Πόσο εύκολο είναι το λάθος στη μετάγγιση αίματος

Tα συνηθέστερα ιατρικά λάθη σε όλον τον κόσμο σχετίζονται με φαρμακευτικές αγωγές (τα λάθη στη συνταγογράφηση και τη χορήγηση φαρμάκων ξεπερνούν το 1 εκατομμύριο το χρόνο), καθυστερήσεις και αποτυχίες στην ακριβή διάγνωση, όσα γίνονται στο χειρουργείο και μετά είναι τα λάθη στη μετάγγιση αίματος.

Στην τελευταία περίπτωση, ξεχωρίζει η ασυμβατότητα στις ομάδες αίματος, που μπορεί να προκύψει λόγω σφαλμάτων στην αναγνώριση ή την επισήμανση του ασθενούς. Στο Τζάνειο το λάθος ήταν 30χρονου νοσηλευτή, ο οποίος έκανε σε 62χρονη μετάγγιση λάθος τύπου αίματος.

Η συνέπεια ήταν να υποστεί η γυναίκα πολλαπλά εγκεφαλικά, τα οποία προκαλεί η αιμολυτική αντίδραση σε σπάνιες, αλλά σοβαρές περιπτώσεις -ιδιαίτερα αν η μετάγγιση δεν διακοπεί έγκαιρα ή αν ο ασθενής έχει προϋπάρχοντα προβλήματα (πχ καρδιαγγειακή νόσο). Τότε ο κίνδυνος αυξάνεται.

Η έγκαιρη αναγνώριση (σκουρόχρωμα ούρα, πυρετός κ.α.) και η διακοπή είναι ζωτικής σημασίας.

Για να μην τρομάζετε λοιπόν, ας δούμε όσα αφορούν τη μετάγγιση αίματος.

Πόσο εύκολο είναι το λάθος στις μεταγγίσεις αίματος

Παγκοσμίως δεν παρέχονται πολλά σχετικά στοιχεία για τα λάθη των μεταγγίσεων, σε επίπεδο τύπου αίματος. Όλες οι πηγές ωστόσο, διαβεβαιώνουν ότι η μετάγγιση αίματος και παραγώγων του είναι θεραπεία που μπορεί να μπορεί να σώσει ζωές, εφόσον διενεργηθεί υπό τις σωστές προϋποθέσεις. Κάτι που δεν είναι όσο εύκολο ακούγεται.

Κατ’ αρχάς το αίμα δεν πρέπει να έλθει σε επαφή με τον αέρα, γιατί κάνει θρόμβους, αμυντικός μηχανισμός που απέτρεπε τη μεγάλη απώλεια αίματος έπειτα από τραυματισμό. Για αυτό και έως τις σύγχρονες μεταγγίσεις, όλες οι δοκιμές γίνονταν από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Τη σήμερον ημέρα, η διαδικασία είναι ασφαλέστερη από ποτέ γιατί υπάρχει πρωτόκολλο που επικαιροποιείται διαρκώς, το οποίο πρέπει να ακολουθείται αυστηρά. Αλλιώς, ο λήπτης μπορεί να χάσει τη ζωή του.

Θα δούμε τις κατευθυντήριες οδηγίες του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών “Ευαγγελισμός”, για τη διαδικασία της μετάγγισης αίματος και παραγώγων, για να διαπιστώσουμε τι δικλείδες ασφαλείας υπάρχουν.

Κατ’ αρχάς διευκρινίζετια ότι «μετάγγιση ονομάζεται η διαδικασία μεταφοράς αίματος ή παραγώγων αυτού από ένα άτομο (δότης) στο κυκλοφορικό σύστημα ενός άλλου ατόμου (λήπτης), για θεραπευτικό σκοπό. Η μετάγγιση αυτή καλείται αλλογενής μετάγγιση. Αφορά σχεδόν το σύνολο των μεταγγίσεων στην κλινική πρακτική και αποτελεί μια από τις πιο συνηθέστερες ιατρικές και νοσηλευτικές πράξεις».

metaggisi-aimatos

«Η μετάγγιση, ως ιατρική/νοσηλευτική πράξη, μπορεί να συνοδευτεί από άμεσες ή απώτερες επιπλοκές, οι οποίες δυνητικά μπορεί να απειλήσουν την υγεία του ασθενούς».

Ως εκ τούτου είναι σημαντικά

• Η απόφαση για μετάγγιση
• Το είδος του προϊόντος για μετάγγιση (ολικό αίμα, συμπυκνωμένα ερυθρά, αιμοπετάλια, φρέσκο κατεψυγμένο πλάσμα, κρυοϊζημα, κοκκιοκύτταρα).
• Ο έλεγος του προϊόντος.
• Ο τρόπος χορήγησης του προϊόντος.
• Ο έλεγχος του ασθενούς πριν και η παρακολούθηση του ασθενούς κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά τη μετάγγιση.
• Η άμεση αναγνώριση και η αντιμετώπιση των αντιδράσεων».

Τονίζεται ότι ως διαδικασία «αποτελεί μια από τις πιο επικίνδυνες νοσηλευτικές πράξεις, για αυτό θα πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή και υπευθυνότητα».

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗΣ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΑΙΜΑΤΟΣ

Τρία σωστά: Σωστό αίμα, σωστός ασθενής, σωστός χρόνος.

Αυστηρός έλεγχος: Συμβατότητας ομάδας αίματος, διασταύρωση αίματος δότη και λήπτη.

Ταυτοποίηση ασθενή-λήπτη πριν τη μετάγγιση.

Επιβεβαίωση του ελέγχου του προϊόντος, για λοιμογόνους παράγοντες (ΗΒV, HCV, HIV, CMV, σύφιλη, HTLV-I, HTLV-II).

Ολοκλήρωση της μετάγγισης των ΣΕ (Συμπηκνωμένα Ερυθρά) εντός 4ωρών από τη στιγμή που διακινούνται από την αιμοδοσία.

Ακολουθούν οι γενικές αρχές μετάγγισης αίματος και παραγώγων αυτού. Μεταξύ άλλων αναφέρεται πως χρειάζεται προσοχή στους χειρισμούς σύνδεσης της μονάδας αίματος ή των παράγωγων, με τη συσκευή μετάγγισης για αποφυγή βακτηριδιακής επιμόλυνσης του αίματος. Επίσης, διευκρινίζεται ότι πρέπει να γίνεται ενημέρωση του ασθενή για τη διαδικασία της μετάγγιση και για τις πιθανές ανεπιθύμητες αντιδράσεις και ότι «το αίμα και τα παράγωγα που δε χρησιμοποιούνται εντός 30 λεπτών από τη παραλαβή τους θα πρέπει να φυλάσονται σε επιτηρούμενο ψυγείο εγκεκριμένο από την τράπεζα αίματος».

Νοσηλευτικές ενέργειες πριν τη μετάγγιση

Ο κατάλογος όσων έχει να κάνει ένας νοσηλευτής πριν τη μετάγγιση είναι μεγάλος και αναφέρει τα εξής:

• Ταυτοποίηση του ασθενή και του προϊόντος. Απαιτείται το πλήρες όνομα και κάποιο άλλο στοιχείο ταυτοποίησης (π.χ ημερομηνία γέννησης) Σύγκριση με τα στοιχεία του ασκού.
• Επιβεβαίωση Συμβατότητας ομάδας αίματος ΑΒΟ και Rh Ορολογικού ελέγχου του προϊόντος. Σε περίπτωση οποιασδήποτε ασυμφωνίας, η μετάγγιση αναβάλλεται, και ενημερώνεται ο υπεύθυνος ιατρός και η αιμοδοσία

Η πλειονότητα των οξέων θανατηφόρων συμβαμάτων από τη μετάγγιση οφείλονται σε γραφειοκρατικά λάθη. H ορθή ταυτοποίηση του προς μετάγγιση παραγώγου και του ασθενούς που πρόκειται να μεταγγισθεί είναι το σημαντικότερο βήμα που από μόνο που μπορεί να εξασφαλίσει την ασφάλεια της μετάγγισης.

 

• Ενημέρωση του λήπτη σχετικά με τη διαδικασία.
• Κλινική εκτίμηση του ασθενούς- λήψη ζωτικών σημείων (εφόσον το επιτρέπει η κλινική του κατάσταση, σε επικοινωνία με τον θεράποντα ιατρό, η μετάγγιση μπορεί να καθυστερήσει επί πυρετού >38,7C).
• Προετοιμασία της θέσης έγχυσης. Επιλογή μεγάλης λειτουργικής φλέβας και διατήρηση της βατότητας με Ν/S 0,9% iv και μετά το πέρας της μετάγγισης για αντιμετώπιση πιθανής αντίδρασης (Η συγχορήγηση οποιουδήποτε άλλου κρυσταλοειδούς διαλύματος ή άλλου φαρμάκου με μετάγγιση (ΣΕ) είναι ασύμβατη και μπορεί να προκαλέσει συγκόλληση ή αιμόλυση).
• Παραλαβή του προϊόντος από την αιμοδοσία και έλεγχος της καταλληλότητας αυτού. Ελέγχεται το χρώμα, η παρουσία πηγμάτων, η ύπαρξη μεγάλης ποσότητας αέρα και η ημερομηνία λήξης.
• Το προϊόν μεταγγίζεται αμέσως. Σε περίπτωση που η μετάγγιση (ΣΕ) καθυστερεί περισσότερο από 1/2ώρα, επιστρέφεται στην αιμοδοσία. Ουδέποτε διατηρείται σε ψυγεία του νοσηλευτικού τμήματος.

Νοσηλευτικές ενέργειες κατά τη μετάγγιση

• Εκτίμηση εκ νέου των ζωτικών σημείων.
• Αρχική αργή έγχυση 2ml/λεπτό και στενή παρακολούθηση για τα πρώτα 15-30 λεπτά. Επί απουσίας αντιδράσεων η έγχυση επιταχύνεται σύμφωνα με το καθορισμένο χρόνο. Σε 90΄- 120΄ για 1μονάδα ΣΕ Σε 20΄-60΄ για ΑΜΠ Σε 30΄για το FFP ανάλογα με τη συνολική ποσότητα.
• Χορήγηση με βραδύτερο ρυθμό για α) Ηλικιωμένους ασθενείς, β) Βρέφη ή πολύ μικρά παιδιά, γ) Άτομα με καρδιακό ή αναπνευστικό πρόβλημα.
• Παρακολούθηση ασθενούς και έλεγχος ζωτικών σημείων τουλάχιστον για 1 ώρα μετά το πέρας της μετάγγισης.
• Καταγραφή της ώρας έναρξης και λήξης χορήγησης κάθε μεταγγιζόμενης μονάδας.
• Καταγραφή στο διάγραμμα του ασθενούς της μετάγγισης και ενημέρωση της κάρτας νοσηλείας του με:
  1. Ημερομηνία, ώρα και ρυθμός χορήγησης.
  2. Χορηγούμενη ποσότητα αίματος, παραγώγων.
  3. Τον αριθμό της μονάδας αίματος και την ομάδα αίματος.
  4. Οποιοδήποτε σύμβαμα κατά τη μετάγγιση Καταγράφονται τα συμπτώματα και οι ενέργειες που έγιναν.
  5. Τα ζωτικά σημεία σε όλες τις φάσεις της μετάγγισης.

Αναγνώριση ανεπιθυμήτων αντιδράσεων κατά τη μετάγγιση

• Αλλεργικές.
• Εμπύρετες μη αλλεργικές.
• Αιμολυτικές.
• Σηπτικές.
• Υπερφόρτωση κυκλοφορίας και
• Οξεία πνευμονική βλάβη από μετάγγιση (TRALI).

Συμπτώματα αντίδρασης κατά τη μετάγγιση

• Πυρετός άνω >38 βαθμούς Κελσίου.
• Ρίγος.
• Κνίδωση ή εξάνθημα.
• Δύσπνοια.
• Προκάρδιο άλγος.
• Ναυτία, έμετος.
• Μεταβολή της αρτηριακής πίεσης.

Νοσηλευτικές ενέργειες -άμεση διακοπή της μετάγγισης

• Διατήρηση της φλέβας με Ν/S 0.9%
• Λήψη ζωτικών σημείων.
• Άμεση ειδοποίηση του θεράποντος ιατρού και ενημέρωση της αιμοδοσίας.
• Επανέλεγχος των στοιχείων ασθενούς και ασκού.
• Θεραπεία ανάλογα με τα συμπτώματα.
• Λήψη αιμοκαλλιέργειας και γενικής ούρων του ασθενή.
•  Ο ασκός, τα δείγματα αίματος του ασθενή για επιβεβαίωση ομάδας και Rhesus και το δελτίο αναφοράς αντιδράσεων στέλνονται στην αιμοδοσία.
• Ενημέρωση φύλλου νοσηλείας.

metaggisi

TI ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΟΤΑΝ ΛΑΜΒΑΝΕΙ ΛΑΘΟΣ ΤΥΠΟ ΑΙΜΑΤΟΣ

Στην Ελληνική Εταιρεία Μεταγγισιοθεραπείας εξηγείται τι μπορεί να συμβεί αν γίνει μετάγγιση λάθος τύπου αίματος. Στο σχετικό έγγραφο τονίζεται ότι το «κρίσιμο σημείο» είναι η σωστή ταυτοποίηση του ασθενούς. Aν γίνει μετάγγιση λάθος ομάδας, μπορεί να προκαλέσει αντίδραση που είναι γνωστή ως αιμολυτική αντίδραση μετάγγισης. Όσα ακολουθούν ανήκουν στον αμερικανικό FDA.

Το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς αναγνωρίζει τα ξένα ερυθρά αιμοσφαίρια (από το λάθος τύπο αίματος) ως εισβολείς. Τα αντισώματα στο πλάσμα του ασθενούς επιτίθενται στα ερυθρά αιμοσφαίρια του δότη, προκαλώντας την καταστροφή τους γρήγορα μέσα στα αγγεία (ενδαγγειακή αιμόλυση). Έτσι, απελευθερώνονται αιμοσφαιρίνη και άλλα κυτταρικά υπολείμματα στην κυκλοφορία του αίματος, κάτι που μπορεί να προκαλέσει τοξικότητα.

Η μαζική αιμόλυση ενδέχεται να οδηγήσει σε διάχυτη ενδαγγειακή πήξη, κατάσταση στην οποία σχηματίζονται μικροί θρόμβοι αίματος σε διάφορα μέρη του οργανισμού, με τελική κατάληξη την πολυοργανική ανεπάρκεια. Στη λίστα είναι και τα αγγεία του εγκεφάλου. Έτσι, οι θρόμβοι αυτοί μπορεί να εμποδίσουν τη ροή του αίματος σε μικρά ή μεγαλύτερα εγκεφαλικά αγγεία, οδηγώντας σε ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο (απόφραξη αγγείου).

Η αιμολυτική αντίδραση μπορεί να προκαλέσει απότομη πτώση της αρτηριακής πίεσης (υπόταση), λόγω φλεγμονής ή σοκ. Αυτό μειώνει την παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο, αυξάνοντας τον κίνδυνο ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου, ειδικά εάν η κυκλοφορία δεν αποκατασταθεί γρήγορα.

Επίσης, η απελευθέρωση φλεγμονωδών ουσιών (κυτοκίνες) κατά την αιμολυτική αντίδραση μπορεί να βλάψει το ενδοθήλιο των αγγείων, συμπεριλαμβανομένων αυτών του εγκεφάλου, αυξάνοντας την πιθανότητα θρόμβωσης ή αιμορραγίας.

Τα εγκεφαλικά δεν είναι η μόνη απειλή.

Από την στιγμή της επίθεσης του ανοσοποιητικού στο ξένο αίμα, ο λήπτης νιώθει πόνο στο στήθος, πυρετό, ρίγη στην πλάτη ή στο σημείο της μετάγγισης, δυσκολία στην αναπνοή και υπόταση.

Σε πιο σοβαρές καταστάσεις (εξαρτάται από την ποσότητα του ασύμβατου αίματος που μεταγγίστηκε και την ταχύτητα αντίδρασης του ανοσοποιητικού), προκύπτει αιμορραγία λόγω διάχυτης ενδαγγειακής πήξης και σκουρόχρωμα ούρα (λόγω αιμοσφαιρινούριας), μεταξύ άλλων.

Σε λίγα λεπτά, η πίεση μας μπορεί να πέσει επικίνδυνα και να αρχίσει η σοβαρή ζημιά στο όργανα (η ελεύθερη αιμοσφαιρίνη βλάπτει τα νεφρά, ενώ η μαζική αιμόλυση προκαλεί θρόμβους ή αιμορραγίες. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να προκληθεί σοβαρή αλλεργική αντίδραση που γίνεται θανατηφόρα, όταν δεν υπάρχει άμεση αντιμετώπιση.