Το πλάνο της ΕΕ για “ξεπάγωμα” των ρωσικών κεφαλαίων και το “αγκάθι”

Την ώρα που οι ρωσικές επιθέσεις στην Ουκρανία συνεχίζονται και ενώ ο Ντόναλντ Τραμπ δεν μοιάζει διατεθείμενος να δώσει Tomahawks στο Κίεβο, η Ευρώπη αναζητά τρόπους να χρηματοδοτήσει την άμυνα της Ουκρανίας.

Και πιστεύει ότι τη βρήκε: το “ξεπάγωμα” των ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων, που είναι δεσμευμένα στη Δύση, και κυρίως στο Βέλγιο.

Οι ηγέτες της ΕΕ αναμένεται να εγκρίνουν το πλάνο αυτό στη σημερινή Σύνοδο στις Βρυξέλλες, αν και πολλές λεπτομέρειες θα πρέπει να συμφωνηθούν αργότερα, ώστε το σχέδιο να μπορεί να υλοποιηθεί.

Τι προβλέπει το ευρωπαϊκό σχέδιο

Η Ουκρανία, όπως γράφει ο Guardian, θα λάβει ένα δάνειο – πιθανώς 140 δισ. ευρώ σε διάστημα τριών ετών – με εγγύηση τα περιουσιακά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, τα οποία “πάγωσαν” από τις ευρωπαϊκές κυρώσεις αμέσως μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.

Περίπου τα δύο τρίτα των εκτιμώμενων 290 δισ. ευρώ ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που βρίσκονται στη Δύση – κυρίως κρατικά ομόλογα – βρίσκονται στην Euroclear, το κεντρικό αποθετήριο τίτλων με έδρα τις Βρυξέλλες του Βελγίου.

Οι αξιωματούχοι της ΕΕ τονίζουν ότι δεν θα κατασχέσουν τα ρωσικά κρατικά περιουσιακά στοιχεία. Αντίθετα, η ΕΕ θα υπογράψει σύμβαση με την Euroclear για τη χορήγηση δανείου προς την Ουκρανία, με εγγύηση αυτά τα κεφάλαια.

Όταν τελειώσει ο πόλεμος, η Ουκρανία θα αποπληρώσει την ΕΕ χρησιμοποιώντας τις αποζημιώσεις που θεωρητικά θα λάβει από τη Ρωσία για την εισβολή. Μόλις η Ρωσία καταβάλει τις αποζημιώσεις – κάτι που αποτελεί κεντρική, αλλά όχι εγγυημένη υπόθεση του σχεδίου – η ΕΕ θα άρει τις κυρώσεις, και η Μόσχα θα μπορέσει να ανακτήσει τα παγωμένα περιουσιακά της στοιχεία.

Τότε η Euroclear θα διαθέτει τα απαιτούμενα κεφάλαια για να τα μεταφέρει στη Ρωσία, κλείνοντας έτσι τον κύκλο.

Θα υλοποιηθεί το σχέδιο;

Το Βέλγιο έχει σοβαρές επιφυλάξεις για το ευρωπαϊκό σχέδιο: φοβάται ότι θα κληθεί να “πληρώσει τον λογαριασμό” μόνο του, αν για παράδειγμα η Ρωσία απαιτήσει τα χρήματά της πίσω μετά την άρση των κυρώσεων.

Οι περισσότερες άλλες χώρες της ΕΕ δηλώνουν έτοιμες να προσφέρουν εγγυήσεις ώστε να μοιραστεί το ρίσκο, ενώ οι αξιωματούχοι θεωρούν ότι ο κίνδυνος να ενεργοποιηθεί επιτυχώς κάποια αγωγή κατά της Euroclear – ένας ακόμη παράγοντας ανησυχίας για το Βέλγιο – είναι πολύ μικρός.

Παρά τους ενδοιασμούς, οι ηγέτες της ΕΕ που συνεδριάζουν σήμερα, αναμένεται να στηρίξουν την ιδέα χρήσης των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για την Ουκρανία, χωρίς όμως να εγκρίνουν συγκεκριμένο ποσό. Στη συνέχεια θα πρέπει να συμφωνήσουν σε λεπτομερές νομικό πλαίσιο για να καταστεί το σχέδιο εφαρμόσιμο.

Ένα κρίσιμο ζήτημα προς επίλυση

Ένα κρίσιμο άλυτο ζήτημα είναι πώς θα διασφαλιστεί ότι τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία θα παραμείνουν πλήρως “παγωμένα”. Αυτή τη στιγμή, οι κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας πρέπει να ανανεώνονται ομόφωνα κάθε έξι μήνες, γεγονός που δημιουργεί τον κίνδυνο μιας πρόωρης και δαπανηρής “απόψυξης”.

Η Ουγγαρία έχει επανειλημμένα καθυστερήσει την έγκριση των ευρωπαϊκών κυρώσεων κατά της Ρωσίας, αν και ποτέ δεν τόλμησε να τις μπλοκάρει εντελώς.

Οι νομικοί της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θεωρούν ότι έχουν βρει ένα “παραθυράκι” -αξιοποιώντας μια ελάχιστα γνωστή διάταξη της Συνθήκης της ΕΕ-, ώστε καμία χώρα να μην μπορεί να ασκήσει βέτο και να αποδεσμεύσει τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία μέσω άρσης των κυρώσεων. Ωστόσο, άλλοι νομικοί κύκλοι της ΕΕ εκφράζουν επιφυλάξεις.

Το σχέδιο εξαρτάται επίσης από τη συγκατάθεση της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας – δύο κυβερνήσεων φιλικών προς τη Ρωσία – για την αλλαγή της νομικής βάσης των κυρώσεων· μια λεπτομέρεια που θα πρέπει να ρυθμιστεί αργότερα.

Οι αξιωματούχοι ελπίζουν ότι το νομικό κείμενο θα μπορέσει να συμφωνηθεί μέχρι το τέλος του έτους, ανοίγοντας τον δρόμο ώστε η Ουκρανία να αρχίσει να λαμβάνει κεφάλαια από τον Απρίλιο του 2026, τη στιγμή που οι τρέχοντες πόροι της θα έχουν σχεδόν εξαντληθεί.

Υπολογίζεται ότι η Ουκρανία διαθέτει επαρκή χρηματοδότηση για να συντηρεί τον πόλεμο και να κρατά την οικονομία της σε λειτουργία έως το δεύτερο τρίμηνο του 2026.

Τι γίνεται με τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία εκτός Βελγίου

Το Βέλγιο κατέχει τα δύο τρίτα των ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων παγκοσμίως και το 86% αυτών εντός ΕΕ.

Οι αξιωματούχοι της ΕΕ εκτιμούν ότι 25 δισ. ευρώ βρίσκονται σε άλλες χώρες της ΕΕ, διασκορπισμένα σε διαφορετικές τράπεζες με διαφορετικές συμβάσεις με τη Ρωσία. Μέχρι στιγμής, η δυνατότητα αξιοποίησης αυτών των περιουσιακών στοιχείων δεν έχει αξιολογηθεί.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μη ευρωπαϊκές χώρες κατέχουν επιπλέον 80 δισ. ευρώ ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων – κυρίως η Ιαπωνία (28 δισ.), το Ηνωμένο Βασίλειο (27 δισ.) και ο Καναδάς (15 δισ.).

Θα συμμετάσχουν και άλλες χώρες στη χρηματοδότηση της Ουκρανίας

Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται εντός της G7, και Καναδάς και Ηνωμένο Βασίλειο αναμένεται να συμβάλουν στη χρηματοδότηση της Ουκρανίας. Οι αξιωματούχοι της ΕΕ είναι απαισιόδοξοι για τη συμμετοχή των ΗΠΑ, που διαθέτουν μόλις 4 δισ. ευρώ ρωσικών περιουσιακών στοιχείων.

Πού θα πάνε τα χρήματα

Οι χώρες της ΕΕ έχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το πώς θα πρέπει να δαπανήσει το Κίεβο τα χρήματα. Η Γερμανία, ένας από τους βασικούς υποστηρικτές του σχεδίου αξιοποίησης των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, υποστηρίζει ότι τα κεφάλαια θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για την άμυνα της Ουκρανίας και όχι για τη γενικότερη κάλυψη των κρατικών δαπανών.

Η Γαλλία θέλει να διασφαλίσει ότι τα χρήματα θα διατεθούν για την αγορά ευρωπαϊκών όπλων, και όχι εξοπλισμού που παράγεται εκτός Ευρώπης. Αντίθετα, η Σουηδία, η Ολλανδία και οι σύμμαχοί τους στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη πιστεύουν ότι η ίδια η Ουκρανία είναι ο πιο αρμόδιος φορέας για να αποφασίσει πώς θα τα αξιοποιήσει.

Για να βρεθεί συμβιβασμός, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων να κατευθυνθεί στην αγορά όπλων που κατασκευάζονται στην Ευρώπη ή στην Ουκρανία, ενώ ένα μικρότερο ποσό να διατεθεί στον ουκρανικό κρατικό προϋπολογισμό. Έτσι, το Κίεβο θα έχει τη δυνατότητα να αγοράζει και μη ευρωπαϊκό στρατιωτικό εξοπλισμό, εφόσον το κρίνει αναγκαίο.

Θα είναι τα χρήματα αρκετά;

Σύμφωνα με το σχέδιο της Επιτροπής, το δάνειο αποζημιώσεων θα μπορούσε να αποφέρει 45 δισ. ευρώ ετησίως στην Ουκρανία για την περίοδο 2026–2028.

Ωστόσο, αυτό δεν καλύπτει το κενό που άφησε η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη στρατιωτική στήριξη. Οι ΗΠΑ διέκοψαν τη χορήγηση νέας στρατιωτικής βοήθειας μετά την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Οι αποστολές όπλων που είχαν εγκριθεί επί διοίκησης Μπάιντεν συνεχίστηκαν σε μεγάλο βαθμό, ωστόσο η παροχή των αμερικανικών αντιαεροπορικών συστημάτων Patriot σταμάτησε τον Ιούλιο, λόγω ανησυχιών για χαμηλά αποθέματα στις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι ΗΠΑ πλέον προμηθεύουν την Ουκρανία με όπλα που πληρώνονται από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.

Ερευνητές του Ινστιτούτου Κιέλου υπολόγισαν ότι, για να αντικαταστήσει τη συνεισφορά των ΗΠΑ, η Ευρώπη συνολικά θα έπρεπε να δαπανά 82 δισ. ευρώ τον χρόνο, δηλαδή περίπου 0,21% του ΑΕΠ της.

Και πέρα από αυτά, υπάρχει ο τεράστιος λογαριασμός ανοικοδόμησης της Ουκρανίας όταν και αν τελειώσει ο πόλεμος – που η Παγκόσμια Τράπεζα εκτίμησε σε 524 δισ. δολάρια (506 δισ. ευρώ), σε υπολογισμό που έγινε τον Φεβρουάριο.

Το κόστος της ρωσικής εισβολής θα αποτιμάται με πολλούς τρόπους και για πολλά χρόνια ακόμη. Ακόμη και όλα τα παγωμένα δισεκατομμύρια της Ρωσίας δεν αρκούν για να το καλύψουν.