Μαρία Μαγκανάρη: “Η πατριαρχία είναι ένα ασφυκτικό σακάκι που έχει φορεθεί και στα δύο φύλα”

Η Μαρία Μαγκανάρη, παράλληλα με την ανάληψη των καθηκόντων της ως υπεύθυνη του Μικρού Εθνικού,  σκηνοθετεί τα διηγήματα της Ρούμενα Μπουζάροφσκα με τον τίτλο “Ο άντρας μου”.

Η συγγραφέας, γεννημένη στη Βόρεια Μακεδονία το 1981, δημιουργεί την προσδοκία πως θα μιλήσει για το ανδρικό φύλο. Όμως τα κείμενά της μιλούν κυρίως για γυναίκες: για συζύγους, ερωμένες, φίλες, κόρες, μάνες. Μήπως, μιλώντας για τις γυναίκες καταλαβαίνει κανείς καλύτερα τους άντρες; Μήπως είναι αδύνατον να μιλήσεις για το ένα φύλο, αγνοώντας το άλλο;

“Τα κείμενα της Μπουζάροφσκα εκκινούν από το οικείο και καθημερινό, αλλά, καθώς ξετυλίγεται η αφήγηση, συνειδητοποιείς πως οι ηρωίδες της φτάνουν σε μη αναμενόμενες περιοχές. Αγγίζουν ασυνείδητους ή υπερβατικούς χώρους, διαφεύγουν από το προφανές και κάνουν τη μεγάλη ανατροπή” αναφέρει στο NEWS 24/7 η Μαρία Μαγκανάρη.

Και συνεχίζει: “Αυτό το στοιχείο με γοήτευσε εξαρχής γιατί κινητοποίησε τη σκέψη και τη φαντασία μου μέσα σε μια διαλεκτική: πώς μπορείς να μιλήσεις για κάτι σκληρό, καθημερινό, κοινωνικό- όπως είναι η ζωή μέσα σε συνθήκες πατριαρχίας και καταπίεσης, αλλά με έναν τρόπο ποιητικό ή ακόμα και εξωφρενικά κωμικό”.

Μ. Μαγκανάρη: “Όλες οι αφηγήτριες είναι παντρεμένες και θυμωμένες”

“Δεν είμαι του πατρός μου, δεν είμαι τους αντρός μου, θέλω να’ μαι ο εαυτός μου” έλεγαν οι Ελληνίδες φεμινίστριες των δεκαετιών 1970 και ’80. Αυτόν τον γυναικείο εαυτό αναζητούν οι ηρωίδες της Μπουζάροφσκα, όλες τους παντρεμένες και δυστυχείς- θυμωμένες το λιγότερο. Η βασική τους ταυτότητα (σύζυγοι και μητέρες), είναι η μοίρα που βαραίνει στην πλάτη τους: άλλοτε γίνεται τραγωδία κι άλλοτε εξωφρενική κωμωδία.

Η σκηνοθέτιδα σημειώνει χαρακτηριστικά για τις ηρωίδες πως “στην παράσταση έχουμε κρατήσει επτά από τις έντεκα πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις της Μπουζάροφσκα. Όλες οι αφηγήτριες είναι παντρεμένες και θυμωμένες. Ασφυκτιούν μέσα σε μια συνθήκη που έχουν αποδεχτεί, συνθήκη την οποία, καθώς αφηγούνται επανεξετάζουν- συνειδητά ή μη. Οι ιστορίες που ακούμε είναι σαν ταξίδια προς τη φύση τους. Άλλοτε στέφονται με επιτυχία, συχνότατα αποτυγχάνουν παταγωδώς.

Οι γυναίκες της Μπουζάροφσκα δεν αγιοποιούνται, ούτε θυματοποιούνται. Παρουσιάζονται μέσα σε όλες τις αντιφάσεις τους, σκοτεινές, παράφορες, ακόμα και γελοίες. Διεκδικούν τη φωνή τους, την οποία έχουν στερηθεί από πρακτικές αιώνων”.

Πόσο τελικά ασφυκτιούν τα δύο φύλα μέσα στους παραδοσιακούς τους ρόλους;

Ενώ οι αφηγήσεις εκκινούν απ’ το οικείο και το μπανάλ, ανοίγονται μαγικά σε μια περιοχή εσωτερική κι απόκρυφη, θα λέγαμε αρχετυπική. Σαν τα πρόσωπα των μύθων, οι γυναίκες αυτές επιχειρούν ηρωικά ή αποτυχημένα ταξίδια προς τη φύση τους: Μια χήρα καταφέρνει να φάει μετά την αποκάλυψη του μυστικού της μητέρας της. Μια νεαρή μάνα ξεκινάει ένα ταξίδι τρόμου προς τη δική της μητέρα. Μια άλλη αντιπαθεί τον γιο της, βλέποντας σ’αυτόν τα κακά γονίδια του παππού της. Μια απατημένη σύζυγος κάνει συνεχώς εμετό. Και κάποιες άλλες απατούν τους άντρες τους για να τους τιμωρήσουν.

Το έργο αυτό μιλά για το ανδρικό ή για το γυναικείο φύλο.;Πόσο πατριαρχική εξακολουθεί να είναι η κοινωνία μας σήμερα;

Η Μαρία Μαγκανάρη αναφέρει πως “η αίσθησή μου είναι πως είναι αδύνατον να μιλήσεις για το ένα φύλο αγνοώντας το άλλο. Πιστεύω πως η πατριαρχία είναι ένα στενό, ασφυκτικό σακάκι που έχει φορεθεί και στα δύο φύλα. Προφανώς και οι γυναίκες έχουν υποφέρει διαχρονικά περισσότερο, καθώς για αιώνες ζούσαν ως υποτελείς, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει πως δεν καταπιέζει και τους άντρες.

Το θέμα είναι πως είναι τόσο βαθιά στην κουλτούρα μας που έχουμε πολύ δρόμο ώσπου ν’ αλλάξει πραγματικά κάτι. Ο μισογυνισμός, ας πούμε δεν είναι ένα χαρακτηριστικό των αντρών μόνο, αλλά κάτι που είναι εσωτερικευμένο και σε μεγάλο μέρος του γυναικείου φύλου.

Το πλαίσιο της οικογένειας, και ειδικά αυτής με τα βαλκανικά χαρακτηριστικά τα οποία αναδεικνύει έξοχα η Μπουζάροφσκα, παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στη διαιώνιση αυτής της κατάστασης. Δεν εκπαιδεύονται μόνο οι άντρες να είναι “άντρες”, αλλά κι εμείς οι γυναίκες μαθαίνουμε από μικρές (τουλάχιστον η δική μου γενιά σίγουρα!) να είμαστε καλές, υπάκουες, αθόρυβες, φορτωμένες με ενοχές για κάθε μικρή μας επανάσταση.

Τι είναι αυτό που καθορίζει την ταυτότητα της σύγχρονης γυναίκας, τι είναι αυτό που θα έπρεπε να την καθορίζει και πώς μπορεί να απελευθερωθεί από τα δεσμά της;

“Για να μιλήσουμε ειδικά για την Ελλάδα, θα έλεγα πως καλούμαστε οι γυναίκες να διαχειριστούμε μια πολύ μεγάλη σύγκρουση αναφορικά με την συγκρότηση της ταυτότητάς μας. Ενώ διεκδικούμε (και σωστά) την αυτοπραγμάτωση και την ελευθερία μας μέσω της ενεργούς δράσης σε παραδοσιακά ανδρικά πεδία (σπουδές, επαγγελματική καταξίωση, δημόσιο χώρο), την ίδια στιγμή δυσκολευόμαστε να αποτινάξουμε τον παραδοσιακό γυναικείο ρόλο που μας έχει φορεθεί.

Εμείς σερβίρουμε ακόμα στα οικογενειακά τραπέζια, εμείς φροντίζουμε, κατά κύριο λόγο, παιδιά και αρρώστους, εμείς λέμε “ο άντρας μου με βοηθάει με τα παιδιά”, ενώ θα έπρεπε να λέμε “συμμετέχει στην ανατροφή των παιδιών του”. Όλο αυτό είναι τρομερά κουραστικό.

Τα τελευταία χρόνια με απωθούν και με ανησυχούν και όλα αυτά τα υπερσεξουαλικοποιημένα γυναικεία πρότυπα, γυναίκες που οφείλουν να είναι διαρκώς κραυγαλέα σέξι σαν πλαστικές κούκλες, αγέραστες και χωρίς βούληση- παρα μόνο αυτή μιας ερωτικής σκλάβας. Όλο αυτό το βρίσκω πολύ επικίνδυνο, ιδίως για τα νέα κορίτσια, γιατί πλασάρεται ως σεξουαλική απελευθέρωση, ενώ είναι ό,τι πιο συντηρητικό.

Σίγουρα όλες μας, παράλληλα με τις καθημερινές μας μάχες, έχουμε να διεξάγουμε και μάχες εσωτερικές, υπαρξιακές. Και σίγουρα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας μέχρι να μετατοπιστούμε συνολικά ως κοινωνία, γυναίκες και άντρες, προς μια δικαιότερη και με μεγαλύτερη ελευθερία, περιοχή” καταλήγει η σκηνοθέτις.