Λεκτικός εκφοβισμός στο σχολείο
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις το τελευταίο διάστημα. Ποια είναι η οπτική των παιδιών-«θυμάτων», των «θυτών» και πώς εξηγεί η ψυχολόγος Κα Ράνια Λεμονή τη συμπεριφορά των παιδιών;
- 21 Μαρτίου 2016 08:46
Η 24MEDIA δίνει για μια μέρα το τιμόνι στο AD&PR Lab του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Το κείμενο που θα διαβάσεις παρακάτω αποτελεί μέρος μίας ενέργειας κατά την οποία 40 φοιτητές του AD&PR Lab πρότειναν, έγραψαν και δημοσιεύουν το δικό τους κείμενο στα sites του Ομίλου (Huffington Post Greece, News247, Oneman, Ladylike, Sport24 & Contra). Κάθε φοιτητής του AD&PR Lab στο πλαίσιο του μαθήματος “Δημόσιες Σχέσεις: The art of storytelling” πρότεινε κάποια θέματα και έγραψε ένα από αυτά εν είδη εργασίας εξαμήνου. Μπορείς να διαβάσεις όλα τα κείμενα των φοιτητών στο microsite που δημιουργήσαμε για την ενέργεια
*της Μαρίας Μπιρμπίλη
Λένε ότι τα παιδικά μας χρόνια είναι εκείνα που τα θυμόμαστε πάντα με χαμόγελο και τα αναπολούμε όταν περνάμε ατελείωτες ώρες κούρασης και άγχους στο γραφείο. Τα χρόνια της «αθωότητας», που όλοι ήμασταν φίλοι μεταξύ μας και παίζαμε χωρίς έχθρες και αντιζηλίες. Ήταν, όμως, πραγματικά έτσι για όλους; Μήπως για κάποια παιδιά τα χρόνια της «ανεμελιάς» ήταν πιο δύσκολα;
Περνώντας από το παλιό μου σχολείο, αστικής περιοχής της ελληνικής επαρχίας, παρατηρώ τα παιδιά και μπαίνω στη διαδικασία να θυμηθώ πώς πέρασα εγώ τα χρόνια που ήμουν στο Γυμνάσιο και οι αναμνήσεις δεν είναι πάντα ευχάριστες. Το πρόβλημά μου δεν ήταν ότι δεν ήμουν καλή μαθήτρια ή ότι οι καθηγητές ήταν αυστηροί αλλά κάποιοι από τους συμμαθητές μου. Ήταν οι «νταήδες», αυτοί που δεν ήταν εξοικειωμένοι με οτιδήποτε διαφέρει από τους ίδιους, τόσο σε επίπεδο συμπεριφοράς όσο και σε επίπεδο εξωτερικής εμφάνισης. Στην πλειονότητα ήταν αγόρια, χρησιμοποιούσαν αρνητικούς χαρακτηρισμούς για να σε κοροϊδέψουν και συχνά είχαν τη σιωπηρή συνενοχή της παρέας ή της τάξης.
Πρόσφατα, με αφορμή το συγκεκριμένο άρθρο, μίλησα με ένα φίλο που μεγάλωσε και ζει σε προάστιο της Αθήνας και μου μίλησε για τη δική του περίπτωση λεκτικής βίας στα πλαίσια του σχολείου. Σε όλα τα χρόνια του Γυμνασίου, λόγω των κιλών του, ήταν το παιδί που όλοι ήξεραν με ονοματεπώνυμο και ένα ανάλογο παρατσούκλι ενδιάμεσα! Μου μίλησε για τον τρόπο που αυτό που γινόταν τον κρατούσε κλεισμένο σε ένα δωμάτιο αντί να ζει μια φυσιολογική κοινωνική ζωή και τον λόγο που αποφάσισε να αντιμετωπίσει την κατάσταση με το να μιλήσει στους δικούς του και να αλλάξει τα δεδομένα και την ψυχολογία του φυσικά. «Ενώ στη δευτέρα Γυμνασίου σταμάτησαν τα πειράγματα που είχα βιώσει, ξαφνικά συνεχίστηκαν στη δευτέρα Λυκείου, και τα πράγματα έφτασαν σε μία κατάσταση που δεν άντεχα άλλο και αποφάσισα να μιλήσω στους δικούς μου», μου εξομολογείται. Και συνεχίζει λέγοντας «Θεωρώ ότι ήταν ό, τι πιο αποτελεσματικό έχω κάνει στη ζωή μου, και σταδιακά η κατάσταση άρχισε να αλλάζει».
Θέλοντας να γράψω το συγκεκριμένο άρθρο με αντικειμενικότητα, αποφάσισα να ακούσω και την άλλη πλευρά, εκείνη που κάποτε με έκανε να μην μου αρέσει το σχολείο, προκειμένου να καταλάβω αν και εκείνοι οι ίδιοι γνώριζαν τι ακριβώς έκαναν. Πρότεινα, λοιπόν, σε ένα από τα παιδιά που τότε αποτελούσαν την κλίκα των «διάσημων» του σχολείου, να μου μιλήσει και να μου εξηγήσει τα κίνητρα και τις σκέψεις που είχε τότε. Μου είπε, λοιπόν, ότι δεν το καταλάβαινε πάντα ότι με ενοχλούσε η συμπεριφορά και τα σχόλιά του, το θεωρούσε πείραγμα. «Για εμένα ήταν απλά ένας τρόπος να πειράξω κάποια άτομα, δεν πίστευα ότι τους ενοχλούσε τόσο, ούτε γνώριζα ότι αυτό μπορούσε να αποτελέσει αιτία να στεναχωρηθούν και να κλειστούν στο εαυτό τους», μου είπε χαρακτηριστικά. Στην περίπτωση του φίλου μου τα δεδομένα ήταν λίγο διαφορετικά. Ομολογουμένως κάποια από τα άτομα της «κλίκας» τον βλέπουν σήμερα και σκύβουν το κεφάλι, καθώς αναγνωρίζουν τη λάθος συμπεριφορά τους, ένας από αυτούς ζήτησε μια ειλικρινή συγγνώμη, εξήγησε τους λόγους για τους οποίους είχε αυτή την επιθετική συμπεριφορά και από τότε οι δυο τους είναι φίλοι. Συνέχισε εξηγώντας: «Όταν έρχεται και σου ζητάει συγνώμη κάποιος ο οποίος σε κορόιδευε και καταλαβαίνεις ότι δεν το έκανε επίτηδες, τότε βλέπεις αλλιώς τα πράγματα. Μου εξήγησε τι περνούσε μέσα στο σπίτι και την οικογένειά του και θεωρώ ότι αυτή ευθύνεται για τη βίαιη συμπεριφορά του. Πολλές φορές οι άνθρωποι αξίζουν μία δεύτερη ευκαιρία, εκείνος την κέρδισε με τις πράξεις του και δεν με έχει απογοητεύσει έκτοτε».
Έπειτα, επικοινώνησα με την ψυχολόγο κα Ράνια Λεμονή, που ασχολείται με την συμβουλευτική και οικογενειακή υποστήριξη σε θέματα σχέσεων, επικοινωνίας, προσαρμογής, συμπεριφοράς και πρόληψης, η οποία πρόσφατα συνεργάστηκε με σχολείο για την ενημέρωση των γονέων σχετικά με το σχολικό εκφοβισμό προκειμένου να μου εξηγήσει τα δεδομένα της συγκεκριμένης κατάστασης. Αρχικά, μου κατέστησε σαφές ότι ως σχολικός εκφοβισμός λαμβάνεται η χρήση βίας, σωματικής ή λεκτικής που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο του σχολείου, η οποία έχει την πρόθεση να βλάψει το άτομο που την υφίσταται και γίνεται κατ’ εξακολούθηση. Στόχος είναι συνήθως τα παιδιά που με κάποιον τρόπο είναι «διαφορετικά» από τα υπόλοιπα, είτε έχουν κάποια αναπηρία, για παράδειγμα παιδιά με ειδικές ανάγκες, είτε δυσκολεύονται να ενταχθούν στο σύνολο, για παράδειγμα εσωστρεφή παιδιά. Αιτία από την οποία απορρέει η συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι οι προβληματικές καταστάσεις μέσα στο πλαίσιο του σπιτιού και της οικογένειας, που οδηγεί τα άτομα- «θύτες» να αναζητήσουν την επιβεβαίωση της δύναμής τους σε βάρος πιο αδύναμων παιδιών.
Σχετικά με τα παιδία που πράττουν τον εκφοβισμό μου είπε: «Κάποιες φορές η πρόθεσή τους να μην είναι να βλάψουν με τη λεκτική βία τα παιδιά- στόχους και οι ίδιοι να μην συνειδητοποιούν τον αρνητικό τρόπο με τον οποίο τα σχόλιά τους γίνονται αντιληπτά. Βεβαίως, υπάρχει και η άλλη πλευρά, όπου τα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα στο οικογενειακό τους περιβάλλον, δημιουργούν στοχευόμενα προβλήματα προκειμένου να νιώσουν σημαντικοί. Για το λόγο αυτό η ρίζα του προβλήματος αναζητείται στο οικείο περιβάλλον των συγκεκριμένων ατόμων και η πρώτη ενημέρωση γίνεται στους γονείς».
Συνέχισε λέγοντας: «Το ίδιο ισχύει, όμως, και για την οικογένεια του παιδιού- «θύματος», η οποία καλείται να λειτουργήσει υποστηρικτικά και να ενθαρρύνει το άτομο για τις ικανότητές του, εξαλείφοντας το αίσθημα της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας που του προκαλεί η λεκτική βία στο σχολείο. Απαραίτητη προϋπόθεση για να μην αφήσει τραύματα στην ψυχολογία του παιδιού, που θα καταστήσει προβληματική τη συμπεριφορά του στη μετέπειτα ζωή του, είναι να μην φοβάται να μιλήσει για αυτό που του συμβαίνει και να ζητά τη βοήθεια των μεγαλυτέρων. Ομολογουμένως, το συγκεκριμένο πρόβλημα είναι πλέον αρκετά γνωστό στη σχολική κοινότητα και γι’ αυτό οι δάσκαλοι είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμοι να επέμβουν σε περίπτωση που γίνουν μάρτυρες οποιασδήποτε αδικίας εις βάρος κάποιου παιδιού».
Εντύπωση, όμως, μου έκανε ότι εκτός από την αρνητική πλευρά του σχολικού εκφοβισμού μου επεσήμανε και μια άλλη οπτική. «Το σχολείο είναι μικρογραφία της κοινωνίας και προετοιμάζει τα παιδιά για τον κόσμο στον οποίο καλούνται να ζήσουν όταν φύγουν από την προστατευτική αγκαλιά των γονιών τους. Με αυτό το σκεπτικό, λοιπόν, η εκδήλωση του σχολικού εκφοβισμού είναι ένας τρόπος να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά από μικρή ηλικία ότι δεν θα τους φέρονται όλοι οι άνθρωποι στη ζωή τους με τον τρόπο που επιθυμούν. Όμως, πρέπει να βρίσκουν τον τρόπο να αντιστέκονται, να μιλούν γι’ αυτό, να στέκονται στα πόδια τους με τη βοήθεια των δικών τους ανθρώπων και να είναι σίγουροι για τις δυνάμεις και τις ικανότητές τους».
Μέσα από τη διαδικασία των συνεντεύξεων και με ιδιαίτερα διαφωτιστική την άποψη της κας Λεμονή έβγαλα το συμπέρασμα ότι ακόμα και το πρόβλημα του σχολικού εκφοβισμού αποτελεί δίδαγμα για τη μετέπειτα ζωή μας, για τον τρόπο με τον οποίο οφείλουμε να αντιλαμβανόμαστε τις καταστάσεις και να τις χειριζόμαστε αναλόγως. Από το φίλο μου δε, έμαθα ότι είναι σημαντικό να βλέπεις το «καλό» στους ανθρώπους, να μπορείς να συγχωρείς και να αφήνεις πίσω σου τα κακώς κείμενα της συμπεριφοράς τους, όταν υπάρχει ειλικρινής μεταμέλεια για τις πράξεις τους. Είναι υψίστης σημασίας πάντα να αναγνωρίζουμε εγκαίρως το πρόβλημα, να το αντιμετωπίζουμε κατά πρόσωπο και να το μοιραζόμαστε με αυτούς που μπορούν να μας συμβουλέψουν!