“Πρωθυπουργικές φρουρές”: Τα πρόσωπα αλλάζουν, το φαινόμενο μένει

Στην απόφαση του υπουργικού συμβουλίου της Παρασκευής, περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων η δημιουργία ενός ολιγομελούς επιτελείου που θα διαχειριστεί το θέμα των κοινοτικών επιχορηγήσεων των 32 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάπτυξης. Το ότι σε αυτό περιλαμβάνονται δύο πολύ στενοί συνεργάτες του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη (Άκης Σκέρτσος, Αλέξανδρος Πατέλης) που θα συντονίζουν το κυβερνητικό έργο επαναφέρει στην επικαιρότητα ένα διαχρονικό στοιχείο της ελληνικής (και όχι μόνο) πολιτικής ζωής: Τα «περιβάλλοντα» των πρωθυπουργών.

Επιτελείς, συνεργάτες, πολιτικοί «σωματοφύλακες»

Γενικά οι άνθρωποι που περιστοιχίζουν τους πρωθυπουργούς, θεωρούνται πρωτίστως σύμβουλοι. Αποτελούν το «φίλτρο» μέσα από το οποίο ο επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας αντιλαμβάνεται πτυχές της πραγματικότητας. Συνήθως διαθέτουν ολιστική πολιτική σκέψη, παρά τις ειδικότητες των σπουδών τους η τις κομματικές τους ιδιότητες.

Έτσι ενίοτε κάποιοι πρωθυπουργοί έχουν επιλέξει για τους ρόλους αυτούς πολιτικά στελέχη, που συνήθως είναι και μέλη της κυβέρνησης. Άλλοι πάλι προτίμησαν πιο διακριτούς ρόλους διαλέγοντας κομματικά στελέχη χωρίς ιδιαίτερη πολιτική διαδρομή, έχοντας ως κριτήριο όχι την παροχή συμβουλών αλλά την εκτέλεση αποφάσεων. Στις περισσότερες περιπτώσεις πάντως συνδυάζονται και τα δύο, έστω με διαφορετική «ποσόστωση».

Τα πρωθυπουργικά «περιβάλλοντα», πολλές φορές λειτουργούν σαν πραγματική «σωματοφυλακή». Δέχονται τα πολιτικά πυρά των αντιπολιτευόμενων, που ενίοτε συνίστανται σε σημαντικές κατηγορίες ακόμη και για ποινικά αδικήματα. Κάτι που έχει συμβεί συχνά στο παρελθόν ενώ παρατηρείται και στις πιο πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις.

Εκτός όμως από τις επικρίσεις της αντιπολίτευσης, η «παράδοση» θέλει τα στελέχη αυτά να είναι δέκτες και της εσωκομματικής γκρίνιας. Οι «αποκλεισμένοι» πρωθυπουργοί και οι σύμβουλοι που «δεν ακούνε» είναι ένα από πιο …συνηθισμένα αντικείμενα συζήτησης στα βουλευτικά πηγαδάκια. Ανεξαρτήτως κυβέρνησης και διαχρονικά. Στους συνεργάτες πολλές φορές αποδίδονται μεγάλες πολιτικές ήττες ενώ η παρουσία τους αξιοποιείται και για να ασκηθεί έμμεση και όχι κατευθείαν κριτική στον εκάστοτε πρωθυπουργό.

Το πόσο σημαντικό και καθοριστικό ρόλο παίζουν στα πολιτικά πράγματα τα «πρωθυπουργικά περιβάλλοντα», εξαρτάται από την πολιτική οπτική που διαθέτει κανείς. Το πόσο σημαντική δηλαδή θεωρεί την επίδραση του «ατόμου» σε μια περίπλοκη κοινωνική, οικονομική και ιστορική διαδικασία, όπως είναι η πολιτική. Δίχως αυτό να αναιρεί ότι τα πρωθυπουργικά επιτελεία αποτελούν έναν σημαντικό παράγοντα.

Με αφορμή τα παραπάνω αξίζει να επαναφέρουμε στην μνήμη μας, κάποια – όχι όλα – από τα πρόσωπα που τις τελευταίες δεκαετίες θεωρήθηκαν «εμβληματικά» και στην πολιτική μνήμη «καθιερώθηκαν» ως μέλη του στενού πυρήνα των πρωθυπουργών της χώρας.

Θεσμοθετημένα πράγματα για τον Κυριάκο Μητσοτάκη

Το ποια στελέχη αποτελούν τον στενό πυρήνα για τον σημερινό πρωθυπουργό, δεν είναι κρυφό. Αντιθέτως μοιάζει θεσμοθετημένο. Η κυβέρνηση διαθέτει δύο υπουργούς παρά τω πρωθυπουργώ το Άκη Σκέρτσο και τον Στέλιο Πέτσα (πρώην διευθυντή που πολιτικού γραφείου του Κ.Μητσοτάκη). Επίσης τον Γιώργο Γεραπετρίτη που εκ μέρους του Μεγάρου Μαξίμου έχει αναλάβει πολλές «δύσκολες αποστολές» (Συνταγματική αναθεώρηση, χειρισμός κρίσης στα νησιά του Β.Αιγαίου, κρίση στο ποδόσφαιρο κ.α).

Αναφερόμαστε κυρίως στα πολιτικά στελέχη γιατί ο Κυριάκος Μητσοτάκης μπορεί να θεωρήσει κανείς πως έχει ένα ιδιαίτερα διευρυμένο επιτελείο με «ειδικούς» ανα πολιτικό τομεά. Ο οικονομικός του σύμβουλος Αλεξανδρος Πατέλης αναμένεται να αναλάβει πλέον κομβικό ρόλο στην διαχείριση του «ευρωπαϊκού πακέτου» των 32 δισ. ευρώ. Αυξημένο ρόλο έχει και ο αθόρυβος Γρηγόρης Δημητριάδης, ως επικεφαλής του πρωθυπουργικού γραφείου.

Υψηλός δείκτης μεταβλητότητας στον Αλέξη Τσίπρα

Υψηλό δείκτη μεταβλητότητας με …κάποιες σταθερές, φαίνεται να παρουσιάζει αυτό που «δημοσιογραφικά» αποκαλείται «περιβάλλον» του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ και τέως πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα. Ο πρώην υπουργός Νίκος Παππας, για το ευρύ κοινό θεωρείται το πρόσωπο που «καθρεφτίζει» τον όρο λόγω της προσωπικής φιλίας του με τον πρώην πρωθυπουργό. Ο πρώην υπουργός Ψηφιακής Πολιτικής βρίσκεται στο επίκεντρο τον τελευταίο καιρό λόγω των ηχογραφημένων διαλόγων με τον επιχειρηματία Σάμπυ Μιωνή, γεγονός που φαίνεται να έχει πολιτικές επιπτώσεις. Παρόλα αυτά σε πολιτικό επίπεδο ο Αλέξης Τσίπρας φέρεται ότι σε κρίσιμες στιγμές συμβουλεύεται κάποια από τα λεγόμενα «ιστορικά» στελέχη του χώρου. Στο περιβάλλον Τσίπρα καταλογίζεται ο Αλέκος Φλαμπουράρης και ο Μιχάλης Καλογήρου ενώ αρκετά στελέχη έχουν καταγραφεί ως «συμμέτοχοι» κατά καιρούς, από την περίοδο που ο Αλέξης Τσίπρας έγινε πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ έως σήμερα. Ανάμεσά τους ο Χριστόφορος Βερναρδάκης στον οποίο σε σημαντικό βαθμό χρεώθηκαν εσφαλμένες εκτιμήσεις στις τελευταίες εκλογές.

Το περιβάλλον Σαμαρά

Σε 4 βασικά πρόσωπα φαίνεται να εστιάζεται αυτό που αποκλήθηκε «περιβάλλον» για τον Αντώνη Σαμαρά. όταν αναδείχθηκε στην πρωθυπουργία από το 2012 έως το 2015. Η πλέον …ατυχής επιλογή εξ αντικειμένου ακούει στο όνομα Τάκης Μπαλτάκος, μετά τους γνωστούς διαλόγους με τον Ηλία Κασιδιάρη που είδαν το φώς της δημοσιότητας το 2014. Ο σύμβουλος του Α.Σαμαρά από το 1992, βρέθηκε εξοβελισμένος μετά από αυτό. Ο Σταύρος Παπασταύρου θεωρείται όμως το πρόσωπο που έχει δεχθεί και συνεχίζει να δέχεται τα περισσότερα πυρά από την αντιπολίτευση και ιδίως από τον ΣΥΡΙΖΑ, αφού του καταλογίστηκαν ανεξιχνίαστες σχέσεις με υπεράκτιες εταιρίες. Προσφάτως πάντως αθωώθηκε για ανάλογη κατηγορία μετά από δημοσιεύματα. Στους στενούς συνεργάτες του Αντώνη Σαμαρά περιλαμβάνεται και ο πρώην υπουργός Δημήτρης Σταμάτης, που ήταν στο πλάι του πρώην πρωθυπουργού και στην δημιουργία του σχήματος «Πολιτική Άνοιξη». Τέλος από τα αξιομνημόνευτα στελέχη του περιβάλλοντος του Αντώνη Σαμαρά και ο Χρύσανθος Λαζαρίδης, γνωστός για τις αριστερές καταβολές του.

Ο επιλεκτικός ΓΑΠ

Πιο επιλεκτικός και φειδωλός σε συνεργάτες, συγκριτικά με τον πατέρα του, αποδείχθηκε ως πρωθυπουργός ο Γιώργος Παπανδρέου που εκλέθηκε πρωθυπουργός το 2009, στην έναρξη της 10ετούς ελληνικής κρίσης χρέους . Ο Άλεξ Ρόντος υπήρξε ένας από τους παλιότερους, όντας σύμβουλός του από την περίοδο που ήταν υπουργός Παιδείας. Ο Α.Ρόντος βρέθηκε συχνά στο στόχαστρο της αντιπολίτευσης για «κοσμοπολίτικες» απόψεις, ενώ δέχθηκε και αρκετά «φίλια πυρά» από στελέχη του ΠΑΣΟΚ. Στο περιβάλλον του Γιώργου Παπανδρέου θεωρούνταν και ο Φίλιππος Πετσάλνικος, που προτάθηκε από τον Γ.Παπανδρέου για πρωθυπουργός το 2011, για την θέση δηλαδή που κάλυψε ο Λουκάς Παππαδήμος. Ο δημοσιογράφος Γιώργος Ελενόπουλος παραμένει από τους στενούς συνεργάτες του Γίωργου Παπανδρέου έως και σήμερα όπως και εκπρόσωπος του ΚΙ.ΔΗ.ΣΟ.

Καραμανλής και Ρουσόπουλος

Ο Θοδωρής Ρουσόπουλος, που οι φήμες τον θέλουν να υπουργοποείται στην κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, είναι το πρόσωπο που έχει καταγραφεί περισσότερο από άλλα στην συλλογική μνήμη ως μέλος του περιβάλλοντος του Κώστα Καραμανλή κατά την διάρκεια της πρωθυπουργίας του. Κατηγορήθηκε θυμίζουμε για εμπλοκή στο σκάνδαλο της Μονής Βατοπεδίου, γεγονός που φέρεται να στοίχισε στον τότε πρωθυπουργό. Επίσης στο επιτελείο του Κ.Καραμανλή ήταν και ο Ευάγγελος Αντώναρος που ακόμη και σήμερα παρεμβαίνει συχνά πυκνά στα πολιτικά πράγματα, πλην όμως όχι πλέον ως «εκπρόσωπος» του Κώστα Καραμανλή. Πάντως ο στενότερος ίσως συνεργάτης του Κώστα Καραμανλή και μέλος του περιβάλλοντός του, υπήρξε ο μάλλον διακριτικός διευθυντής του πολιτικού γραφείου Γιάννης Αγγέλου, που απεβίωσε το 2016.

Τσουκάτος – Πανταγιάς, το «δίδυμο» του Κ.Σημίτη

Ο Κώστας Σημίτης, ήταν ένας πρωθυπουργός με ολιγομελές -συγκριτικά με τον Ανδρέα Παπανδρέου- αλλά …δραστήριο περιβάλλον. Συχνά αποτέλεσε στόχο πολιτικών επικρίσεων. Τα δύο πρόσωπα που δέχθηκαν κατά κύριο λόγο τα αντιπολιτευτικά πυρά ήταν ο Γιώργος Πανταγιάς σύμβουλος επικοινωνίας του Κώστα Σημίτη και φυσικά ο Θόδωρος Τσουκάτος. Ο άνθρωπος που μίλησε για 1 εκατομμύριο μάρκα που εισέρευσαν στα ταμεία του ΠΑΣΟΚ από την SIEMENS και 13 χρόνια αργότερα το 2019 απαλλάχθηκε λόγω παραγραφής από τις όποιες ευθύνες για την υπόθεση. Εκτός από τους προαναφερθέντες στους στενούς συνεργάτες του Κώστα Σημίτη περιλαμβάνεται ο Νίκος Θέμελης, συγγραφέας, στέλεχος της ευρωπαϊκής κοινότητας και πολιτικος. Όπως έγραψε ο πρώην πρωθυπουργός με αφορμή τον θάνατό του το 2011 «με το Νίκο γνωρίστηκα το 1981 όταν επισκέφθηκα ως Υπουργός Γεωργίας για πρώτη φορά τις Βρυξέλλες. Ήταν η αρχή μιας βαθιάς και σταθερής φιλίας, που στηριζόταν στην εκτίμηση. Ήταν πολύτιμος σαν συνεργάτης και ανεκτίμητος σαν άνθρωπος. Ζήσαμε σε καθημερινή σχεδόν επαφή 30 ολόκληρα χρόνια».

Ο «οικογενειακός» Κωνσταντίνος Μητσοτάκης

Ακόμη και πολλοί από τους επικριτές του, αναγνωρίζουν ότι η ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, στην περίοδο της διακυβέρνησης του από το 1990 έως και το 1993, δεν λάμβανε κεντρικές πολιτικές αποφάσεις με βάση το «περιβάλλον» του. Αυτό φέρεται να είχε περισσότερο εκτελεστικό ρόλο. Έτσι λοιπόν σύμφωνα με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής σε πολιτικό-οικονομικά ζητήματα συμβουλεύονταν τον υπουργό Οικονομίας Στέφανο Μάνο, αλλά και τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο που είχε τότε έναν ευρύ ιδεολογικό ρόλο. Στο «στενό πυρήνα» του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη περιλαμβάνονταν πάντως ο γνωστός για την υπόθεση των υποκλοπών αντιστράτητος Νίκος Γρυλλάκης που θεωρούνταν ό έμπιστος του πρωθυπουργού. Για κάποιο διάστημα στο περιβάλλον αυτό περιλήφθηκε και ο νυν ευρωβουλευτής Γιώργος Κύρτσος αφού όπως αναφέρει ο ίδιος «την περίοδο 1991-1992 υπήρξα, για 18 μήνες, άτυπος σύμβουλος του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη». Ειδικό ρόλο φέρεται να είχε η Ντόρα Μπακογιάννη ως μέλος τόσο του στενού πρωθυπουργικού αλλά και οικογενειακού κύκλου. Άλλωστε τον Ιανουάριο του 1994 παραπέμφθηκε μαζί με τον πατέρα της για την υπόθεση των υποκλοπών όπου ενεπλάκη και ο Χρήστος Μαυρίκης.

Η «αυλή» του Ανδρέα

Στην περίπτωση του Ανδρέα Παπανδρέου, η υπόθεση «πρωθυπουργικό περιβάλλον», έλαβε  άλλες διαστάσεις. Ο ρόλος του ως ιδρυτή και ηγέτη του ΠΑΣΟΚ, που ουδέποτε αμφισβητήθηκε όσο ήταν υγιής, αποτελούσε πόλο έλξης και τα στελέχη «στριμώχνονταν» για μια θέση «στα πέριξ» του Ανδρέα.

Στα 22 χρόνια που υπήρξε πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και στα 11 που ήταν πρωθυπουργός ο «κύκλος» του άλλαξε πολλές φορές. Από αυτόν «πέρασαν» ο Μένιος Κουτσόγιωργας, ο Άκης Τσοχατζόπουλος, ο Γιώργος Γεννημάτας. Για ένα σημαντικό διάστημα ως «περιβάλλον» του Ανδρέα θεωρούνταν οι κύκλοι της δεύτερης συζύγου του Δήμητρα Λιάνη η οποία δέχθηκε γι’ αυτό επιθέσεις και επικρίσεις. Προς το τέλος στενοί του σύμβουλοι ήταν ο Τηλέμαχος Χυτήρης αλλά και ο Ευάγγελος Βενιζέλος που έχει δηλώσει ότι «στρατεύτηκα στο ΠΑΣΟΚ σε ώρες ανάγκης στάθηκα δίπλα στον Ανδρέα Παπανδρέου το 1989 όταν πολλοί τον εγκατέλειπαν».

Όμως τα δύο πρόσωπα που αποτέλεσαν τους σταθερούς πυλώνες ήταν ο -από το 1964 συνεργάτης του- Αντώνης Λιβάνης, που έφυγε από την ζωή πριν από ένα περίπου χρόνο και φυσικά ο Κώστας Λαλιώτης. Το «Θείο Βρέφος» του ΠΑΣΟΚ έδωσε τον ορισμό στον ρόλο του μέλους του πρωθυπουργικού περιβάλλοντος παίζοντας σε όλες τις «στροφές» της πολιτικής πορείας του ΠΑΣΟΚ, επί Α.Παπανδρέου, σημαντικό και καταλυτικό ρόλο. Ιδιότητα που διατήρησε και στην συνέχεια.

Ηγέτες

Όπως προαναφέραμε, οι σχέσεις του «περιβάλλοντος» των κατά καιρούς πρωθυπουργών φαίνεται να είναι στενή με τις εκάστοτε πολιτικές εξελίξεις.

Πάντως αν πιστέψουμε έναν πολύ γνωστό στοχαστή του 16ου Αιώνα, που το όνομα του συνδέθηκε με τον ρόλο του ηγεμόνα, δηλαδή τον Νικολό Μακιαβέλι., στο πιο γνωστό έργο του, το «Il principe» αναφέρει : «Απατώνται όσοι νομίζουν ότι οι πετυχημένοι ηγέτες οφείλουν την επιτυχία τους σε καλές συμβουλές του περιβάλλοντός τους. Ένας κακός ηγέτης δεν είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται τις καλές συμβουλές των συνεργατών του…».