Λουκάς Σαμαράς – Σπάνια έργα του Ελληνοαμερικανού καλλιτέχνη για πρώτη φορά στην Ελλάδα

Η The Intermission και η Pace Gallery έχουν την χαρά να ανακοινώσουν τη συνεργασία τους για τη διοργάνωση της έκθεσης αναδρομικού χαρακτήρα του Ελληνοαμερικανού καλλιτέχνη Λουκά Σαμαρά, η οποία θα εγκαινιαστεί στις 25 Σεπτεμβρίου στον εκθεσιακό χώρο της The Intermission στον Πειραιά.

Η έκθεση, η οποία αποτελεί την πρώτη ατομική παρουσίαση του έργου του Σαμαρά στη γενέτειρά του έπειτα από είκοσι χρόνια, συγκεντρώνει έργα που καλύπτουν το ευρύ και πολυμορφικό του έργο. Σηματοδοτεί, επίσης, τη σχεδόν εξηντάχρονη σχέση του καλλιτέχνη με την Pace, η οποία τον εκπροσωπεί αποκλειστικά από το 1965.

Λουκάς Σαμαράς – Σημαντική μορφή της avant-garde σκηνής

Γεννημένος στην Καστοριά το 1936, ο Σαμαράς μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1948, όπου δημιούργησε ένα πρωτοποριακό σύνολο έργων, που εκτείνεται από τη γλυπτική, τη φωτογραφία, τη ζωγραφική, ως τα ψηφιακά μέσα και την τέχνη που φοριέται. Η πρακτική του διερεύνησε σε βάθος την ταυτότητα, τη μνήμη και τη μεταμόρφωση, χρησιμοποιώντας συχνά το ίδιο του το σώμα ως θέμα — μια εστίαση που διαμορφώθηκε εν μέρει από τη συμμετοχή του στα Happenings, μια υβριδική μορφή τέχνης που συνδύαζε εγκαταστάσεις, performance και άλλα μέσα και αναδείχθηκε στο Lower East Side της Νέας Υόρκης στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Σημαντική μορφή της avant-garde σκηνής της πόλης στα μέσα του 20ού αιώνα, ο Σαμαράς υιοθέτησε αυτή την διεπιστημονική προσέγγιση για να χαράξει μια μοναδική πορεία. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, το έργο του αντιστάθηκε σθεναρά σε κάθε εύκολη κατηγοριοποίηση, καθώς ο καλλιτέχνης κινήθηκε με ευελιξία από τα παραστατικά έργα σε παστέλ, στις συνθέσεις των Κουτιών, στα καθηλωτικά δωμάτια με καθρέφτες (Μirrored Room), στις αυτοπροσωπογραφίες με Polaroid, έως τα ψυχεδελικά ζωγραφικά έργα και τα πρωτοποριακά digital έργα.

Η έκθεση στην The Intermission περιλαμβάνει έργα που δημιουργήθηκαν μεταξύ των δεκαετιών 1960 και 2010, ανάμεσά τους και γλυπτά-κοσμήματα, τα οποία σπανίως εκτίθενται. Θα παρουσιαστούν χαρακτηριστικά δείγματα από τις επεξεργασμένες φωτογραφίες από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τις αρχές της δεκαετίας του 1970 — τα Auto Polaroids και τα Photo-Transformations — μαζί με μια επιλογή από τα έντονα χρωματικά Mosaic Paintings, τα υφασμάτινα Reconstructions και έργα παστέλ σε χαρτί. Θα εκτεθούν, επίσης, γλυπτά και έργα από τη σειρά Box καθώς και άλλα «μεταμορφωμένα» χρηστικά αντικείμενα.

Μεταξύ 1996 και 1998, ο Σαμαράς κατασκεύασε μια σειρά γλυπτών – κοσμημάτων, μερικά από τα οποία θα περιλαμβάνονται στην έκθεση. Χρησιμοποιώντας κοτετσόσυρμα το οποίο μορφοποιούσε, έβαφε και στη συνέχεια χύτευε σε συμπαγή χρυσό 22 καρατίων, και αντιπαραβάλλοντας το ταπεινό υλικό του σύρματος με το ιστορικό βάρος του χρυσού, ο καλλιτέχνης δημιούργησε έργα τέχνης που φοριούνται, συνδυάζοντας διάκοσμο και αυστηρότητα σε φόρμες που εφάπτονται με το σώμα. Οπτικά εντυπωσιακά, επιβλητικά, βαριά, τα κοσμήματά του αντανακλούν τη μακροχρόνια ενασχόληση του Σαμαρά με την αισθητηριακή εμπειρία, τη μεταμόρφωση και τον φορτισμένο χώρο ανάμεσα στο αντικείμενο και τον θεατή του.

Μετά το θάνατο του Σαμαρά τον Μάρτιο του 2024, το Ίδρυμα Dia Beacon στη Νέα Υόρκη παρουσίασε τη μεγάλης διάρκειας έκθεση αφιερωμένη στον καλλιτέχνη, η οποία άνοιξε τις πύλες της τον Σεπτέμβριο του 2024. Πρόκειται για την τελευταία έκθεση στην οποία συμμετείχε ενεργά ο ίδιος ο καλλιτέχνης και περιλαμβάνει τις σειρές Cubes και Trapezoids — έργα τα οποία δωρίστηκαν στη συλλογή του Dia το 2013 από τον καλλιτέχνη και παρουσιάζονται για πρώτη φορά μετά από το ντεμπούτο τους στην Pace το 1994— μαζί με ένα από τα χαρακτηριστικά του δωμάτια με καθρέφτες, το Doorway (1966/2007). Νωρίτερα φέτος, ο 125 Newbury, ο εκθεσιακός χώρος του ιδρυτή και προέδρου της Pace, Arne Glimcher, στη Νέα Υόρκη, παρουσίασε μια επιλογή από παστέλ, τα οποία δεν είχαν εκτεθεί ξανά. Τα έργα, που δημιούργησε ο Σαμαράς τη δεκαετία του 1960, εκτέθηκαν σε διάλογο με μια σειρά από παραστατικά χάλκινα γλυπτά των αρχών της δεκαετίας του 1980.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2025, η Pace γιορτάζει την 65η της επέτειό της με μια σειρά από εκθέσεις έργων καλλιτεχνών οι οποίοι έχουν διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στο πρόγραμμά της για δεκαετίες. Οι εκθέσεις αυτές, που παρουσιάζονται σε όλο τον κόσμο, είναι ωδές σε μερικές από τις μακροβιότερες συνεργασίες της γκαλερί με καλλιτέχνες όπως οι Jean Dubuffet, Sam Gilliam, Robert Indiana, Robert Irwin, Robert Mangold, Agnes Martin, Louise Nevelson, Kenneth Noland, Claes Oldenburg, Joel Shapiro, Antoni Tàpies και James Turrell. Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους, οι προσωπικότητες αυτές, με την διαρκή υποστήριξη της Pace, χαρτογράφησαν νέους δρόμους στην ιστορία της τέχνης.

Αποφεύγοντας την ιστορική κατηγοριοποίηση, η τέχνη του Λουκά Σαμαρά χαρακτηρίζεται από την επίμονη εστίαση στο σώμα και την ψυχή, με συχνή έμφαση στην αυτοβιογραφία. Τα θέματα της αυτοαπεικόνισης, της αυτό-εξερεύνησης και της ταυτότητας αποτέλεσαν την κινητήριο δύναμη της πρακτικής του, η οποία, ήδη από το ξεκίνημά του στις αρχές της δεκαετίας του 1960, διεύρυνε το Σουρεαλιστικό ιδιόλεκτο, ενώ ταυτόχρονα πρότεινε μια ριζική απομάκρυνση από τα κυρίαρχα ρεύματα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού και της Ποπ Αρτ.

Ο Σαμαράς μετανάστευσε με την οικογένειά του από την Ελλάδα στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1948 και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Rutgers του Νιου Τζέρσεϊ, υπό την καθοδήγηση των Allan Kaprow και George Segal, και αργότερα στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης, όπου μελέτησε ιστορία της τέχνης με τον Meyer Schapiro. Εκείνη την περίοδο ξεκίνησε να ζωγραφίζει αυτοπροσωπογραφίες και άρχισε να χρησιμοποιεί παστέλ, μέσο που του επέτρεπε να δουλεύει γρήγορα, εξερευνώντας παραστατικές και γεωμετρικές φόρμες με έντονα χρώματα και πλούσια υφή — χαρακτηριστικά που επανεμφανίζονται σε όλο του το έργο.

Σύντομα στράφηκε στα αντικείμενα, δημιουργώντας αναγλυφικές συναρμολογήσεις και κουτιά από υλικά που συνέλεγε από το άμεσο περιβάλλον του και από φτηνά καταστήματα για λίγα σεντς —μαχαιροπίρουνα, καρφιά, καθρέφτες, πολύχρωμα νήματα και φτερά— τα οποία στερέωνε με υγρό αλουμίνιο ή γύψο. Το έργο του αποτελεί μια διαρκή έρευνα πάνω στον (αυτό) στοχασμό, ορατή ήδη από τους πρώτα δωμάτια με καθρέφτες και τις αυτοπροσωπογραφίες του μέχρι την πρόσφατη χρήση ψηφιακών εικόνων καθρέφτη. Το σύνολο του έργου του Σαμαρά λειτουργεί ως προέκταση του σώματός του, υπογραμμίζοντας τις μεταμορφωτικές δυνατότητες του καθημερινού — μια πραγματική ταύτιση της τέχνης και της ζωής.

Το 1969, ο Σαμαράς διεύρυνε τη χρήση της φωτογραφίας, πειραματιζόμενος με μια φωτογραφική μηχανή Polaroid 360, που ταίριαζε στην αίσθηση της αμεσότητας που τον διέκρινε. Η καινοτομία του κορυφώθηκε το 1973, με τη χρήση της Polaroid SX-70, που του επέτρεπε να παρέμβει στην ίδια την υφή της εικόνας χρησιμοποιώντας χρωστικές, γραφίδες ή το δάχτυλο, συνδυάζοντας την αυτοπροσωπογραφία με την αφαίρεση. Αυτή η διαδικασία εξελίχθηκε περαιτέρω το 1996, όταν απέκτησε τον πρώτο του υπολογιστή και άρχισε να πειραματίζεται με εκτυπωμένα κείμενα σε χαρτί γραφομηχανής. Μέχρι το 2002, είχε ήδη ενσωματώσει τη χρήση ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής και του Photoshop, ως βασικά στοιχεία της καλλιτεχνικής πρακτικής του. Αυτές οι τεχνολογίες οδήγησαν στη σειρά Photofictions (2003), με τα παραμορφωμένα αυτοπορτρέτα και τις ψυχεδελικές συνθέσεις.