Ο Νίκος Κτενάς ως δάσκαλος και αρχιτέκτονας

Στον κατάμεστο Φάρο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος πολλοί ήταν εκείνοι που παρακολούθησαν όρθιοι με αμέριστο ενδιαφέρον την συγκινητική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε προς τιμήν του αρχιτέκτονα Νίκου Κτενά, καθώς η προσέλευση ήταν πολύ μεγάλη.

Την Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου το αρχιτεκτονικό περιοδικό ek διοργάνωσε τιμητική εκδήλωση για τον διακεκριμένο αρχιτέκτονα και μεγάλο δάσκαλο, Νίκο Κτενά, που έφυγε από τη ζωή τον Ιούλιο του 2022, στην πιο ώριμη και δημιουργική περίοδο της επαγγελματικής και ακαδημαϊκής του πορείας.

Συνάδελφοι, φίλοι και μαθητές του μοιράστηκαν με το κοινό ιστορίες τους με τον Νίκο Κτενά, από την μαθητεία τους κοντά του, από την επαγγελματική τους συνεργασία ή καθημερινές στιγμές που ανέδειξαν αβίαστα τη χαρισματικότητα, την οξυδέρκεια και το ταλέντο που ήδη γνωρίζουν όσοι έχουν μελετήσει το έργο του.

«Θα συνομιλώ μαζί του μέσα από τη συναρπαστική αρχιτεκτονική του. Μια αρχιτεκτονική που εν τέλει μας εξυψώνει» μοιράστηκε η Αριάδνη Βοζάνη, Καθηγήτρια Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, κάνοντας μια λεπτομερή αναδρομή στη ζωή και το έργο του Νίκου Κτενά αναπτύσσοντας τις πολλαπλές αναφορές του και τους τρόπους με τους οποίους αυτές συγκρότησαν την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του ταυτότητα.

Η ίδια επιμελήθηκε την εκδήλωση καθώς και τη νέα δίγλωσση έκδοση των ek Architectural Publications, Νίκος Κτενάς | Τοπολογίες, μαζί με την Κατερίνα Βασιλάκου. H έκδοση συγκεντρώνει δέκα υλοποιημένα έργα του Νίκου Κτενά σε χρονολογική σειρά, ακολουθώντας το ύφος του portfolio που είχε προσωπικά επιμεληθεί. Περιλαμβάνει, επιπλέον, ανέκδοτο υλικό: ένα κείμενο από το προσωπικό του αρχείο με τίτλο “Πιστεύω, Ερευνώ, Θεωρώ” (2007) και μία αδημοσίευτη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στις εκδόσεις ek (2018). Τα δύο αυτά κείμενα συνοψίζουν με τον πιο αποκαλυπτικό τρόπο τα υλικά κατασκευής του, στον απόηχο της χροιάς μιας από τις πιο αξιόλογες και διακριτές φωνές της γενιάς του.

«Τελειομανής και επιτελικός. Δεν άφηνε τίποτα στην τύχη. Αισθητική αυστηρότητα, ασπρόμαυρη επιμονή, γεωμετρική ακρίβεια και εγγενής λιτότητα» είναι μερικά από όσα χαρακτηρίζουν τον Νίκο Κτενά, όπως το παρουσίασε ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Ομότιμος Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ που παρουσίασε το έργο του αρχιτέκτονα στο πλαίσιο της κληρονομιάς του μοντέρνου ρασιοναλισμού.

Τον θαυμασμό για τη διδακτική του, εξέφρασε ο Pierre-Alain Croset, Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Σχολής Πολυτεχνείου του Μιλάνο και μοιράστηκε το πώς γνώρισε και βίωσε τον Κτενά, ως συνάδελφος στην  Accademia di Architettura του Mendrisio. «Σε ευχαριστώ Νίκο, για όλα όσα μου έμαθες, το πώς δίδασκες και πώς ενέπνευσες γενιές αρχιτεκτόνων» ανέφερε κλείνοντας την ομιλία του.

Τι είναι αυτά που κάνουν τον Κτενά να ξεχωρίζει όμως, στο έργο του; Αδιαμφισβήτητα η συνομιλία με τον τόπο όπου λαμβάνει χώρα η αρχιτεκτονική του. Παράλληλα τα στοιχεία εκείνα που τον διακρίνουν έγιναν σαφή και για όσους δεν ήταν αρχιτέκτονες στο κοινό, μέσα από την παρουσίαση της Ρένας Σακελλαρίδου, Ομότιμης Καθηγήτριας Τμήματος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ: όγκος που δίνει σαφή χαρακτήρα στη μάζα, ανοίγματα, σαφήνεια της οργάνωσης, μπετόν και πέτρα είναι μερικά από αυτά.

Ο Μανώλης Σταυρακάκης, σήμερα Επίκουρος Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, γνώρισε τον Νίκο Κτενά όντας ακόμα φοιτητής και η συνάντησή τους τον επηρέασε βαθύτατα. Η χαρακτηριστική φράση του Κτενά «το κτίριο είναι το κέλυφός του» τον είχε συγκλονίσει. «Όταν πρωτοείδα τις φωτογραφίες των έργων του, όταν μου τις έδειξε στο γραφείο του, δεν μπορούσα να αγνοήσω τη μουσική που δημιουργούσε στα αυτιά μου. Η μουσική της αρχιτεκτονικής […] Η μουσική του με συντροφεύει έως σήμερα» περιέγραψε ο ίδιος.

Μια πιο καθημερινή πτυχή του φώτισε μέσα από την ομιλία του ο Δημήτρης Φιλιππίδης, Ομότιμος Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ που αφηγήθηκε στιγμιότυπα από το ταξίδι γνωριμίας του με την αρχιτεκτονική του Ticino όσο βρισκόταν εκεί ο Νίκος Κτενάς.

Για την προσωπική τους φιλία και την εξέλιξη που είχε στο επαγγελματικό της ταξίδι μέσα από το έργο του, μίλησε με μεγάλη αγάπη η Erieta Attali, φωτογράφος που για πολλά χρόνια φωτογράφισε τα κτίρια του.

Στα παρασκήνια των μαθημάτων του μας πήγαν οι Elena Fontanella και Lorenzo Guzzini που υπήρξαν  στην αρχή μαθητές και αργότερα βοηθοί του στο Πολυτεχνείο του Μιλάνο και μας παρουσίασαν δέκα αρχές της διδασκαλίας του, καταλήγοντας στο πιο μεγάλο μάθημα που πήραν από εκείνον: «η αρχιτεκτονική είναι ένας τρόπος για να βλέπεις τη ζωή».

Με την πιο συγκινητική ομιλία, αυτή της Κατερίνας Βασιλάκου, έκλεισε η εκδήλωση. Τον Νίκο Κτενά, συνεργάτη και συνοδοιπόρο, τον γνώριζε καλά και μάλιστα ήταν εκείνη που έπρεπε να ολοκληρώσει το έργο που διέκοψε ο θάνατός του. «Τον ενθουσίαζαν τα απλά» λέει μεταξύ άλλων και περιγράφει το συναρπαστικό ταξίδι του στην Ιταλία όπως το μοιραζόνταν ο ίδιος.

«Ο Νίκος Κτενάς είναι ένας αυθεντικός πολίτης του κόσμου» επανέλαβαν πολλοί στις ομιλίες τους για την αγάπη του για τα ταξίδια. Όπως ανακοινώθηκε, προς τιμήν του θα θεσμοθετηθεί ένα βραβείο για τους φοιτητές του ΕΜΠ, το οποίο θα απονέμεται κατόπιν διαγωνισμού και θα συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο για την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού. Το βραβείο θα αποδίδεται ετησίως, για επτά χρόνια, κάθε φορά σε διαφορετικό φοιτητή που θα διακρίνεται για την πρότασή του σχετικά με ένα ‘ταξίδι στην αρχιτεκτονική’.