Υπεύθυνη κατανάλωση αλκοόλ – Οι δράσεις, οι τάσεις και η προστασία των ανηλίκων

Τη σημασία της ενημέρωσης και του συντονισμού δράσεων για την υπεύθυνη κατανάλωση αλκοόλ αλλά και την προστασία των ανηλίκων επισημαίνει η Γενική Διευθύντρια της Ένωσης Επιχειρήσεων Αλκοολούχων Ποτών (Εν.Ε.Α.Π.), Σοφίκα Παπανικολάου μιλώντας στο NEWS 24/7.

“Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν πως, την τελευταία δεκαετία, η Ελλάδα έχει κάνει ουσιαστικά βήματα προόδου στη μείωση της επιβλαβούς κατανάλωσης αλκοόλ” αναφέρει και προσθέτει: “Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την περίοδο 2010–2020, η κατά κεφαλήν κατανάλωση αλκοόλ μειώθηκε κατά 36,2%, ενώ η βαριά επεισοδιακή κατανάλωση υποχώρησε κατά 15,2%. Την ίδια στιγμή, η θνησιμότητα που σχετίζεται με το αλκοόλ μειώθηκε κατά 10,2% και τα τροχαία ατυχήματα υπό την επήρεια αλκοόλ κατά 34%. Η Ελλάδα σήμερα καταγράφει 6,3 λίτρα κατά κεφαλήν κατανάλωσης ετησίως – σαφώς κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 10,1 λίτρων – και βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της Ε.Ε. σε δείκτες κινδύνου για μη μεταδιδόμενα νοσήματα που σχετίζονται με το αλκοόλ.”

Παράλληλα  Σοφίκα Παπανικολάου τονίζει ότι “η αποτροπή της πρόσβασης των ανηλίκων στο αλκοόλ είναι και θα παραμείνει αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα. Δεν αρκεί όμως η πρόθεση. Χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια από όλους: την Πολιτεία, την αγορά, τους γονείς, τα σχολεία.”

Επισημαίνει, δε, ότι “παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, η κατανάλωση αλκοόλ από ανηλίκους στην Ελλάδα παραμένει υψηλή. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της ESPAD, υπήρξε μεν μια μείωση της τάξης του 10,6% μεταξύ 2015 και 2024, όμως τα νούμερα παραμένουν πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο” αναφέρει η Σοφίκα Παπανικολάου που προσθέτει ότι “έχουμε μπροστά μας ένα βαθύτερο κοινωνικό φαινόμενο. Δεν είναι μόνο θέμα πρόσβασης ή ελέγχου. Είναι και ζήτημα νοοτροπίας – μιας κουλτούρας που συχνά αντιμετωπίζει το αλκοόλ ως “αθώα” εισαγωγή στην ενήλικη ζωή. Και αυτό είναι κάτι που χρειάζεται να αλλάξει” τονίζει η Γενική διευθύντρια της Ένωσης Επιχειρήσεων Αλκοολούχων Ποτών (Εν.Ε.Α.Π.), που εδώ και καιρό “τρέχει” την εκστρατεία “Rethink Drink”, που εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλέγμα πρωτοβουλιών για την υπεύθυνη κατανάλωση.

Πριν λίγες μέρες παρουσιάσατε, στο πλαίσιο εκδήλωσης, πρωτοβουλίες για την ενημέρωση, την πρόληψη και την αποτελεσματικότερη ρύθμιση της κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών. Ποιοι είναι οι βασικοί άξονες της πρωτοβουλίας αυτής;

Πράγματι, πριν λίγες εβδομάδες είχαμε την ευκαιρία να παρουσιάσουμε, μαζί με το Υπουργείο Υγείας, ένα σύνολο πρωτοβουλιών που στοχεύουν στην ενημέρωση, την πρόληψη και τη σωστότερη ρύθμιση γύρω από την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών. Πρόκειται για μια προσπάθεια που εστιάζει σε τρεις βασικούς άξονες: τη συνεχή ευαισθητοποίηση των πολιτών – κυρίως των νέων ενηλίκων –, τη διαμόρφωση υπεύθυνων προτύπων επικοινωνίας και τη διαφάνεια σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις δράσεις αυτές κατέχει η εκστρατεία “Rethink Drink”, την οποία υλοποιούμε από κοινού με το Υπουργείο Υγείας από το 2024. Πρόκειται για μια στοχευμένη προσπάθεια ευαισθητοποίησης των νέων 18-35 ετών γύρω από την κρισιμότητα της υπεύθυνης κατανάλωσης. Με μια σύγχρονη και δημιουργική προσέγγιση, που αξιοποιεί οικείες εκφράσεις του καθημερινού λόγου, η εκστρατεία σημείωσε ήδη στον πρώτο της χρόνο σημαντική απήχηση. Πέρα από τα θετικά αποτελέσματα, η συγκεκριμένη συνεργασία είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς θέτει τις βάσεις για ένα σταθερό πλαίσιο διαλόγου και κοινών δράσεων στο μέλλον, με στόχο την περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας με την Πολιτεία και τον σχεδιασμό ακόμη πιο στοχευμένων παρεμβάσεων.

Η εκστρατεία “Rethink Drink” εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλέγμα πρωτοβουλιών που αναλαμβάνει η Εν.Ε.Α.Π. για την υπεύθυνη κατανάλωση. Ενδεικτικά, το 2024 συνυπογράψαμε με το Υπουργείο Υγείας, τον ΣΕΑΟΠ και το ΣΕΕ τις ανανεωμένες Κατευθυντήριες Οδηγίες Υπεύθυνης Επικοινωνίας για τα αλκοολούχα ποτά. Παράλληλα, διατηρούμε σταθερή συνεργασία με φορείς όπως το Ινστιτούτο Οδικής Ασφάλειας «Πάνος Μυλωνάς» και συμμετέχουμε ενεργά σε ευρύτερες θεσμικές πρωτοβουλίες, όπως ημερίδες της Ελληνικής Αστυνομίας. Μέσα από όλες αυτές τις συνέργειες, επιδιώκουμε να λειτουργούμε ως υπεύθυνος κοινωνικός εταίρος, προωθώντας στην πράξη μια κουλτούρα μέτρου, ενημέρωσης και υπευθυνότητας όσον αφορά την κατανάλωση αλκοόλ.

Από του κοινωνικούς “πότες” στην ακραία κατάσταση; Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα της κατανάλωσης αλκοόλ από ανηλίκους;

Η αλήθεια είναι πως, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, η κατανάλωση αλκοόλ από ανηλίκους στην Ελλάδα παραμένει υψηλή. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της ESPAD, υπήρξε μεν μια μείωση της τάξης του 10,6% μεταξύ 2015 και 2024, όμως τα νούμερα παραμένουν πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το 2024, το 86% των 16χρονων δήλωσε ότι έχει δοκιμάσει αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά – ποσοστό 12 μονάδες πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Και δεν μιλάμε μόνο για δοκιμή στο λύκειο. Ο ΠΟΥ προειδοποιεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η πρώτη επαφή με το αλκοόλ έρχεται ήδη από τα 11.

Αυτό δείχνει ότι έχουμε μπροστά μας ένα βαθύτερο κοινωνικό φαινόμενο. Δεν είναι μόνο θέμα πρόσβασης ή ελέγχου. Είναι και ζήτημα νοοτροπίας – μιας κουλτούρας που συχνά αντιμετωπίζει το αλκοόλ ως “αθώα” εισαγωγή στην ενήλικη ζωή. Και αυτό είναι κάτι που χρειάζεται να αλλάξει.

Από τη δική μας πλευρά, ως κλάδος, είμαστε ξεκάθαροι: τα προϊόντα μας προορίζονται αποκλειστικά για ενήλικες. Η αποτροπή της πρόσβασης των ανηλίκων στο αλκοόλ είναι και θα παραμείνει αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα. Δεν αρκεί όμως η πρόθεση. Χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια από όλους: την Πολιτεία, την αγορά, τους γονείς, τα σχολεία.

Συνδέεται με όψεις παραβατικών ενεργειών;

Η κατανάλωση αλκοόλ από ανήλικους είναι ένα ζήτημα που μας απασχολεί ιδιαίτερα. Ωστόσο, η σύνδεση με φαινόμενα νεανικής παραβατικότητας είναι μια πολύ πιο σύνθετη υπόθεση. Η παραβατικότητα στους νέους είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, που επηρεάζεται από ευρύ φάσμα κοινωνικών, ψυχολογικών, εκπαιδευτικών και οικογενειακών παραμέτρων. Επομένως, κάθε απόπειρα αιτιώδους σύνδεσης με την κατανάλωση αλκοόλ απαιτεί επιστημονική τεκμηρίωση και προσεκτική ανάλυση, την οποία οφείλουν να κάνουν οι αρμόδιοι φορείς, ειδικοί και ερευνητές.

Από την πλευρά μας, αναγνωρίζουμε ότι η κατανάλωση αλκοόλ από ανηλίκους δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να γίνεται ανεκτή. Γι’ αυτό και επενδύουμε διαρκώς σε δράσεις ενημέρωσης, πρόληψης και υπεύθυνης κατανάλωσης, με στόχο τη διαμόρφωση μιας κοινωνικής κουλτούρας που αποθαρρύνει την πρώιμη και μη ασφαλή επαφή των νέων με το αλκοόλ. Πιστεύουμε ότι τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες – όταν υλοποιούνται με συνέπεια και σε συντονισμό με την Πολιτεία, την εκπαιδευτική κοινότητα και την κοινωνία των πολιτών – μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός ευρύτερου προστατευτικού πλαισίου γύρω από τους ανήλικους.

Η πρόληψη, όμως, δεν είναι ποτέ υπόθεση ενός μόνο φορέα ή τομέα· αποτελεί συλλογική ευθύνη. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΝΕΑΠ συμμετέχει ήδη ενεργά σε συνέργειες με την Πολιτεία και άλλους αρμόδιους φορείς που προάγουν την υπεύθυνη κατανάλωση. Κοιτώντας μπροστά, ως Ένωση θα συνεχίσουμε να κινητοποιούμαστε προς τη διαμόρφωση μιας κουλτούρας λελογισμένης κατανάλωσης, ενισχύοντας έτσι την προστασία και την ευημερία των νέων μας.

Ποια είναι η στάση σας σε σχέση με το νέο νόμο;

Θεωρούμε ότι ο νέος νόμος αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό βήμα για την ενίσχυση της προστασίας των ανηλίκων, καθώς και για την παροχή ενός σαφούς και ασφαλούς πλαισίου στους επαγγελματίες του κλάδου που σερβίρουν και πωλούν αλκοόλ. Η θεσμοθέτηση αυστηρότερων ελέγχων στα σημεία πώλησης αλκοολούχων ποτών είναι μια αναγκαία και απολύτως θετική εξέλιξη, που κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση.

Ωστόσο, πιστεύουμε ακράδαντα ότι ο καταλυτικός ρόλος για μια ουσιαστική και μακροπρόθεσμη αλλαγή συμπεριφοράς ανήκει στην συστηματική εκπαίδευση και ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων μερών: των ίδιων των νέων, των γονέων και των εκπαιδευτικών τους, καθώς και των επαγγελματιών του κλάδου. Αυτή η προσπάθεια αποτελεί υπόθεση που απαιτεί συνεργασία και συντονισμό Πολιτείας, υπεύθυνων επιχειρήσεων, ακαδημαϊκής κοινότητας και Κοινωνίας των Πολιτών.

Υπάρχει μείωση της επιβλαβούς κατανάλωσης συνολικά;

Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν πως, την τελευταία δεκαετία, η Ελλάδα έχει κάνει ουσιαστικά βήματα προόδου στη μείωση της επιβλαβούς κατανάλωσης αλκοόλ. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την περίοδο 2010–2020, η κατά κεφαλήν κατανάλωση αλκοόλ μειώθηκε κατά 36,2%, ενώ η βαριά επεισοδιακή κατανάλωση υποχώρησε κατά 15,2%. Την ίδια στιγμή, η θνησιμότητα που σχετίζεται με το αλκοόλ μειώθηκε κατά 10,2% και τα τροχαία ατυχήματα υπό την επήρεια αλκοόλ κατά 34%. Η Ελλάδα σήμερα καταγράφει 6,3 λίτρα κατά κεφαλήν κατανάλωσης ετησίως – σαφώς κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 10,1 λίτρων – και βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της Ε.Ε. σε δείκτες κινδύνου για μη μεταδιδόμενα νοσήματα που σχετίζονται με το αλκοόλ.

Πρόκειται, χωρίς αμφιβολία, για μια θετική εξέλιξη που επιβεβαιώνει πως η πρόληψη, η ενημέρωση και η προαγωγή μιας υπεύθυνης στάσης αποδίδουν καρπούς. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι έχει κλείσει ο κύκλος της προσπάθειας. Το αλκοόλ, άλλωστε, είναι βαθιά ενταγμένο στην κοινωνική και πολιτισμική μας ζωή – κάτι που από μόνο του δεν αποτελεί πρόβλημα, αρκεί να συνοδεύεται από επίγνωση και μέτρο. Η πρόκληση σήμερα είναι να διαμορφώσουμε μια κουλτούρα υπεύθυνης κατανάλωσης που να αντέχει στον χρόνο.

Ποιες δράσεις έχει κάνει όλα αυτά τα χρόνια η Ένωσή σας;

Από το 2005, η Ένωση Επιχειρήσεων Αλκοολούχων Ποτών (ΕνΕΑΠ) έχει αναλάβει σταθερά ενεργό ρόλο στην προαγωγή της υπευθυνότητας και της αυτορρύθμισης στον κλάδο των αλκοολούχων ποτών. Ήμασταν από τους πρώτους κλάδους που θεσμοθέτησαν χωρίς νομική υποχρέωση έναν αυστηρό Κώδικα Διαφημιστικής Δεοντολογίας, με υποχρεωτική εφαρμογή από όλες τις επιχειρήσεις-μέλη. Ο Κώδικας ανανεώθηκε το 2010 ώστε να καλύπτει και το διαδίκτυο, ενώ το 2024 συνυπογράψαμε, μαζί με το ΣΕΕ και τον ΣΕΑΟΠ, την επικαιροποιημένη έκδοση των «Κατευθυντήριων Οδηγιών Υπεύθυνης Επικοινωνίας Marketing των Ποτών με Αλκοόλη». Το νέο πλαίσιο λαμβάνει υπόψη όλες τις σύγχρονες πρακτικές και κανάλια επικοινωνίας – έντυπα, ηλεκτρονικά και ψηφιακά – ενώ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις εμπορικές πρακτικές στα social media, τόσο από εταιρείες όσο και μέσω τρίτων, όπως οι influencers.

Από το 2010, η ΕνΕΑΠ συνεργάζεται σταθερά με το Ινστιτούτο Οδικής Ασφάλειας «Πάνος Μυλωνάς», στηρίζοντας δράσεις πρόληψης όπως η «Ευρωπαϊκή Νύχτα Χωρίς Ατυχήματα», με κεντρικό μήνυμα τη μηδενική ανοχή στο αλκοόλ κατά την οδήγηση. Στο ίδιο πλαίσιο, υλοποιήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια σεμινάρια υπεύθυνου σερβιρίσματος, σε συνεργασία με το Bar Show και σχολές bartending, απευθυνόμενα σε επαγγελματίες που έρχονται καθημερινά σε επαφή με νέους καταναλωτές. Παράλληλα, έχουμε αναπτύξει στρατηγικές συνεργασίες με μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ, μέσω ενημερωτικών καμπανιών που απευθύνονται τόσο στους καταναλωτές όσο και στους εργαζόμενους των καταστημάτων, ενισχύοντας την κουλτούρα υπευθυνότητας σε όλα τα στάδια της αλυσίδας.

Η προσήλωσή μας στην υπεύθυνη κατανάλωση ενισχύθηκε πρόσφατα μέσα από τη συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας στην εκστρατεία “Rethink Drink”, μια σύγχρονη και στοχευμένη παρέμβαση πρόληψης με έμφαση στους νέους ενήλικες. Με βάση τη συσσωρευμένη εμπειρία των τελευταίων δύο δεκαετιών, η ΕνΕΑΠ πρόκειται να εντείνει τις προσπάθειές της για τη διαμόρφωση μιας ώριμης σχέσης της κοινωνίας με το αλκοόλ.

Πόσο έχει επηρεάσει ο πληθωρισμός και οι φόροι τα φαινόμενα που περιγράφουμε;

Η υπερφορολόγηση των αλκοολούχων ποτών, σε συνδυασμό με τον αυξημένο πληθωρισμό, έχει λειτουργήσει ως ένας από τους βασικούς μοχλούς μετακίνησης της ζήτησης προς μη νόμιμα ή αδήλωτα κανάλια. Όταν η τιμή των προϊόντων αυξάνεται υπέρμετρα για τον καταναλωτή, δημιουργούνται κίνητρα για στροφή σε φθηνότερα –και συχνά παράνομα– υποκατάστατα. Αυτό εντείνει την αδιαφάνεια, αποδυναμώνει τη φορολογική απόδοση και, κυρίως, εκθέτει το κοινό σε προϊόντα που δεν πληρούν τους στοιχειώδεις ελέγχους ασφαλείας.

Η θέση μας είναι ότι μια πιο ισορροπημένη και αναλογική προσέγγιση στη φορολογία –με βάση και τα ευρωπαϊκά πρότυπα– όχι μόνο θα ενίσχυε την ανταγωνιστικότητα της νόμιμης αγοράς, αλλά θα περιόριζε και τα φαινόμενα λαθρεμπορίου και καταχρηστικής κατανάλωσης. Χρειαζόμαστε ένα φορολογικό πλαίσιο που να αποθαρρύνει την παραβατικότητα και να επιτρέπει στην οργανωμένη αγορά να διαδραματίζει τον ρόλο της υπεύθυνα και αποτελεσματικά. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως η Πολιτεία οφείλει να προχωρήσει σε αποκλιμάκωση των συντελεστών ΕΦΚ ώστε να προσεγγίσει τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η επιλογή αυτή, όπως καταδεικνύει και σειρά κλαδικών μελετών του ΙΟΒΕ, είναι δημοσιονομικά ουδέτερη και θα ενισχύσει την ανάπτυξη των υγιών επιχειρήσεων ειδικά στην ελληνική περιφέρεια, καθώς θα μειώσει δραστικά το κίνητρο για παράνομη παραγωγή και διακίνηση αποσταγμάτων.