Ραλφ βαν Ράατ – Ο σπουδαίος πιανίστας ξαναδιαβάζει τον Μπουλέζ

Ο καταξιωμένος Ολλανδός πιανίστας και μουσικολόγος Ραλφ βαν Ράατ έχει καθιερωθεί διεθνώς για την προσήλωσή του στη σύγχρονη μουσική. Εμφανίζεται τακτικά ως σολίστ σε Ευρώπη, Ασία, Αυστραλία και Αμερική, συνεργαζόμενος με κορυφαίες ορχήστρες όπως οι Σινφονιέττα του Λονδίνου, Συμφωνική Ορχήστρα του BBC, Βασιλική Ορχήστρα Κονσέρτχεμπαου και Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λος Άντζελες. Έχει συνεργαστεί στενά με συνθέτες όπως οι Τζων Άνταμς, Μάγκνους Λίντμπεργκ, Άρβο Παιρτ, Ταν Ντουν και Τζων Τάβενερ, αναδεικνύοντας το έργο τους μέσα από ερμηνείες και ηχογραφήσεις.

Ο Ραλφ βαν Ράατ τρέφει ιδιαίτερο θαυμασμό για τον Πιερ Μπουλέζ, τον οποίο θεωρεί μια από τις κορυφαίες μορφές του 20ού αιώνα. Η σχέση του με το έργο του Μπουλέζ είναι τόσο ερμηνευτική όσο και ερευνητική, έχοντας συμβάλει στην ανάδειξη άγνωστων ή ανέκδοτων πιανιστικών έργων του.

Τώρα, μαζί με την βραβευμένη με Γκράμι και Έμμυ πιανίστρια Γκλόρια Τσενγκ παρουσιάζουν μια μοναδική συναυλία-αφιέρωμα, ένα ρεσιτάλ για δύο πιάνα με τίτλο “100 χρόνια Πιερ Μπουλέζ” στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ την Τετάρτη 4 Ιουνίου 2025, στις 20.30.

Το πρόγραμμα της συναυλίας αναδεικνύει τόσο τις συνθέσεις του Μπουλέζ όσο και τη βαθιά επιρροή του σε μερικούς από τους σημαντικότερους συνθέτες του 20ού και 21ου αιώνα.

Η επερχόμενη συναυλία σας με τη Γκλόρια Τσενγκ στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ τιμά τα 100 χρόνια από τη γέννηση του «ασυμβίβαστου καινοτόμου» συνθέτη και μαέστρου Πιερ Μπουλέζ. Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι η σημαντικότερη συνεισφορά του στη σύγχρονη μουσική;

Ο Πιερ Μπουλέζ μεταμόρφωσε τη σύγχρονη μουσική επεκτείνοντας τα όριά της, διατηρώντας παράλληλα έναν έντονο εκφραστικό χαρακτήρα. Δεν ήταν απλώς ένας θεωρητικός που κατασκεύαζε περίπλοκα συστήματα· η μουσική του πάλλεται από αντιθέσεις, ενέργεια και χρώμα.

Από τα πρώτα του έργα, η βαθιά συναισθηματική του φόρτιση ήταν εμφανή, είτε πρόκειται για τη νεανική οργή είτε για την κατοπινή του λεπτότητα. Η ικανότητά του να ενσωματώνει σύνθετες δομές με μια ζωντανή, εξαιρετικά εκφραστική μουσική γλώσσα καθιστά το έργο του διαχρονικό. Η κληρονομιά του δεν είναι απλώς ζήτημα καινοτομίας, αλλά και καθαρής εκφραστικής δύναμης, αποδεικνύοντας ότι ακόμη και οι πιο περίπλοκες μουσικές ιδέες μπορούν να είναι βαθιά ανθρώπινες.

Έχετε ερμηνεύσει εκτενώς έργα του Boulez. Τι βρίσκετε πιο απαιτητικό — και τι πιο ανταποδοτικό — στην ερμηνεία της μουσικής του;

Η πρόκληση είναι να αγκαλιάσει κανείς την πολυπλοκότητα χωρίς να χαθεί η φλόγα της μουσικής. Η μουσική του Μπουλέζ απαιτεί έντονη πνευματική ενασχόληση. Όμως, τελικά, πρέπει να αποδοθεί με αίσθηση επείγοντος και έκφρασης. Είναι ατέρμονα ανταποδοτικό να ανακαλύπτει κανείς πώς φαινομενικά διανοητικά περάσματα ξεδιπλώνονται σε στιγμές μεγάλης συναισθηματικής διαύγειας.

Ο Μπουλέζ μπορεί να έχτισε αυστηρά δομημένα μουσικά συστήματα, αλλά μέσα σε αυτά υπάρχει μια γλώσσα που μιλά απευθείας στην καρδιά. Η συγκίνηση του να πλοηγείσαι ανάμεσα στη δομή και στο συναίσθημα είναι αυτό που κάνει την ερμηνεία των έργων του τόσο συναρπαστική.

Ο Πιερ Μπουλέζ δεν ήταν μόνο συνθέτης, αλλά και διευθυντής ορχήστρας και θεωρητικός. Πώς επηρεάζει αυτή η πολυσχιδής ταυτότητα την προσέγγισή σας ως ερμηνευτής των έργων του;

Ο Μπουλέζ ήταν γνωστός για το εξαιρετικά λεπτό του αυτί και την ακρίβειά του στις πρόβες και στις παραστάσεις με ορχήστρα. Άκουγε αποχρώσεις και λάθος νότες ακόμα και στις πιο περίπλοκες αρμονίες! Καθώς ήταν και ερμηνευτής αλλά και θεωρητικός, οι παρτιτούρες του πρέπει να βγάζουν νόημα και από την πλευρά του ερμηνευτή, αλλά και από τη σκοπιά του θεωρητικού.

Με άλλα λόγια, πρέπει να παραμένει κανείς πιστός στο γραπτό κείμενο, προσέχοντας ιδιαίτερα το πού «εισάγει» τον προσωπικό του χαρακτήρα ως ερμηνευτής, όπως για παράδειγμα σε ελευθερίες με τον ρυθμό. Ο Μπουλέζ τα είχε όλα αυτά υπόψη του, αφού γνώριζε όλες τις πτυχές της μουσικής που έγραφε. Όσο πιο πιστός παραμένει κανείς στην παρτιτούρα, και ακούει με ακρίβεια και προσοχή τον ήχο που παράγει – όπως έκανε ο ίδιος όταν διηύθυνε – τόσο περισσότερο αναδύεται το «διαμάντι» μέσα στη μουσική του.

Πρόκειται για μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην πιστή εκτέλεση της παρτιτούρας και την ερμηνεία της, με τρόπο που ακολουθεί τις ενδείξεις αλλά και αποκαλύπτει μια προσωπική προσέγγιση.

Ποια έργα θα ερμηνεύσετε σε αυτή τη συναυλία και γιατί επιλέχθηκαν αυτά; Έχετε κάποιο προσωπικό αγαπημένο;

Στη συναυλία θα παρουσιάσουμε έργα του Πιερ Μπουλέζ, περιλαμβάνοντας κάποια που δεν έχουν εκδοθεί και τα οποία έχουμε αποκλειστικά το δικαίωμα να ερμηνεύσουμε με την Γκλόρια Τσενγκ. Επίσης, έργα συναδέλφων που επηρεάστηκαν από τον Μπουλέζ, όπως ο Φρανκ Ζάππα, ή που επηρέασαν τον ίδιο, όπως ο Ίγκορ Στραβίνσκι.

Πραγματικά αγαπώ όλα τα έργα, καθώς το καθένα φανερώνει τόσο προσωπικές μουσικές γλώσσες με τόσο χρωματιστούς τρόπους. Δεν έχω κάποιο αγαπημένο, αλλά νιώθω ιδιαίτερα δεμένος με το πρώιμο Scherzo του Μπουλέζ, καθώς μου δόθηκε η ευκαιρία να δουλέψω πάνω στο χειρόγραφο του 1945, στο οποίο υπήρχαν προσωπικές σημειώσεις και ακόμη και μικρά σκίτσα από τον ίδιο (όπως θυμωμένα προσωπάκια!). Ένιωσα σαν να κοιτάζω ένα πολύ προσωπικό και οικείο ημερολόγιο, και κουβαλώ πάντα αυτή την αίσθηση όταν ερμηνεύω αυτό το έργο.

Έχετε συνεργαστεί ξανά με τη Γκλόρια Τσενγκ. Πώς λειτουργείτε ως ντουέτο και τι φέρνει η ίδια στην ερμηνεία που σας εμπνέει;

Με τη Γκλόρια νιώθουμε ότι έχουμε μια φυσική χημεία όταν ερμηνεύουμε έργα του Μπουλέζ και άλλων σύγχρονων συνθετών. Προσεγγίζουμε τη μουσική συνδυάζοντας δομική επίγνωση με αυθορμητισμό, μετατρέποντας κάθε συναυλία σε εξερεύνηση και όχι σε σταθερή ερμηνεία. Η Γκλόρια φέρνει μια απίστευτη ευαισθησία στο χρώμα και την άρθρωση, επιτρέποντας στη μουσική πολυπλοκότητα να ρέει με φυσικό και επικοινωνιακό τρόπο.

Η διορατικότητα και η καλλιτεχνική της περιέργεια με εμπνέουν συνεχώς, οδηγώντας τις ερμηνείες μας σε νέα επίπεδα. Η εμφάνιση μας ως ντουέτο είναι ηλεκτρισμένη. Πολλά από τα έργα που παίζουμε βασίζονται στις αντιθέσεις και τις υφές, και η συνεργασία με τη Γκλόρια ενισχύει το βάθος και τον ενθουσιασμό της εμπειρίας.

Πώς ανταποκρίνεται το κοινό στη μουσική του Πιερ Μπουλέζ σήμερα; Πιστεύετε ότι η σύγχρονη μουσική κερδίζει ευρύτερη αποδοχή ή εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για το κοινό;

Η μουσική του Μπουλέζ, όπως κάθε μεγάλη τέχνη, απαιτεί ενασχόληση. Αλλά όταν οι ακροατές βυθίζονται στον κόσμο της, συχνά τη βρίσκουν αναπάντεχα εκφραστική και συγκινητική. Τα πρώιμα έργα του, γεμάτα δραματικές αντιθέσεις και ζωτικότητα στον ήχο, αιχμαλωτίζουν αμέσως την προσοχή του ακροατή, ενώ τα μετέπειτα έργα του ξεδιπλώνονται με μια εκλεπτυσμένη κομψότητα που ανταμείβει τον προσεκτικό ακροατή.

Πιστεύω πραγματικά ότι η σύγχρονη μουσική κερδίζει όλο και μεγαλύτερη αποδοχή, ιδιαίτερα καθώς το κοινό αναγνωρίζει την ικανότητά της να προκαλεί βαθιά συναισθήματα και να διεγείρει την πνευματική περιέργεια. Τα έργα του Μπουλέζ είναι απαιτητικά, αλλά ανταποδίδουν στον ακροατή μια μοναδική αίσθηση ανακάλυψης. Κάθε ερμηνεία αποκαλύπτει νέες πτυχές, κάνοντάς την ένα ατελείωτα συναρπαστικό ταξίδι!