Γιάννης Μπουτέας: Το φως και το ίχνος, εκεί όπου συναντιούνται οι αντιθέσεις

Αντικείμενα – σύμβολα μιας πεζής καθημερινότητας. Το αποτύπωμα ενός καλλιτέχνη που διαπερνά τον χρόνο και πιστεύει ότι πηγή δημιουργίας είναι οι αντιθέσεις. Ο Γιάννης Μπουτέας και η έκθεση – εγκατάστασή του «Διαστρωματώσεις -Μεταπλάσεις» στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου που συνδιοργανώνει η CITRONNE Gallery με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, εργάστηκε in situ και δημιούργησε, ίσως, το αρχαιολογικό μουσείο του μέλλοντος μας.

Υπάρχουν καλλιτέχνες που δουλεύουν με το χέρι. Άλλοι με τη μνήμη. Ο Γιάννης Μπουτέας δουλεύει με το ίχνος — όχι ως αποτύπωμα, αλλά ως αδιόρατη στιγμή συνάντησης ανάμεσα στο φανερό και στο απόκρυφο. Σ’ αυτό που κάποτε υπήρξε και τώρα μόλις που διακρίνεται.

Γεννημένος το 1941 στην Καλαμάτα, μέσα στα χρόνια του Εμφυλίου, μεγάλωσε με ελλείψεις προικισμένος όμως με ακατάβλητη εσωτερική δύναμη. Από παιδί έστηνε μικρούς κόσμους με πρόχειρα υλικά: καπάκια, σύρματα, ροδάκια. Δεν αντέγραφε· επινοούσε. Δεν αναπαρήγαγε· ζωοδοτούσε. Αυτή η πρώτη, αυθόρμητη κι ακαθοδήγητη χειρονομία δημιουργίας, ανόθευτη αλλά φορτισμένη, είναι το υπόστρωμα όλης του της δουλειάς.

Ως φοιτητής χαρακτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, στο εργαστήριο του Κώστα Γραμματόπουλου, διαμόρφωσε μια προσέγγιση που δεν χωρίζει την τεχνική από την ουσία. Και παρότι, η χαρακτική «δεν ήταν στις αρχικές μου προθέσεις, με κέρδισε γιατί με ενδιέφερε το αποτύπωμα. Το στοιχείο της επανάληψης…» – εννοιολογικά, μεταφυσικά ίσως. Παράλληλα ζωγράφιζε διαφημιστικά «Σκίαστρα που απεικόνιζαν πακέτα από τσιγάρα αναγράφοντας την εταιρεία μονοκοντιλιά» για να εξασφαλίσει τα προς το ζην ως φοιτητής στην Αθήνα.

Η σπίθα του απρόβλεπτου

Το έργο του είναι διάστικτο από αντιθέσεις — αλλά όχι για να τις επιλύσει. Τις θεωρεί πηγή ενέργειας, γόνιμη ένταση που γεννά εικόνες, ρυθμούς, μορφές. Αφού «Οι αντιθέσεις, οι αντιπαραθέσεις είναι πηγή κάθε δημιουργίας» όπως λέει. Γι αυτό δεν τον απασχολεί η απόδοση ενός νοήματος· τον κινεί η πρόσκρουση, η τριβή, το απρόβλεπτο σημείο συνάντησης του ενός με το άλλο: φως και σκιά, βαρύτητα και αιώρηση, σταθερότητα και θραύση. Όμως εκεί όπου άλλοι βλέπουν αντίφαση, εκείνος βλέπει συνέχεια: το εργαλείο της χάραξης γίνεται σωλήνας φωτός· το σταθερό ίχνος της πλάκας μετουσιώνεται σε παλμό φωτεινό στον χώρο· η ύλη παύει να είναι σύνορο και γίνεται αγωγός.

Σχοινιά, καθρέφτες, καουτσούκ, άσφαλτος, πλαστελίνη, φωτοευαίσθητα υλικά: τα στοιχεία που επιλέγει είναι συχνά ασήμαντα, καθημερινά, φαινομενικά ταπεινά. Μα σε κάθε έργο μεταβάλλονται. Όχι επειδή εξιδανικεύονται, αλλά επειδή αποκαλύπτουν τις δικές τους εσωτερικές εντάσεις. Τα υλικά του μιλούν — όχι για να επιβληθούν, αλλά για να προτείνουν. Να ψιθυρίσουν κάτι αθέατο.

Δημιουργώντας in situ

Η τωρινή του έκθεση/εγκατάσταση στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου —με τίτλο «Διαστρωματώσεις – Μεταπλάσεις»— σχεδιάστηκε in situ και δεν ζητά να κυριαρχήσει στον χώρο. Στέκεται κριτικά, με ευαισθησία απέναντι στον χρόνο και τα κατάλοιπά του. Ουσιαστικά, πρόκειται για μία εγκατάσταση που εστιάζει στην έννοια της διαχρονίας, όπως αυτή συλλαμβάνεται και αποδίδεται μέσα από την ισχύ της σύγχρονης τέχνης. Ο καλλιτέχνης αμφισβητεί την γενικώς αποδεκτή αντίληψη του χρόνου ως πραγματικότητα και φτιάχνει το δικό του άχρονο Μουσείο. Αποσπασματικές, υπερμεγέθεις ψηφιακές εκτυπώσεις εικόνων από αρχαία γλυπτά παραβάλλονται ανάμεσα στα αρχαιολογικά εκθέματα, ως μία υπεραναλυμένη και παραμορφωμένη εικόνα του παρελθόντος μας. Το σωληνωτό νέον διαγράφει αόρατες γεωμετρίες στον αέρα, σαν να χαρτογραφεί μια μνήμη. Τα σχοινιά δεν συνδέουν· διασχίζουν. Οι καθρέφτες δεν αντανακλούν· αποδομούν. Οι αρχαιότητες δεν πλαισιώνουν το έργο· διαλέγονται μαζί του.

Πέρα από το πραγματικό

«Το να εκθέσεις σε ένα αρχαιολογικό μουσείο αποτελεί πρόκληση» εξομολογείται. « Γι αυτό κι εγώ σκέφτηκα να εκθέσω τη δική μου αρχαιολογία» εξηγεί δείχνοντας το δικό του έργο με χρηστικά αντικείμενα της καθημερινής ζωής του παρόντος και του εγγύς παρελθόντος, μαζί με φυσικά πετρώματα και γεωλογικές διαστρωματώσεις, ενίοτε τυλιγμένα με εικόνες έργων τέχνης, συνθέτουν ένα σύνολο αντιθετικών συμβόλων με ιδιαίτερες φορτίσεις, πάντα σε μία εικαστική αισθητική βάση. Ως υποδοχή γι αυτές τις κάθετες τοποθετήσεις ένα ανάπτυγμα barcode – αναφορά στη σύγχρονη αδυσώπητη ψηφιακή πραγματικότητα που κυριαρχεί πλέον σε κάθε έκφανση της ζωής μας, το οποίο βρίσκει ότι «έχει ομοιότητες με τους μαιάνδρους των αρχαίων κατάλοιπων».

Η σχέση του με τον εκθεσιακό χώρο είναι βιωματική. Δεν εγκαθιστά απλώς· αφουγκράζεται. Παρατηρεί πώς πέφτει το φως, πώς κυκλοφορεί ο επισκέπτης, πώς ανασαίνει ο χώρος. Δεν επιβάλλει, αλλά αποκαλύπτει. Η εγκατάσταση μοιάζει να ξετυλίγει κάτι που προϋπήρχε — μια χαμηλόφωνη συζήτηση ανάμεσα στο ορατό και το φανταστικό.

Η γλώσσα του Μπουτέα είναι φειδωλή, γεμάτη συμβολισμούς. όχι όμως ψυχρή. Είναι καθαρή, όπως το βλέμμα ενός παιδιού. Κάθε σχοινί, κάθε καθρέφτης, κάθε φωτεινή γραμμή δεν είναι μόνο σχήμα· είναι ερώτηση. Είναι πρόταση. Το έργο του δεν εξηγεί. Δεν ερμηνεύει. Καλεί τον θεατή να σταθεί, να αφουγκραστεί, να θυμηθεί, να σκεφτεί.

Ο Μπουτέας δεν κάνει επίδειξη τεχνικής. Δεν κυριαρχεί στο υλικό· συνομιλεί μαζί του. Δεν επιδιώκει να αφηγηθεί τον εαυτό του, αλλά να υποδείξει κάτι ευρύτερο, κάτι που υπήρχε πριν απ’ αυτόν και θα υπάρχει και μετά: ένα ίχνος, ένα πέρασμα, μια κίνηση που συνεχίζεται.

Αρχαιολόγος του μέλλοντος

Τα καθημερινά, πεζά αντικείμενα – σύμβολα , ίσως αρχικά προκαλούν έκπληξη στον επισκέπτη, που μπορεί να αναρωτηθεί εάν έχουν θέση στην έκθεση ενός αρχαιολογικού μουσείου. Ανάλογη, μάλλον, έκπληξη θα ένιωθε ένας άνθρωπος της αρχαιότητας εάν έβλεπε σήμερα τα προσωπικά του αντικείμενα στις προθήκες του μουσειακού χώρου, συνοδευόμενα από επιστημονικές θεωρίες και ερμηνείες – ή ακόμα και παρερμηνείες. Η εγκατάσταση του Μπουτέα μοιάζει τελικά σαν μία απροσδόκητη προεπισκόπηση ενός αρχαιολογικού μουσείου του – ίσως όχι τόσο μακρινού – μέλλοντος.

Το έργο του μοιάζει με μια σιωπή που έχει μορφή. Με μια παύση που γεννά ρυθμό. Με μια πράξη καθαρής ενέργειας — όπως την ορίζει ο ίδιος: ένα παιχνίδι που συνεχίζεται «μέχρι να πεθάνεις». Κι ίσως αυτό το παιχνίδι, όταν γίνεται με ειλικρίνεια, πειθαρχία και σεβασμό, να παραδίδει έργα που συν-κινούν.

Η CITRONNE Gallery

Η CITRONNE Gallery-Athens ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Νοέμβριο του 2018 ως συνέχεια και διεύρυνση της προσπάθειας που άρχισε στον Πόρο το καλοκαίρι του 2006. Ιδρύθηκε και διευθύνεται από την ιστορικό τέχνης Δρ Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη. Συνεργάζεται με καταξιωμένους Έλληνες καλλιτέχνες και καλλιτέχνες της ελληνικής διασποράς, εξερευνώντας τις διασταυρώσεις μεταξύ του τοπικού και του παγκόσμιου. Επιπλέον, προβάλλει θεματικές εκθέσεις με νέους καλλιτέχνες και επιμελητές. Η γκαλερί στοχεύει στο να παρέχει έναν προσβάσιμο χώρο που προάγει το διαπολιτισμικό διάλογο μέσω διαλέξεων, συζητήσεων, και εκθέσεων βασισμένων σε έρευνα. Επιπλέον, η CITRONNE Gallery λειτουργεί ως πλατφόρμα για την παραγωγή λόγου και την τεκμηρίωση καλλιτεχνικών ρευμάτων, παράγοντας επιμελημένες εκδόσεις. Από το 2013, η CITRONNE-Poros συνεργάζεται με το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου, οργανώνοντας περιοδικές εκθέσεις που αναδεικνύουν το έργο σύγχρονων καλλιτεχνών. Επίσης, η γκαλερί έχει συνεργαστεί με διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του ΟΟΣΑ στο Παρίσι.