Μαρτίνος Γαβαθάς: Αντιθέσεις και συγκλίσεις ενός σπουδαίου ζωγράφου και δασκάλου

Η Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων φιλοξενεί την πρώτη αναδρομική έκθεση του ζωγράφου και χαράκτη Μαρτίνου Γαβαθά, με τίτλο «Συνάψεις». Η έκθεση, που υποστηρίζεται από τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) και επιμελείται η Ελισάβετ Πλέσσα, θα διαρκέσει έως τις 29 Ιουνίου 2025.

«Αυτό που ο Γαβαθάς ήθελε, και που χαρακτήριζε και την προσωπικότητά του, ήταν να πραγματώσει εικαστικά τις αμφιθυμίες του, τους αναστοχασμούς του για το έργο του και την τέχνη γενικότερα, να «πετύχει τις συνάψεις», όπως μου έλεγε, να ενώσει τόσο θεωρητικά, όσο και οπτικά, διάφορα δίπολα: το παρελθόν με το παρόν, το φανταστικό με το πραγματικό, το παραστατικό με το αφαιρετικό, τη χαρακτική με τη ζωγραφική, το μοναδικό και το αντίτυπο, το θραύσμα με το ολόκληρο», λέει η Ελισάβετ Πλέσσα επιμελήτρια αυτής της μοναδικής έκθεσης ενός σπουδαίου καλλιτέχνη που ποτέ δεν κυνήγησε την προβολή και τη φήμη.

Στην έκθεση παρουσιάζονται περίπου 90 έργα του καλλιτέχνη σε χαρτί, καμβά και ξύλο, καθώς και έργα που δημιούργησε με μια προσωπική τεχνική κολάζ ξυλογραφίας.

Συνδέοντας το έξω με το μέσα, το φανταστικό με το πραγματικό, το παρελθόν με το παρόν, ο συγκερασμός των αντιθέτων, τόσο σε εννοιολογικό όσο και σε εικαστικό επίπεδο, αποτελεί κυρίαρχο στόχο των αναζητήσεων του Μαρτίνου Γαβαθά, που γεννήθηκε στην Εύβοια το 1943 και πέθανε στην Αθήνα, αιφνίδια, στις 4 Μαρτίου.

Η μοναχικότητα και η αποφυγή έκθεσης εαυτού και έργων, κυρία Πλέσσα, πιστεύετε πως συνδέεται με τον χαρακτήρα του ή με ενδεχόμενα βιώματά του;

Και με τα δύο, αλλά πιστεύω πως ουσιαστικά πηγάζουν από το βάθος του ψυχισμού, που εντέλει κανείς δεν γνωρίζει πώς, πότε και γιατί διαμορφώνεται.

Το έργο του Γαβαθά, ο οποίος δίδαξε σχέδιο και ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών από το 1977 έως το 2006, είναι εξαιρετικά σύνθετο. Δημιουργώντας μικρά και μεγάλα έργα αντιστικτικά, ανάμεσα στη ζωγραφική και τη χαρακτική, θέλησε τη συνύπαρξη ενός θεωρητικού και καλλιτεχνικού έργου, την εικαστική διατύπωση ενός φιλοσοφικού υπόβαθρου και τη σύναψη των εννοιακών και οπτικών πτυχών της εικόνας, όπου όμως τον πρώτο λόγο έχει πάντα η οπτική συγκίνηση.

Η αναδρομική αυτή παρουσίαση ακολουθεί μια γραμμική χρονολογική πορεία, με τέσσερις ενότητες για να αναδειχθούν οι εκλεκτικές συγγένειες ανάμεσα στους εικαστικούς και ιδεολογικούς άξονες που διατρέχουν τις σκέψεις και το έργο του καλλιτέχνη.

Πρώιμες δημιουργίες: σκηνές της καθημερινότητας με την ευαισθησία της εφηβικής ματιάς του. Από το 1970: Λεπτεπίλεπτα τοπία, νεκρές φύσεις, επιρροή της χαρακτικής, γωνιώδεις φόρμες της ξυλογραφίας, κυβιστική προσέγγιση του χώρου και της ανθρώπινης μορφής. Αγάπη για τον Μπρακ.

Δεύτερη ενότητα: τρεις μνημειακές συνθέσεις πάνω σε στρώσεις υλικών και αποσπασματικών εικόνων – ο Γαβαθάς ζωγραφίζει το βλέμμα του, τη συνομιλία του με συγκεκριμένα έργα της ελληνικής και της παγκόσμιας τέχνης – Φαγιούμ, Βαν Γκογκ, Ρόθκο, Χόκνεϋ, Τσαρούχης – και τη σχέση της δικής του τέχνης μαζί τους, τοποθετώντας τους εικαστικούς αναστοχασμούς του, αλλά και την ίδια του τη μορφή, ανάμεσα στον ζωγραφικό και στον πραγματικό χώρο, ανάμεσα στον καμβά και στο εργαστήριό του.
Επιπλέον, έργα προσωπικής τεχνικής, τα κολάζ ξυλογραφίας, αφαιρετικές συνθέσεις με λωρίδες από μεγάλες ξυλογραφίες που τεμαχίζει – μια νέα εικόνα μέσα από μια προϋπάρχουσα εικόνα.

Τρίτη ενότητα (1986-2018): μεγάλα και πολυσύνθετα κολάζ ξυλογραφίας με μεγάλων διαστάσεων ζωγραφικά έργα. Εικονογραφική αφετηρία των έργων αυτών αποτελεί η ρίζα των δέντρων, ενώ όλη αυτή την ενότητα της δουλειάς του την ονομάζει με τον ειρωνικό τίτλο «Επιστροφή στις ρίζες», εκφράζοντας την πεποίθησή του ότι δεν υπάρχει επιστροφή στις ρίζες γιατί «ρίζα είναι μία, όλα τα άλλα είναι παραλλαγές της».

Τέταρτη ενότητα (2015-2019): με παράλληλη χρήση του κολάζ, εικονίζει τα εργαλεία της ζωγραφικής του, στα οποία αποτίει έναν εννοιολογικών προεκτάσεων ύστατο φόρο τιμής, συγκεράζοντας τη χειρωναξία της τέχνης του με την αναρώτησή του για τα κρυμμένα νοήματα της εικόνας.

Την έκθεση επιμελείται η Ελισάβετ Πλέσσα και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της υπογράφει ο Σταύρος Παπαγιάννης (Stage Design Office).

Την έκθεση συνοδεύει μια πλήρως εικονογραφημένη, δίγλωσση (ελληνικά-αγγλικά) μονογραφία για το έργο του Μαρτίνου Γαβαθά, επιμελημένη επίσης από την Ελισάβετ Πλέσσα, με σχεδιασμό της Εριφύλης Αράπογλου (ενARTE) και κείμενα από τη Δάφνη Αγγελίδου, τον Δημήτρη Δημηρούλη, τον Χριστόφορο Μαρίνο, και την Ελισάβετ Πλέσσα.

Μπορείτε να εκμεταλλευτείτε τις ξεναγήσεις που διοργανώνονται από την επιμελήτρια Ελισάβετ Πλέσσα το Σάββατο 28 Ιουνίου και την Κυριακή 29 Ιουνίου (τελευταία ημέρα της έκθεσης) στις 12:30.