Τα απομεινάρια μιας μεταπολίτευσης

Είναι σαν όλα να βρίσκονται σε αναστολή, αυτές τις μακρές ημέρες της αναμονής, ανάμεσα στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις. Oι εκλογές που μόλις έγιναν, αντί να δώσουν κάποια λύση, επιβεβαίωσαν και τυπικά το απόλυτο αδιέξοδο στο οποίο έχουμε βρεθεί, ενώ οι εκλογές που θα γίνουν, όσο κι αν είναι επιβεβλημένο πια να μας βγάλουν από το αδιέξοδο αυτό, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα το επιτύχουν.

Πριν, όλοι μιλούσαν για το τέλος μιας εποχής –για το τέλος της εποχής της μεταπολίτευσης– και σε μεγάλο βαθμό είχαν δίκιο. Πολλές είναι οι βεβαιότητες εκείνης της εποχής, της απερίσκεπτης αφθονίας και της αφελούς αισιοδοξίας, που τώρα πια χάθηκαν. Στον χώρο της πολιτικής, η φαινομενικά ακλόνητη κυριαρχία του δικομματισμού γκρεμίστηκε εν μία νυκτί, ενώ οι παραδοσιακοί κομματικοί διαχωρισμοί έμοιασαν να διαλύονται κάτω από την καταλυτική επίδραση της κρίσης και των μνημονίων. Υπάρχουν όμως και πολλά που καθόλου δεν έχουν αλλάξει.

Μπροστά στην καταστροφή που βρίσκεται όλο αυτό το διάστημα σε εξέλιξη, δεν φαίνεται να έχουμε αντιληφθεί ούτε το μέγεθος, ούτε την δυναμική της. Δεν μπορούμε προφανώς να συνειδητοποιήσουμε ότι πιθανότατα δεν έχουμε φτάσει ακόμη στο τέλος της κατρακύλας, ότι η κατάσταση μπορεί να γίνει κατά πολύ χειρότερη. Κανείς δεν μας έχει εγγυηθεί ότι δεν θα υποχρεωθούμε να διανύσουμε ολόκληρη την κατηφορική διαδρομή, από τα ύψη μιας σχετικά ευημερούσας χώρας του κυρίαρχου –μέχρι πρότινος– δυτικού κόσμου, στα τριτοκοσμικά τρίσβαθα μιας από τις χώρες εκείνες που ακόμη και σήμερα μας γεμίζουν οικονομικούς μετανάστες.

Δεν έχουμε λοιπόν καταφέρει ως κοινωνία να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε την ίδια την κρίση. Την βλέπουμε σαν μια κατάσταση παροδική, μεγάλων μεν δυσκολιών, αλλά θεωρούμε πως μπορούμε τάχιστα να επανέλθουμε στην παλιά μας σχετική ευημερία. Αρκεί να είμαστε αρκετά διεκδικητικοί. Δεν καταλαβαίνουμε πως, εδώ που βρεθήκαμε, τόσο λόγω της αδύναμης θέσης μας και του μικρού μας μεγέθους, όσο και λόγω των οικονομικών μας εξαρτήσεων, είναι ελάχιστα –και μάλιστα εξαιρετικά επώδυνα– αυτά που μπορούμε να κάνουμε για να καλυτερέψουμε την κατάστασή μας. Είναι πολλά και εύκολα, όμως, αυτά που μπορούμε να κάνουμε για να την χειροτερέψουμε απεριόριστα. Αδημονούμε να πάρουμε πίσω αυτά που –κάποιοι άλλοι πάντοτε– μας έχουν στερήσει και, στην βιασύνη μας αυτή, κινδυνεύουμε να βγούμε μόνοι μας από το παιγνίδι, ακριβώς τώρα, που η Ευρώπη αρχίζει να σκέπτεται πως ίσως πρέπει κάποτε να αλλάξει την στάση της. Και θα είναι βέβαια η τραγικότερη ειρωνεία, με την άφρονα στάση μας να δούμε τις άλλες χώρες που δοκιμάζονται σήμερα να διασώζονται ερήμην μας.

Βρισκόμαστε λοιπόν ακόμη σε φάση άρνησης. Δεν θέλουμε να δούμε τα πράγματα όπως είναι, αλλά, κυρίως, δεν θέλουμε να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεπτόμαστε και ενεργούμε πολιτικά. Οι ίδιοι βολικοί και φθαρμένοι όροι πολιτικής σκέψης, οι ίδιες εύκολες λύσεις, οι ίδιοι διαχωρισμοί σε αριστερούς και δεξιούς, συντηρητικούς και προοδευτικούς, αντιστασιακούς και δοσίλογους, προδότες και ήρωες, επιβάλλουν στην σκέψη μας νοοτροπίες εποχών περασμένων: όχι μόνο της μεταπολίτευσης αλλά και, ακόμη παλιότερα, της χούντας, του εμφυλίου και της κατοχής. Ακόμη και τα δύο μνημόνια και η στάση των πολιτικών μας δυνάμεων απέναντι τους, αντί να αλλάξουν την κατηγοριοποίηση αυτή της πολιτικής μας σκέψης, έδρασαν τελικά ως παράγοντες ενίσχυσης των περιχαρακώσεων, του δογματισμού και της πολιτικής ακαμψίας. Αυτό αποδείχθηκε περίτρανα άλλωστε με τις άκαρπες προσπάθειες σχηματισμού κυβέρνησης.

Μοιάζει να ξεχνάμε ότι τα μνημόνια δεν είναι τα αίτια της κρίσης αλλά απλά συμπτώματά της. Και, στον βαθμό τουλάχιστον που αφορούν εμάς, τα αίτιά της είναι αυτές ακριβώς οι νοοτροπίες ενός μουχλιασμένου και διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος, είναι οι παλιές γνωστές κομματικές του πρακτικές. Ποιος μπορεί να αμφιβάλλει, πως ακόμη και εάν, με κάποιο θαυμαστό τρόπο, οι δανειακές υποχρεώσεις της χώρας μας είχαν αύριο διαγραφεί, γρήγορα θα ξαναβρισκόμασταν στην ίδια θέση, αν οι νοοτροπίες και οι πρακτικές αυτές δεν είχαν αλλάξει.

Το παρελθόν, όμως, μας άφησε βαριά κληρονομιά. Ακόμη και το καταλυθέν σχήμα του δικομματισμού αντικαθίσταται στις μέρες μας, με ταχύτατους ρυθμούς, από ένα καινούργιο δίπολο. Οι παλιοί πρωταγωνιστές της πολιτικής μας σκηνής, Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ, με συνετότερη ρητορική αλλά και την βαριά κομματική τους κληρονομιά και με προφανή την αδυναμία ανανέωσης καταλαμβάνουν τον έναν πόλο, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ, στον ρόλο του εκλεκτού των αντιμνημονιακών δυνάμεων, φιλοδοξεί να αναπληρώσει το παλιό ΠΑΣΟΚ στον άλλο πόλο του νέου αυτού «δικομματισμού», προσθέτοντας τον λαϊκισμό, την αλαζονεία και την παροχολογία του προμνημονιακού ΠΑΣΟΚ στις δικές του ανεδαφικές παλαιοαριστερές εμμονές.

Μπορεί η εποχή της μεταπολίτευσης να έχει τελειώσει, αλλά τα θλιβερά απομεινάρια της μας στοιχειώνουν. Οι ολέθριες νοοτροπίες και πρακτικές του παρελθόντος είναι ακόμη πολύ ζωντανές σε ολόκληρο το φάσμα των κυρίαρχων σήμερα πολιτικών κομμάτων. Εύχεται κανείς να τελειώσουν κάποτε κι αυτές, πριν μας τελειώσει ο ελάχιστος χρόνος που μας έχει απομείνει.