Το άγνωστο διαμάντι – όπερα που χάθηκε στις φλόγες του Β’ Παγκοσμίου – Η επιστροφή του στην ΕΛΣ

Ένα άγνωστο διαμάντι της Επτανησιακής Σχολής, η “Flora mirabilis” του σπουδαίου μουσουργού Σπυρίδωνος Σαμάρα παρουσιάζεται για μία και μοναδική βραδιά το Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου 2025, στη σκηνή της Αίθουσας Σταύρος Νιάρχος της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ.

Το ελληνικό κοινό θα έχει τη σπάνια ευκαιρία να απολαύσει την όπερα σε μορφή κοντσερτάντε και σε νέα αποκατεστημένη μορφή. ‘Ετσι, μετά την ιδιαίτερη επιτυχία που σημείωσε στα τέλη του 19ου αιώνα στην Ευρώπη, η Flora mirabilis ξανασυναντά το ελληνικό κοινό σε μια πολύτιμη αποκατεστημένη μορφή, που φιλοδοξεί να επανατοποθετήσει το έργο στο ευρωπαϊκό ρεπερτόριο της όπερας.

Η αριστουργηματική μουσική του εκλεκτικού κοσμοπολίτη Κερκυραίου μουσουργού Σπυρίδωνος-Φιλίσκου Σαμάρα, με βασικά χαρακτηριστικά την πηγαία μελωδική έμπνευση, την ευφάνταστη αρμονική γλώσσα και τη λεπτεπίλεπτη ενορχήστρωση, σε συνδυασμό με τη βαθύτατη γνώση της φωνητικής γραφής και την έμφυτη θεατρική αντίληψη της μουσικής δραματουργίας, προβάλλει αντάξια των μεγάλων Ευρωπαίων δημιουργών όπερας της εποχής του.

Η περιπέτεια του έργου

Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Θέατρο Κάρκανο στο Μιλάνο στις 16 Μαΐου 1886. Η επιτυχία του υπήρξε τόσο μεγάλη ώστε την επόμενη χρονιά ανέβηκε στη Σκάλα του Μιλάνου με διάσημους συντελεστές: την παράσταση διηύθυνε ο περίφημος αρχιμουσικός Φράνκο Φάτσο ενώ τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Λίντιας ερμήνευσε η Έμμα Καλβέ, μια από τις διασημότερες λυρικές τραγουδίστριες της μπελ επόκ, γνωστή για την ερμηνεία της στην Κάρμεν. Η Flora mirabilis υπήρξε η πρώτη μεγάλη διεθνής επιτυχία του Σαμάρα και παρουσιάστηκε σε αρκετά ακόμα ιταλικά θέατρα, όπως επίσης στην Κολωνία και στη Βιέννη. Η μουσική του έργου είναι στο πνεύμα των Ιταλών συνθετών του τέλους του 19ου αιώνα, όπως λόγου χάρη των Πουτσίνι, Μασκάνι και Λεονκαβάλλο.

Δυστυχώς, η παρτιτούρα του έργου καταστράφηκε, μαζί με μεγάλο μέρος του αρχείου του ιταλικού εκδοτικού οίκου Casa Musicale Sonzogno, το 1943, κατά τον βομβαρδισμό του Μιλάνου από τις συμμαχικές δυνάμεις. Διασώθηκε μόνο η έκδοση της αναγωγής για φωνές και πιάνο, που είχε κυκλοφορήσει σε πολλά αντίτυπα και ήταν ευρέως διαδεδομένη σε βιβλιοθήκες και ιδιωτικές συλλογές. Σε αυτή την έκδοση βασίστηκε η αναβίωση του έργου από την Εθνική Λυρική Σκηνή τον Απρίλιο του 1979, με επανενορχήστρωση του έργου από τον θρυλικό αρχιμουσικό Οδυσσέα Δημητριάδη, ο οποίος είχε αναλάβει και τη μουσική διεύθυνση των παραστάσεων.

Ωστόσο πριν από μία περίπου δεκαετία, σημαντικό μέρος του πρωτότυπου μουσικού υλικού της ορχήστρας ανακαλύφθηκε στο μουσικό αρχείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας «Μάντζαρος» στην Κέρκυρα και το 2016 δόθηκε αντίγραφό του κατ’ αποκλειστικότητα στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Το νέο αυτό υλικό, σε συνδυασμό με την ανέκαθεν σωζόμενη αυθεντική ενορχήστρωση δύο χορευτικών αποσπασμάτων που φυλάσσονται στη Μουσική Βιβλιοθήκη της ΕΛΣ, το επεξεργάστηκε ο μουσικολόγος και κλαρινετίστας, αναπληρωτής καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο Γιάννης Σαμπροβαλάκης (Κέντρο Ελληνικής Μουσικής), ο οποίος ανέλαβε τη συμπλήρωση και αποκατάσταση της πρωτότυπης ενορχήστρωσης του έργου, καθώς και την εκδοτική του επιμέλεια.

Στη συναυλία συμμετέχουν τρεις σημαντικοί πρωταγωνιστές της ΕΛΣ, οι οποίοι θα ανέβουν στη σκηνή της Αίθουσας Σταύρος Νιάρχος αμέσως μετά την επιστροφή τους από την περιοδεία της ΕΛΣ στην Κίνα με την Τραβιάτα του Τζουζέππε Βέρντι. Τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος.

Ο διακεκριμένος τενόρος Γιάννης Χριστόπουλος έχει συμπράξει με όλες τις σημαντικές ελληνικές ορχήστρες, ενώ έχει εμφανιστεί σε παραστάσεις και συναυλίες σε διεθνή και ελληνικά φεστιβάλ, καθώς και σε θεατρικές σκηνές (Ελληνικό Φεστιβάλ, Δημήτρια, Φεστιβάλ Λευκωσίας, Μουσικού Φλωρεντινού Μάη, Κάρνεγκι Χολ, Εθνικό Μέγαρο Μουσικής Μαδρίτης, Όπερα Καΐρου κ.ά.). Στο NEWS 24/7 εξηγεί γιατί η Flοra mirabilis χαρακτηρίζεται ως «μουσικός μύθος σε τρεις πράξεις. : “Η Flora Mirabilis είναι μια όπερα τριών πράξεων και η υπόθεση της αφορά στον έρωτα και την εκδίκηση. Βαλμένη στην Μεσαιωνική Σουηδία με τα πρόσωπα του μύθου να φέρουν ικανότητες υπερφυσικές, δημιουργεί μια όπερα που μας φέρνει στο μυαλό ένα «μαύρο» παραμύθι. Έχω την αίσθηση ότι ο κύριος λόγος του χαρακτηρισμού της ως μουσικού μύθου οφείλεται στην υπόθεση της”.

Ο σπουδαίος βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης, με επιτυχημένες εμφανίσεις στο ενεργητικό του σε Ηρώδειο, ΜΜΑ, Μαλιμπράν Βενετίας, Τρεβίζο, Βασιλικό Θέατρο Τορίνου, Όπερα Ρώμης, Όπερα της Ρεν (Γαλλία), Μεγάλο Εθνικό Θέατρο Περού (Λίμα), Βασιλική Όπερα Λονδίνου (Κόβεντ Γκάρντεν) κ.α. και έχει κερδίσει πρώτα βραβεία σε διεθνείς διαγωνισμούς μιλά για τη νέα αυτή αποκατεστημένη κόπια: “Ο δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η κύρια αιτία να χαθεί το έργο. Μόνο μερικά τμήματά του είχαν διασωθεί και το σπαρτίτο για φωνές και πιάνο, το οποίο είχε κυκλοφορήσει σε διάφορους μουσικούς οίκους.

Μετά από έρευνες χρόνων βρέθηκε στην Κέρκυρα το υπόλοιπο τμήμα της όπερας, πέραν κάποιων ελλείψεων οργάνων, το οποίο ανέλαβε ο μουσικολόγος Γιάννης Σαμπροβαλάκης και έφερε εις πέρας προκειμένου σήμερα να έχουμε αυτό το υπέροχο αποτέλεσμα.
Δεν θα έλεγα λοιπόν ότι μιλάμε για ‘’κόπια’’, αλλά για συμπλήρωση και αποκατάσταση της όπερας σε μία πλέον τελική και πλήρη μορφή. Αυτό είναι σπουδαίο, γιατί πρώτον μιλάμε για έναν Έλληνα καταξιωμένο συνθέτη όπως είναι ο Σαμάρας, και δεύτερον γιατί η όπερα ‘’Flora mirabilis’’ είναι από τις πιο σπουδαίες όπερες που έχουν γραφτεί για το λυρικό ρεπερτόριο. Φανταστείτε επομένως ακόμη σήμερα να μην υπήρχε αυτός ο θησαυρός!”

Η εξαιρετική υψίφωνος Βασιλική Καραγιάννη συνεργάζεται αδιάκοπα με την ΕΛΣ, ερμηνεύοντας τους πιο αντιπροσωπευτικούς ρόλους κολορατούρας υψιφώνου και εμφανίζεται με επιτυχία στα σημαντικότερα λυρικά θέατρα, φεστιβάλ και αίθουσες συναυλιών διεθνώς όπως η Βασιλική Όπερα Λονδίνου, η Σκάλα του Μιλάνου, η Κωμική Όπερα Βερολίνου κ.ά. Σκιαγραφεί τους χαρακτήρες του έργου και τη δυναμική τους λέγοντας: “Η όπερα αυτή είναι επί της ουσίας ένα καθαρά ρομαντικό παραμύθι. Ένας μουσικός μύθος σε 3 πράξεις βασισμένος σε μια από τις ιστορίες του Βοκκάκιου. Οι πρωταγωνιστές είναι τέσσερις με μοναδική γυναικεία φιγούρα αυτή της Λίντια την οποία και ερμηνεύω. Η μετάφραση του τίτλου Flora mirabilis σημαίνει την θαυμαστή άνθηση.
Ο Βάλντο (τενόρος) ερωτευμένος με την Λίντια, για να κερδίσει την αγάπη της πρέπει να καταφέρει να κάνει έναν ροδόκηπο να ανθίσει μέσα στον χειμώνα. Έτσι καθώς είναι πολύ ερωτευμένος, δέχεται την πρόκληση του πατέρα της Λύδια (μπάσος) γι’ αυτό τον σκοπό.

Κι εδώ έρχεται ο Κόμης (βαρύτονος) ο οποίος για άγνωστο λόγο θέλει να εμποδίσει τον Βάλντο να πετύχει την πρόκληση. Τον βοηθάει μεν και καταφέρνει να κάνει τον κήπο να ανθίσει, όμως το τίμημα είναι ότι η καρδιά του ψυχραίνεται και χάνει κάθε συναίσθημα για την Λίντια!
Η Λίντια βλέποντας τον Βάλντο να απομακρύνεται, τρελαίνεται, είναι σαν να τους έχει κάνει «μάγια» ο Κόμης.
Ωστόσο ένα αναπάντεχο γεγονός, η άνθηση του ροδόκηπου πάνω στον τάφο του γιου του Κόμη, κάνει τον ίδιο τον Κόμη να ηρεμεί και να λύνει τα μάγια. Όποτε και η Λίντια με τον Βάλντο ερωτεύονται αμοιβαία πλέον και ζουν ευτυχισμένοι”.

Η σπουδαία υψίφωνος λέει πιο συγκεκριμένα για τον ρόλο της: “Η Λίντια είναι ένα νεαρό κορίτσι που της αρέσει να παίζει στο θέμα του έρωτα. Γι’ αυτό και για να την κερδίσει κάποιος , του ζητά την λύση ενός γρίφου , την εκπλήρωση μίας πρόκλησης! Όποιος θέλει να την κερδίσει πρέπει να καταφέρει μέσα στην καρδιά τού χειμώνα να κάνει έναν ροδόκηπο να ανθίσει! Μιλάμε για ένα καθαρά ρομαντικό παραμύθι που κατά τη γνώμη μου είναι εντελώς αλληγορικό με βαθύτερα νοήματα. Η Λίντια είναι μία νεαρή που παίζει και ειρωνεύεται τους πάντες. Και ειδικά όσους θέλουν να την κατακτήσουν. Ωστόσο πέφτει η ίδια θύμα των προκλήσεών της.

Ερωτεύεται αυτόν που ενώ πετυχαίνει την πρόκληση, μετά την αγνοεί ψυχρός από αισθήματα γι’ αυτήν , θύμα ο ίδιος στα μάγια που του έκανε ο Κόμης. Το έργο χρησιμοποιεί την φύση ως σύμβολο έκφρασης των συναισθημάτων του έρωτα .
Και η Λίντια αντιπροσωπεύει το ίδιο το παιχνίδι του έρωτα με τα τερτίπια της κατάκτησης”.

Ο Διονύσης Σούρμπης θα ερμηνεύσει τον ρόλο του Κόμη του Αντελφιόρ και αναφέρει: “Έναν χαρακτήρα πονεμένος καθώς έχει χάσει τον γιο του και αιτία είναι Λίντια την οποία θέλει να εκδικηθεί. Τα καταφέρνει ή όχι; Νικάει η αγάπη για τον άνθρωπο και την φύση; Αυτό θα αφήσω να το διαπιστώσετε ερχόμενοι στις 27/09 όπου σας περιμένω με χαρά να τραγουδήσουμε μαζί Σαμαρα!” αναφέρει.

Ο Γιάννης Χριστόπουλος είναι ο Βάλντο. “Ο Βάλντο είναι ερωτευμένος τυφλά με τη Λίντια, αλλά δεν βρίσκει ανταπόκριση ο έρωτάς του. Έτσι γίνεται, δίχως να το καταλάβει, ενεργούμενο του κόντε του Αντελφιόρ, ο οποίος ζητά εκδίκηση για το θάνατο του γιού του, ο οποίος παλαιότερα ήταν ερωτευμένος με τη Λίντια και αυτοκτόνησε, επειδή βίωσε την ματαίωση του έρωτά του.

Ο ρόλος του Βάλντο είναι απαιτητικός ιδιαιτέρως μουσικά και φωνητικά. Ο Σαμάρας θέλοντας να μεταδώσει την ευαισθησία του ήρωα σε συνδυασμό με την ένταση του πάθους και της απογοήτευσης, έχει δώσει έντονες και αδρές μουσικές αποχρώσεις και εξάρσεις με αποτέλεσμα η ερμηνεία του ρόλου να προϋποθέτει ικανότητα για άμεσες μεταβάσεις από τον λυρισμό στην δραματική ένταση” λέει χαρακτηριστικά.

Τι γοητεύει τους πρωταγωνιστές στη Flora mirabilis;

Η Βασιλική Καραγιάννη σημειώνει πως τη γοητεύει “πρώτα απ’ όλα ως υπόθεση η όπερα αυτή χρησιμοποιεί τη φύση, και ειδικότερα την άνθηση, ως σύμβολο για την αρμονία των ανθρώπινων συναισθημάτων και την ανανέωσή τους με την έλευση της άνοιξης. Η αλληγορία αυτή αν και άκρως ρομαντική , είναι και γοητευτική σε βάθος αλλά μας λέει και μια μεγάλη αλήθεια : η φύση, από την οποία απομακρυνόμαστε δυστυχώς , μας μιλά για μας τους ίδιους και ως φύση -σώμα αλλά και ως ψυχή-συναίσθημα .

Είναι καθρέφτης μας σε όλα τα επίπεδα αρκεί να είμαστε «ανοιχτοί» να την αφουγκραζόμαστε.
Ο Σαμάρας αυτό το τονίζει σε όλο του το μεγαλείο στην συγκεκριμένη όπερα ! Το οποίο γεγονός , ντύνεται με την υπέροχη εμπνευσμένη μουσική του!

Αγαπώ την μουσική του Σαμάρα και προσωπικά με συγκινεί ιδιαίτερα η συγκυρία να τραγουδώ τώρα σ’ αυτό το έργο του για δυο λόγους : το ντεμπούτο μου στην όπερα σε πολύ νεαρή ηλικία το έκανα σε όπερα του Σπύρου Σαμάρα στο διεθνές Φεστιβάλ Κέρκυρας με την όπερα του «η Μάρτυς». Και το δεύτερο είναι πως σε ένα ανέβασμα του έργου αυτού στην Εθνική Λυρική Σκηνή κονσερτάντε με πιάνο, πρωταγωνιστούσε η δασκάλα μου, και πρωταγωνίστρια της Λυρικής Σκηνής, Βαρβάρα Γκαβάκου η οποία δεν είναι πια κοντά μας.
Μου έδωσε κάποιος φίλος μια σωζόμενη ηχογράφηση από τότε και συγκινήθηκα παρά πολύ ακούγοντας την!

Είναι επίσης μια σπουδαία και θα έλεγα ιστορική στιγμή το τωρινό μας ανέβασμα, γιατί είναι η πρώτη φορά που θα ακουστεί με την ολοκληρωμένη αυθεντική ενορχήστρωση του ίδιου του συνθέτη, καθώς είχε χαθεί και ανακαλύφθηκε αντίγραφο της πολύ πρόσφατα!

Η όπερα αυτή όταν πρωτογράφτηκε και παίχτηκε στην Ιταλία είχε τεράστια επιτυχία και παιζόταν παντού με σπουδαίους συντελεστές της εποχής εκείνης , ακόμα και στην Σκάλα του Μιλάνου.
Νιώθω ιδιαίτερη τιμή και χαρά που έχω αυτήν την ευκαιρία να τραγουδώ στο ανέβασμα του έργου στην αυθεντική του μορφή πλέον, όπως τότε!”

Και ο Γιάννης Χριστόπουλος προσθέτει: “Αυτό που με γοητεύει περισσότερο στην όπερα αυτή είναι ότι ο Σαμάρας δημιουργεί ένα σκοτεινό μουσικό διάκοσμο κρατώντας όμως ως σημείο αναφοράς τη μουσική γλώσσα της εποχής του. Είναι περισσότερο εύληπτη μουσικά από ότι π.χ η Ρέα προσφέροντας έτσι στον εραστή της όπερας την ευχαρίστηση της απόλαυσης μουσικών φράσεων που τον ευχαριστούν άμεσα και δεν προϋποθέτουν ένα φανατικό κοινό όπερας”.

Η εμπειρία της Κίνας

Με πρωτόγνωρη επιτυχία ολοκληρώθηκε η περιοδεία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στην Κίνα. Οι δύο παραστάσεις της Τραβιάτας του Τζουζέππε Βέρντι δόθηκαν στις 13 και 14 Σεπτεμβρίου 2025 στο κατάμεστο Κέντρο Πολιτισμού και Τεχνών Γκουανγκμίνγκ (Guangming Culture & Arts Center), στη Σεντσέν των 17 εκατομμυρίων κατοίκων. Οι τρεις πρωταγωνιστές ταξίδεψαν με την “Τραβιάτα” και αναφέρουν για την εμπειρία τους αυτή…

Βασιλική Καραγιάννη: “Το ταξίδι στην Κίνα ήταν μία μοναδική εμπειρία! Ενώ έχω ταξιδέψει και τραγουδήσει τουλάχιστον δύο φορές στην Ιαπωνία, στην Κίνα δεν είχα πάει ποτέ. Μου δόθηκε λοιπόν αυτή η ευκαιρία με έναν από τους πιο αγαπημένους μου ρόλους, της Βιολέττα Βαλερύ στην Τραβιάτα, με την ιστορική σκηνοθεσία του Νίκου Πετρόπουλου!

Αν και το ταξίδι ήταν μεγάλο, η θετική διάθεση όλων μας και η καλή παρέα το έκανε πολύ ευχάριστο. Η συνεργασία με την ομάδα και τους ανθρώπους της διοργάνωσης ήταν εξαιρετική, και το τελικό αποτέλεσμα ήταν μια τεράστια καλλιτεχνική επιτυχία! Η αποδοχή του κοινού ήταν ενθουσιώδης και παραπάνω από ό,τι περιμέναμε.

Αυτό το κοινό, το οποίο από ό,τι μάθαμε δεν ενθουσιάζεται εύκολα, μας γοήτευσε! Μάλιστα, όταν κάτι δεν τους αρέσει, συνηθίζουν να διαμαρτύρονται μεγαλόφωνα, να σηκώνονται και να φεύγουν στη μέση της παράστασης, ζητώντας πίσω τα χρήματα τους. Παρά όλα αυτά, η Εθνική Λυρική Σκηνή κατάφερε να τους κερδίσει! Καλλιτεχνικά, νιώθω πως είχα μια από τις καλύτερές μου στιγμές εκεί. Η ανταμοιβή από το κοινό ήταν τεράστια, τόσο πολύ που συγκινήθηκα από το τελικό χειροκρότημα, την ένταση και τη διάρκεια του, καθώς και από την πολλή αγάπη που εισέπραξα μετά. Κόσμος περίμενε έξω από την είσοδο των καλλιτεχνών με προγράμματα και φωτογραφίες για να ζητήσει αυτόγραφα και να φωτογραφηθεί μαζί μας.

Τα μέσα ενημέρωσης συνεχίζουν να μου στέλνουν μηνύματα ενθουσιασμού και αγάπης! Το υπέροχο αυτό αποτέλεσμα είναι καρπός συλλογικής δουλειάς και συνεργασίας. Η ορχήστρα μας “πετούσε”, η χορωδία ήταν σε εκπληκτική κατάσταση, και όλοι οι συμπρωταγωνιστές μας, υπό την μουσική καθοδήγηση του Λουκά Καρυτινού, δώσαμε τον καλύτερό μας εαυτό με ψυχή.

Αυτό το ταξίδι θεωρώ ότι ήταν ιστορική στιγμή για την Εθνική Λυρική Σκηνή, καθώς, χάρη στην στήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, κατάφερε να μετατρέψει ένα τόσο σημαντικό εγχείρημα σε τεράστια επιτυχία!”

Διονύσης Σούρμπης : Το ταξίδι στην Κίνα με το θέατρο μας την ΕΛΣ στέφθηκε με επιτυχία, καθώς είχαμε μεγάλη αποδοχή από το κινεζικο κοινό!
Μας αγκάλιασαν με αγάπη. Ο κόσμος στην αίθουσα κυριολεκτικά ούρλιαζε στο τέλος της κάθε παράστασης συνολικά για τους συντελεστές της ΕΛΣ, αλλά και για τον καθένα μας ξεχωριστά.

Ήταν μια όμορφη εμπειρία που θα ξαναζούσα με το θέατρο, που υπηρετώ με πίστη και αγάπη όλα αυτά τα χρόνια,και το οποίο ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου για την εμπιστοσύνη και ανάθεση αυτού του σπουδαίου ρόλου όπως είναι ο Giorgio Germont.

Γιάννης Χριστόπουλος: Ήταν μια εμπειρία μοναδική. Σε μια τόσο μακρινή χώρα τόσο διαφορετική από όσες έχω επισκεφτεί μέχρι τώρα. Βλέπεις ένα οργασμό ανάπτυξης σε ένα περιβάλλον εντελώς διαφορετικό από της Ευρώπης. Η αίσθηση του μεγέθους είναι τόσο πρωτόγνωρη. Όλα είναι τεράστια, κόσμος πολύς και πολλά νιάτα! Κανένα ίχνος υπεροπτικής συμπεριφοράς από τους ανθρώπους (σε αντίθεση με πολλές Ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις).

Ασφαλώς υπάρχουν πολλές ασυμβατότητες που κάνουν την κίνηση σου δύσκολη. Η συγκίνηση που ένιωσα στην παράσταση ήταν μοναδική. Στην Νότια Κίνα η Εθνική Λυρική Σκηνή! Η αποδοχή του κόσμου μοναδική. Και η συντριπτική πλειονότητα του κοινού έβλεπε όπερα για πρώτη φορά. Θα μου μείνει ανεξίτηλα στη μνήμη μου αυτό το ταξίδι κυρίως για την περηφάνια που ένιωσα καθώς το θέατρό μας, η Λυρική μας εξήγαγε το έργο της στην άλλη άκρη της γης.