματικότητα (επί παραδείγματι, για το ενδεχόμενο να υποστεί βία ή να σκοτώσουν τη μητέρα του). Στην αρχή δυσκολευόταν να με πιστέψει. Μετά δεν ξαναήλθε”.

Αντί επιλόγου

“Οι Πανελλαδικές εξετάσεις δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή. Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε και όταν τελειώσουν οι εξετάσεις και βγουν τα αποτελέσματα, βλέπουμε αν περάσαμε κάπου ή αν θα χρειαστεί να ξαναδώσουμε εξετάσεις, ξανά και ξανά και ξανά, μέχρι να επιτύχουμε αυτό που εμείς θέλουμε”.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις