ΕΙΔΑΜΕ ΤΟ “ΟΝΕΙΡΟΔΡΑΜΑ” ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ – ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ, ΜΙΑ ΣΠΑΝΙΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΣΤΙΓΜΗ

Ένα θεατρικό έργο με ονειρική αφηγηματική δομή. Ένα μείγμα σουρεαλισμού, συμβολισμού και υπαρξιακής αναζήτησης, χωρίς αρχή, μέση και τέλος, χωρίς πλοκή, σκιαγράφηση χαρακτήρων.Ένα έργο που δεν υπακούει σε κάνεναν απολύτως κανόνα, όπως ακριβώς τα όνειρά μας.

Ο λόγος για το “Ονειρόδραμα”, το θεμελιώδες ίσως έργο του Σουηδού θεατρικού συγγραφέα Άουγκουστ Στρίντμπεργκ -συχνά κατηγοριοποιείται ως ένα σουρεαλιστικό δράμα – που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1902 και μιλά για τη ζωή στο σύνολό της και την ανθρώπινη ουσία εμβαθύνοντας σε υπαρξιακά ζητήματα και κυρίως στον ανθρώπινο πόνο.

Ο παραλογισμός της ύπαρξης, η αναζήτηση νοήματος σε έναν φαινομενικά χαοτικό κόσμο και η διάχυτη αίσθηση αποξένωσης που συνοδεύει τη σύγχρονη ζωή δηλώνουν βροντερά παρόντα στο έργο αυτό με τους ήρωες να παλεύουν με συναισθήματα απομόνωσης, απογοήτευσης και ανίας, αντανακλώντας την υπαρξιακή αγωνία που διακατείχε την Ευρώπη των αρχών του 20ού αιώνα.

Ονειρόδραμα ή αλλιώς η ζωή σαν όνειρο

Ο Στρίντμπεργκ έγραψε το “Ονειρόδραμα” βιώνοντας μία μεγάλη και έντονη υπαρξιακή και κοινωνικοπολιτική κρίση. Κρίση που την έλεγε “inferno”, κόλαση δηλαδή. Το έργο αυτό -που τον έσωσε ουσιαστικά από την αυτοκτονία- καταστρατηγεί την αριστοτελική ενότητα του τόπου, του χρόνου και της δράσης των προσώπων και εκτυλίσσεται σαν μια σειρά από συνδεδεμένα όνειρα, με τις σκηνές να αναμειγνύονται άψογα η μία με την άλλη και τον χρόνο και τον χώρο να γίνονται ρευστοί και απροσδιόριστοι. Αυτή η δομή αντανακλά την πεποίθηση του Στρίντμπεργκ ότι η ίδια η ζωή είναι σαν όνειρο, χαοτική και απρόβλεπτη. Ο ίδιος άλλωστε έλεγε “συναντήσεις και αποχωρισμοί, αποχωρισμοί και συναντήσεις, αυτή είναι η ζωή”.

Σαν θεατές παρακολουθούμε την ιστορία της κόρης του θεού, Αγνής, από τη στιγμή που κατεβαίνει από τον ουρανό για να επισκεφθεί τη γη, προκειμένου να γνωρίσει την ανθρώπινη φύση και τα όσα βιώνει το άγνωστο για εκείνη είδος. Στη γη συναντά μια ποικιλία χαρακτήρων, που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας. Έναν δικηγόρο, έναν ποιητή, έναν στρατιώτη, έναν υπηρέτη και πολλούς άλλους, οι οποίοι μοιράζονται τις ιστορίες και τις αγωνίες τους με τη θέα.

Η Αγνή εισχωρεί άλλοτε ως θεατής και άλλοτε ως συμμέτοχη στα διαφορετικά αυτά σύμπαντα, που ουσιαστικά συνιστούν το σύμπαν ενός και μόνο ανθρώπου, του Στρίντμπεργκ. Και όσο συμπορεύεται με αυτούς, σταδιακά ενανθρωπίζεται και αρχίζει να ανεβαίνει τον ανθρώπινο Γολγοθά. Δεν είναι τυχαίο που ο Στρίντμπεργκ της “βάζει” συνέχεια τη φράση “τους λυπάμαι τους ανθρώπους”.

Η ανατρεπτική ονειρική ματιά της Γεωργίας Μαυραγάνη στο “Ονειρόδραμα”

Η Γεωργία Μαυραγάνη, μία σκηνοθέτιδα πέρα ως πέρα ιδιοσυγκρασιακή, επέλεξε να ανεβάσει στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου ένα έργο που σπάνια παρουσιάζεται λόγω της πολυπληθούς του ερμηνευτικής απαίτησης, αλλά και της απουσίας αφηγηματικής ροής και γραμμικότητας. Και το έκανε με τον δικό της μοναδικό τρόπο, επιστρέφοντας στο πρωταρχικό και πιο αγνό υλικό του θεάτρου, στον άνθρωπο και επενδύοντας στη συλλογικότητα και χορικότητα της θεατρικής αφήγησης.

Έχοντας δίπλα της έναν εξαίσιο ερμηνευτικό ανσάμπλ ηθοποιών – εκπροσώπων της μεγαλύτερης, αλλά και της νεότερης γενιάς (Αλίκη Αλεξανδράκη, Ασημίνα Αναστασοπούλου, Κορίνα-Άννα Γκουγκουλή, Θανάσης Δόβρης, Βασίλης Καραμπούλας, Ράνια Κελαϊδίτη, Μελίνα Κοτσέλου, Ερμής Μαλκότσης, Νίκος Μάνεσης, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Μαρίνα Παπούλια, Ελίνα Ρίζου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Κωνσταντίνος Σιώζος, Γιώργος Σκαρλάτος, Βασίλης Τρυφουλτσάνης, Μαρία Τσιμά)- “έπλασε” έναν ολοκαίνουριο θεατρικό κόσμο υπενθυμίζοντάς μας τι πραγματικά είναι θέατρο και προκαλώντας μας να βουτήξουμε στον βυθό του. Η μαγεία της παράστασης αυτής δύσκολα μπορεί να περιγραφεί.

Στην κεντρική σκηνή του Εθνικού ένας χορός ανθρώπων, άριστα ασκημένος κινησιολογικά από τον Ερμή Μαλκότση, με ελάχιστα σκηνικά μέσα προκαλεί μέσα σε ένα απόκοσμο τοπίο αλυσιδωτές αντιδράσεις και εκρήξεις. Οι ηθοποιοί φορώντας απλά και εντελώς γήινα ομοιόμορφα ρούχα (κοστούμια –Λίλη Κυριλή) φυσούν μία λευκή σκόνη στις παλάμες τους και, με τη βοήθεια του φωτισμού της Χριστίνας Θανάσουλα, ξαφνικά μπροστά μας ορθώνεται ένα τοπίο γεμάτο σύννεφα. Ένας πύργος ξεπροβάλλει μέσα στο μινιμαλιστικό, αλλά έντονα δυστοπικό σκηνικό της Ά. Φλέσσα ανάμεσα από λουλούδια και μάλιστα όσο περνά ο χρόνος γίνεται ψηλότερος. Δε χρειάζεται καν να τον δούμε. Αρκεί να τον φανταστούμε μέσα από τις περιγραφές και την ατόφια και καθάρια υποκριτική δύναμη των ηθοποιών.

Ο χώρος σταδιακά καταργείται, ο χρόνος διαστέλλεται, οι ηθοποιοί δεν έχουν διακριτούς ρόλους, όλοι είναι ένας και ένας όλοι, διαφορετικές όψεις του ίδιου προσώπου με τη δράση τους αποσπασματική και ονειρική. Μπαίνουν ο ένας στον ρόλο του άλλου, πολλαπλασιάζονται και την ίδια στιγμή εξαφανίζονται. Αφηγούνται και ταυτόχρονα ενσαρκώνουν μορφές ονειρικές σηκώνοντας πελώρια κύματα λυρισμού και ατόφιας ποίησης που είναι δύσκολο να μη σε παρασύρουν στο πέρασμά τους.

Σε όλη αυτή τη δράση, κυριαρχεί μία πόρτα που δεν ανοίγει. Μία πόρτα μυστήριο, που ανοίγει μόνο στο τέλος, γιατί είναι το Τέλος.

Η ματιά της Γεωργίας Μαυραγάνη είναι κρυστάλλινη και δε αρκείται μόνο στο υπέροχο αυτό εικαστικό πανόραμα εικόνων. Αφαιρεί από το κείμενο κάθε θεολογική αναφορά στον Θεό Ίντρα της Ινδουιστικής Θρησκείας (η Αγνή το πρωτότυπο κείμενο αναφέρεται ως κόρη του) και κρατά μόνο την ύπαρξη του θεϊκού στοιχείου, κάτι που συνομιλεί απευθείας με το συλλογικό ασυνείδητο. Ο λόγος του Στρίντμπεργκ φτάνει στα αυτιά μας και είναι εκκωφαντικά επίκαιρος.

Η εξερεύνηση σύνθετων φιλοσοφικών ιδεών με ποιητικό και αλληγορικό τρόπο γοητεύει. Δεν είναι λίγες οι φορές που θα απορήσετε για το πώς ένας άνθρωπος έγραψε όλα αυτά έναν αιώνα πριν σκιαγραφώντας με τόσο τρόπο ανατριχιαστικό τις ανθρώπινες σχέσεις και όλες τις πτυχές των κοινωνικών προβλημάτων. Όπως και δεν είναι λίγες οι φορές που θα ανακαλέσετε δικά σας όνειρα και θα βυθιστείτε στο δικό σας ανεξερεύνητο ασυνείδητο…

Συμπέρασμα

Επιτέλους, βιώσαμε μία σπάνια θεατρική στιγμή. Η Γεωργία Μαυραγάνη δίνει σάρκα και οστά σ΄ ένα σύνθετο και προκλητικό έργο που βρίθει σουρεαλισμού και φιλοσοφικού βάθους και εκπέμπει συναισθηματικές εντάσεις που μας καλούν να αναλογιστούμε τα μυστήρια της ύπαρξης και την αινιγματική φύση των ονείρων μας.