ΤΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΡΑΜΕ ΠΩΣ ΔΙΝΕΙ Η ΔΥΣΛΕΞΙΑ

To ανθρώπινο είδος υπάρχει εδώ και 300.000 χρόνια. Γράφει και διαβάζει τα τελευταία 5.000 χρόνια. Για αυτό και διάφορες μαθησιακές δυσκολίες άργησαν να διαπιστωθούν και να ονομαστούν. Μια ήταν η δυσλεξία. Που για χρόνια ‘κυκλοφορούσε’ ως πρόβλημα. Δεν είναι.

Όπως ενημερώνουν επιστήμονες του University of Cambridge που μελετούν τη γνώση, τη συμπεριφορά και τον εγκέφαλο, τα άτομα με δυσλεξία είναι εξειδικευμένα, στην εξερεύνηση του άγνωστου.

Στη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Frontiers in Psychology οι συγγραφείς σημείωσαν ότι τα άτομα με αναπτυξιακή δυσλεξία έχουν συγκεκριμένα πλεονεκτήματα που σχετίζονται με την εξερεύνηση του αγνώστου -τα οποία έχουν συμβάλει στην επιτυχή προσαρμογή και επιβίωση του είδους μας. Είναι δηλαδή, εξειδικευμένα στην εξερεύνηση του άγνωστου.

Η ‘διερευνητική προκατάληψη’ πιθανότατα παίζει θεμελιώδη ρόλο στην προσαρμογή του ανθρώπου στα μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα.

Οι μελετητές του University of Cambridge έγιναν οι πρώτοι που εφάρμοσαν στο έργο τους διεπιστημονική προσέγγιση. Αυτή χρησιμοποιεί μια εξελικτική προοπτική στην ανάλυση μελετών για τη δυσλεξία. Τα ευρήματα εξηγούνται στο πλαίσιο της ‘συμπληρωματικής γνώσης’, μιας θεωρίας που προτείνει ότι οι πρόγονοί μας εξελίχθηκαν για να ειδικεύονται σε διαφορετικούς, αλλά συμπληρωματικούς, τρόπους σκέψης -οι οποίοι ενισχύουν την ικανότητα του ανθρώπου να προσαρμοστεί μέσω της συνεργασίας.

Αυτές οι γνωστικές εξειδικεύσεις έχουν τις ρίζες τους σε μια γνωστή αντιστάθμιση, μεταξύ της εξερεύνησης νέων πληροφοριών και της εκμετάλλευσης της υπάρχουσας γνώσης.

Το SciTech Daily έδωσε το εξής παράδειγμα: εάν τρώτε όλο το φαγητό που έχετε διαθέσιμο, κινδυνεύετε να πεθάνετε από την πείνα όταν θα το έχετε φάει όλο. Αν ξοδεύετε όλο τον χρόνο σας εξερευνώντας το φαγητό, σπαταλάτε ενέργεια που δεν πρέπει να χάσετε. Όπως σε κάθε περίπλοκο σύστημα, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι εξισορροπούμε την ανάγκη μας να εκμεταλλευόμαστε γνωστούς πόρους και να εξερευνούμε νέους, προκειμένου να επιβιώσουμε.

Η εξερεύνηση περιλαμβάνει δραστηριότητες, σχετικές με την αναζήτηση του αγνώστου -πχ πειραματισμό, ανακάλυψη και καινοτομία. Η εκμετάλλευση αφορά τη χρήση όσων είναι ήδη γνωστά, συμπεριλαμβανομένης της τελειοποίησης, της αποτελεσματικότητας και της επιλογής.

“Λαμβάνοντας υπόψη αυτόν τον συμβιβασμό, μια διερευνητική εξειδίκευση σε άτομα με δυσλεξία θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί αντιμετωπίζουν δυσκολίες με εργασίες που σχετίζονται με την εκμετάλλευση, όπως η ανάγνωση και η γραφή. Θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει γιατί τα άτομα με δυσλεξία φαίνεται να έλκονται προς ορισμένα επαγγέλματα που απαιτούν ικανότητες, οι οποίες σχετίζονται με την εξερεύνηση, όπως οι τέχνες, η αρχιτεκτονική, η μηχανική και η επιχειρηματικότητα” αναφέρεται στη μελέτη.

Τι είναι η δυσλεξία

Ο ορισμός που έχει δοθεί από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Νευρολογίας κάνει λόγο για “διαταραχή σε παιδιά που, παρά τη συμβατική εμπειρία στην τάξη, αποτυγχάνουν να αποκτήσουν τις γλωσσικές δεξιότητες της ανάγνωσης, της γραφής και της ορθογραφίας -που να είναι ανάλογες με τις διανοητικές τους ικανότητες”.

Αν σκεφτείς γενικά την εξέλιξη του ανθρώπου, η κουλτούρα της ανάγνωσης και της γραφής είναι πολύ πρόσφατη. Η γενική μας εξάρτηση στις αποτελεσματικές δεξιότητες αλφαβητισμού είναι ακόμη πιο πρόσφατη. Εύλογα, οι επιβλαβείς επιδράσεις που έχει η δυσλεξία στην ατομική γνώση ήταν αμελητέες μέχρι τις πρόσφατες γενιές.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά, έναν συμμαθητή μου (χρονικά θα σε τοποθετήσω τη δεκαετία του ’90), τον Πέτρο. Οι καθηγητές είχαν αποφασίσει πως δεν ‘στροφάρει’ ιδιαίτερα και έτσι δεν του έδιναν ιδιαίτερη σημασία. Προς το τέλος της τρίτης λυκείου, ο Πέτρος ενημέρωσε πως είχε δυσλεξία. Δεν είμαι πολύ σίγουρη ότι οι εκπαιδευτικοί κατάλαβαν επακριβώς ότι αυτός ήταν ο λόγος των κακών του βαθμών -του ότι είχε μείνει ‘πίσω’ συγκριτικά με το μέσο όρο. Ή ότι επρόκειτο για μαθησιακή διαταραχή (και μάλιστα η πιο κοινή).

Ακολουθώντας την οδηγία που είχαν, τον ενημέρωσαν πως θα έδινε μόνος του εξετάσεις (σε άδεια αίθουσα). Όχι όμως, προφορικά, αλλά γραπτά. Δηλαδή, έκαναν μια τρύπα στο νερό. Ελπίζω σε κάθε περίπτωση, ο Πέτρος να βρήκε το δρόμο του στο χάος της άγνοιας των άλλων.

Σύμφωνα με το Yale Center for Dyslexia & Creativity “η ανάγνωση είναι πολύπλοκη διαδικασία. Απαιτεί από τον εγκέφαλό μας να συνδέσει γράμματα με ήχους, να βάλει αυτούς τους ήχους στη σωστή σειρά και να συνδυάσει τις λέξεις σε προτάσεις και παραγράφους που μπορούμε να διαβάσουμε και να κατανοήσουμε.

Τα άτομα με δυσλεξία (αφορά το 20% του πληθυσμού και αντιπροσωπεύει το 80 με 90 τοις εκατό όλων των ατόμων με μαθησιακές δυσκολίες) δυσκολεύονται να αντιστοιχίσουν τα γράμματα που βλέπουν στη σελίδα, με τους ήχους που κάνουν αυτά τα γράμματα και οι συνδυασμοί γραμμάτων. Και όταν έχουν πρόβλημα σε αυτό το βήμα, όλα τα άλλα βήματα είναι πιο δύσκολα.

Τα δυσλεξικά παιδιά και ενήλικες δυσκολεύονται να διαβάσουν άπταιστα, να γράψουν σωστά τις λέξεις και να μάθουν μια δεύτερη γλώσσα, μεταξύ άλλων προκλήσεων. Αλλά αυτές οι δυσκολίες δεν έχουν καμία σχέση με τη συνολική τους νοημοσύνη”.

Ήλθε η ώρα για το ‘αλλά’

Ο πρώτος που ανέφερε τον όρο ‘αναπτυξιακή δυσλεξία‘ ήταν ο W. Pringle Morgan, γιατρός από το Sussex της Αγγλίας. Έγραψε για αυτήν το 1896. Στη σύντομη εισαγωγή του, ανέφερε το παράδοξο που όπως ανέφερε τον ιντριγκάρισε. Ήταν οι βαθιές και επίμονες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ορισμένοι πολύ ευφυείς άνθρωποι στο να μάθουν να διαβάζουν.

Άπαξ και οι επιστήμονες άρχισαν να ασχολούνται και να κατανοούν το φαινόμενο, διαπίστωσαν πως οι άνθρωποι που έχουν δυσλεξία είναι καλύτεροι στη χωροταξική συλλογιστική, ενώ τείνουν να είναι πιο εφευρετικοί και καλύτεροι στην πρόβλεψη αποτελέσματος. Πολλοί επαγγελματίες αναφέρονται στη δυσλεξία ως ‘διαφορετικό τρόπο σκέψεις’, καθώς το άτομο που την έχει αναμειγνύει τη δημιουργική σκέψη με την πραγματικότητα.

Στην πραγματικότητα, η δυσλεξία είναι μια απροσδόκητη δυσκολία στην ανάγνωση σε ένα άτομο που έχει τη νοημοσύνη να είναι πολύ καλύτερος αναγνώστης. Ενώ τα άτομα με δυσλεξία είναι αργοί αναγνώστες, συχνά, παραδόξως, είναι πολύ γρήγοροι και δημιουργικοί στοχαστές με ισχυρές συλλογιστικές ικανότητες.

Η δυσλεξία έχει δυο τύπους

Το 80% των χαρακτηριστικών της αναπτυξιακής μορφής της διαταραχής (έχει νευρολογική βάση και χαρακτηρίζεται από έλλειψη στην απόκτηση δεξιοτήτων ανάγνωσης και γραφής) αφορά κληρονομικούς παράγοντες και ως εκ τούτου, κάτι που υπάρχει στα γονίδια ενός ατόμου μπορεί να αλλάξει συνολικά τον τρόπο λειτουργίας αυτών των δικτύων.

Η επίκτητη μορφή χαρακτηρίζεται από μειωμένες ή χαμένες ικανότητες ανάγνωσης, γραφής και ορθογραφίας, ως αποτέλεσμα εγκεφαλικού τραυματισμού.

Έχει εκτιμηθεί πως μειώνει την ικανότητα ανάγνωσης κατά ένα χρόνο περίπου και παρεμποδίζει τις συνεχείς ευκαιρίες για μάθηση -όπως προχωρούν οι συνομήλικοι των πασχόντων.

Το αρνητικό αποτέλεσμα αυτής της καθυστέρησης στο τυποποιημένο εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να είναι μεγάλο. Μειώνει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση και δυνητικά τροφοδοτεί σειρά από κοινωνικά προβλήματα.

Δεν υπάρχει θεραπεία. Με σωστή ωστόσο, υποστήριξη τα δυσλεκτικά άτομα μπορούν να γίνουν επιτυχημένοι μαθητές και ενήλικες.

Η μισή αλήθεια δεν είναι αλήθεια

Με βάση αυτά τα ερευνητικά ευρήματα – τα οποία ήταν εμφανή σε πολλούς τομείς από την οπτική επεξεργασία στη μνήμη και σε όλα τα επίπεδα ανάλυσης – οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι πρέπει να αλλάξουμε την οπτική μας για τη δυσλεξία, ως νευρολογικής διαταραχής.

Όπως έγραψε η εκ των συγγραφέων της μελέτης που δημοσιεύτηκε στις 24/6, Dr. Helen Taylor “η θεώρηση της δυσλεξίας με επίκεντρο το έλλειμμα δεν λέει όλη την ιστορία. Αυτή η έρευνα προτείνει ένα νέο πλαίσιο για να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τις γνωστικές δυνάμεις των ατόμων με δυσλεξία.

Πιστεύουμε ότι οι τομείς δυσκολίας που αντιμετωπίζουν τα άτομα με δυσλεξία προκύπτουν από μια γνωστική αντιστάθμιση, μεταξύ της εξερεύνησης νέων πληροφοριών και της εκμετάλλευσης της υπάρχουσας γνώσης. Το πλεονέκτημα είναι μια διερευνητική προκατάληψη που θα μπορούσε να εξηγήσει τις ενισχυμένες ικανότητες που παρατηρούνται σε ορισμένες σφαίρες όπως η ανακάλυψη, η εφεύρεση και η δημιουργικότητα.

Τα σχολεία, τα ακαδημαϊκά ινστιτούτα και οι χώροι εργασίας δεν έχουν σχεδιαστεί για να αξιοποιούν στο έπακρο τη διερευνητική μάθηση. Αλλά πρέπει επειγόντως να αρχίσουμε να καλλιεργούμε αυτόν τον τρόπο σκέψης, για να επιτρέψουμε στην ανθρωπότητα να συνεχίσει να προσαρμόζεται και να επιλύει βασικές προκλήσεις”.