Ο πιο έξυπνος λαός του κόσμου έχει πρόβλημα αντίληψης

Αν παρατηρήσετε τον κόσμο γύρω σας θα διαπιστώσετε ότι ζούμε μέσα σε μία τεράστια αντίφαση. Ποτέ στο παρελθόν η γνώση δεν ήταν τόσο προσβάσιμη από όλους. Πρακτικά κουβαλάμε όλη τη σοφία της ανθρωπότητας στις τσέπες μας. Όμως την ίδια στιγμή, αισθάνεσαι ότι τα μυαλά των ανθρώπων συμπεριφέρονται σαν ρολόγια που γυρίζουν στη χειμερινή ώρα: πηγαίνουν προς τα πίσω.

Αυτό εξηγείται. Μπορεί η δικτύωση να μας έφερε πιο κοντά από κοντά και να έκανε τη γνώση προσιτή, πλην όμως η τοξικότητα και η κοινή βλακεία είναι πιο ελκυστικές για το ανθρώπινο μυαλό. Η γνώση είναι μπρόκολο. Τα υπόλοιπα είναι τηγανιτές πατάτες.

Παράλληλα αλλάζει ο τρόπος λειτουργίας του εγκεφάλου μας. Σε ένα περιβάλλον οθονών, ο εγκέφαλος μας, γίνεται βουλιμικός καταναλωτής πληροφορίας, ενώ λατρεύει να βλέπει βίντεο -το TikTok είναι η πιο εθιστική ηλεκτρονική πρέζα που εμφανίστηκε ποτέ. Και οι έρευνες μας δείχνουν ότι, στο δυτικό κόσμο, οι δείκτες ευφυίας, δηλαδή η μέτρηση IQ, παρουσιάζουν τάση κάμψης. Είναι λες και αποφασίσαμε να μεταγγίσουμε την ευφυία μας στις μηχανές, αδειάζοντας τα αποθέματα του μυαλού μας.

Κάτι τέτοιο περιγράφει και η μεγάλη έρευνα του ΟΟΣΑ για τις δεξιότητες των ενηλίκων (Survey of Adult Skills). Εξετάστηκαν 160.000 ενήλικες σε 31 χώρες. Η έρευνα αποκαλύπτει ότι περίπου το 20% των ατόμων ηλικίας 16–65 ετών έχει επιδόσεις αντίστοιχες μαθητή στο τέλος του Δημοτικού. Οι ενήλικες εξετάστηκαν στην κατανόηση κειμένου, σε απλούς μαθηματικούς υπολογισμούς και στην εξαγωγή συμπερασμάτων.

Μη σας κουράζω με αναλυτικά στοιχεία, μπορείτε, άλλωστε, να τα δείτε στο σχετικό ιστότοπο. Σε γενικές γραμμές, αυτό που μας δείχνει η έρευνα είναι ότι οι χώρες με ανεπτυγμένα εκπαιδευτικά συστήματα, όπως η Φινλανδία, η Νορβηγία, η Ολλανδία, η Σιγκαπούρη, η Ιαπωνία, καταγράφουν και τις καλύτερες επιδόσεις.

Και η Ελλάδα μας; Ο πιο έξυπνος λαός του κόσμου; Είναι χαμηλά. Ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί η επεξεργασία της τελευταίας έρευνας για την Ελλάδα, αλλά σύμφωνα με την προηγούμενη (2015), αλλά και τις επιδόσεις των παιδιών μας στις εξετάσεις PISA, εύκολα συνάγεται ότι οι Έλληνες εμφανίζουν χαμηλότερες επιδόσεις από το μέσο όρο του ΟΟΣΑ. Κοινώς υστερούν στην κατανόηση γραπτού λόγου, στα απλά μαθηματικά και στην επίλυση προβλημάτων σε ψηφιακό περιβάλλον. Ακόμη και οι πτυχιούχοι στην Ελλάδα εμφανίζουν χαμηλότερες δεξιότητες σε σύγκριση με πτυχιούχους άλλων χωρών του ΟΟΣΑ. Συνεπώς Η Ελλάδα δεν πάσχει από έλλειψη τίτλων σπουδών. Πάσχει από έλλειμμα λειτουργικών δεξιοτήτων.

Όμως υπάρχει και κάτι ακόμα: Όταν ένας στους τέσσερις ενήλικες δυσκολεύεται να κατανοήσει σύνθετα κείμενα, να διαχειριστεί βασικές αριθμητικές πληροφορίες ή να κινηθεί με άνεση σε ψηφιακά περιβάλλοντα, τότε δεν μιλάμε μόνο για πρόβλημα κατάρτισης. Μιλάμε για πρόβλημα δημοκρατίας.

Η δημοκρατία λειτουργεί με πολίτες ικανούς να διαβάζουν, να συγκρίνουν, να αμφισβητούν, να συνδέουν αιτίες και αποτελέσματα. Με λειτουργικά εγγράμματους ανθρώπους. Όταν αυτό το υπόβαθρο λείπει, ο δημόσιος λόγος φτωχαίνει, ο πολιτικός διάλογος απλοποιείται επικίνδυνα και η εξουσία συγκεντρώνεται σε όσους ξέρουν να χειρίζονται πληροφορία, γλώσσα και τεχνολογία.

Η ποιότητα της δημοκρατίας μας δεν απειλείται μόνο από θεσμικές παρεκτροπές ή πολιτικές ακρότητες. Απειλείται από κάτι πιο αθόρυβο.Από την αδυναμία μεγάλου μέρους της κοινωνίας να κατανοήσει, να επεξεργαστεί και να συμμετάσχει ισότιμα.

Όχι, δεν μιλάμε για ηλίθιους πολίτες-θα ήταν άδικο. Μιλάμε για ανεπαρκείς, ως προς τη βασική κατάρτιση, που αδυνατούν να κατανοήσουν βασικές έννοιες. Έτσι ακολουθούν θεωρίες συνωμοσίας, χυδαίους λαϊκιστές, πολιτικούς απατεώνες. Και ύστερα, στα social, δεν συζητούν. Κραυγάζουν, χυδαιολογούν, αναπαράγουν, με κεφαλαία γράμματα, ψεύδη και βλακείες.

Αν, λοιπόν, η κοινωνία δεν επενδύσει σοβαρά στη δια βίου μάθηση, στις βασικές δεξιότητες και στην ψηφιακή αυτονομία, τότε η δημοκρατία θα παραμένει ευάλωτη στο ροκάνισμα της αμορφωσιάς και της ανοησίας. Ομως από την άλλη, αναρωτιέμαι πόσοι είναι οι πολιτικοί που θα ήθελαν να εκτεθούν μπροστά σε ένα λαό που ξέρει να διαβάζει και να μετράει.

Σημαντικό υστερόγραφο: Η έρευνα παρατηρεί ότι η μείωση των δεξιοτήτων σε επίπεδο κοινωνίας αποδίδεται και στις μετακινήσεις πληθυσμών δια της μετανάστευσης. Οταν μία χώρα δέχεται μεγάλο αριθμό μεταναστών είναι λογικό ο γενικός πληθυσμός να αποκτά μέλη που δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε γλωσσικά τεστ μίας γλώσσας που δεν γνωρίζουν. Αυτό όμως δεν αλλάζει τη συνολική εικόνα της κοινωνίας.