ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΟΛΕΣ, ΟΛΟΥΣ ΚΑΙ ΟΛΑ

Οι παραδοσιακοί χοροί ζωντανεύουν ξανά, προσελκύοντας τη νέα γενιά που επιθυμεί να συνδεθεί με τις ρίζες και τον πολιτισμό, με έναν σύγχρονο, πιο ελεύθερο τρόπο. Στην καρδιά αυτής της αναβίωσης βρίσκεται η Άρτεμις Λιάγκα, δασκάλα παραδοσιακών χορών και φωτογράφος, η οποία αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητάς της στη διδασκαλία και προώθηση των χορών, ανανεώνοντας την παράδοση μέσα από δημιουργική και φρέσκια προσέγγιση.

Από παιδί συνδεδεμένη με τα πανηγύρια και την παράδοση, ενσωματώνει στοιχεία από τα Βαλκάνια και άλλες χώρες του κόσμου, βοηθώντας τους μαθητές να αντιληφθούν τη σύνδεση της παράδοσης με τον πολιτισμό και τη σύγχρονη ζωή. Μέσα στην αίθουσα, δημιουργεί ένα φιλικό και ασφαλές περιβάλλον όπου οι συμμετέχοντες εκφράζουν την προσωπικότητά τους και βιώνουν τη χαρά του χορού, χωρίς ταμπέλες και τυπολατρικούς περιορισμούς.

Στη συζήτηση που ακολουθεί, η Άρτεμις Λιάγκα μιλά για τους λόγους που οι νέοι επιστρέφουν στους παραδοσιακούς χορούς, τις αλλαγές στη διδασκαλία, την επίδραση των social media, καθώς και για τον ρόλο των πανηγυριών και των πολιτιστικών συλλόγων στη διατήρηση της παράδοσης.

-Τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως οι νέοι στρέφονται ξανά στους παραδοσιακούς χορούς. Ποια πιστεύετε ότι είναι τα κύρια αίτια αυτής της επιστροφής;

Πιστεύω ότι ο COVID έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Η περίοδος της αποξένωσης έκανε τους ανθρώπους να αναζητήσουν ξανά τη συλλογικότητα, την επαφή και τη χαρά του να ανήκουν σε μια ομάδα. Οι παραδοσιακοί χοροί προσφέρουν ακριβώς αυτό -μια ανοιχτή, προσβάσιμη μορφή κοινωνικότητας όπου δεν χρειάζονται ιδιαίτερες δεξιότητες ή ευλυγισία. Αρκεί να έρθεις με διάθεση να μάθεις και να μοιραστείς την εμπειρία.

Επιπλέον, οι κυκλικοί χοροί κουβαλούν μια έντονη ενέργεια που μεταφέρει φυσικά τον ενθουσιασμό σε όλη την ομάδα. Είναι σχεδόν αδύνατο να συμμετέχεις και να μη νιώσεις αυτή τη δύναμη, αυτή την κοινή παλμική χαρά.

Σήμερα, υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες από ποτέ για να ασχοληθεί κανείς με την παράδοση. Μουσικά σχολεία, πολιτιστικοί χώροι και καλλιτέχνες όπως ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου έχουν συμβάλει σημαντικά στην επαναφορά της παραδοσιακής μουσικής και των οργάνων στο προσκήνιο.

Από τη δική μου εμπειρία, οι νέοι δεν επιστρέφουν απλώς από νοσταλγία αλλά από ανάγκη για σύνδεση -με τους ανθρώπους γύρω τους, με τη γη, με τις ρίζες τους. Και το κάνουν με έναν σύγχρονο, ζωντανό και ελεύθερο τρόπο, που αφήνει χώρο στην προσωπική έκφραση και στη χαρά του χορού όπως τη βιώνουν οι ίδιοι.

 

-Πώς αντιλαμβάνεστε τη στάση και τη διάθεση των νέων μέσα στην αίθουσα; Δείχνουν ενδιαφέρον ή πρόκειται περισσότερο για μια “μόδα”;

Δεν πιστεύω ότι οι νέοι στρέφονται στους παραδοσιακούς χορούς απλώς επειδή είναι «της μόδας». Ναι, για κάποιους ίσως να ξεκινά σαν τάση, αλλά όταν η συμμετοχή γίνεται με σεβασμό και αυθεντική διάθεση για σύνδεση και χαρά, τότε αποκτά πραγματικό νόημα.

Για μένα ο χορός είναι τέχνη και τρόπος έκφρασης. Τα βήματα υπάρχουν, φυσικά, αλλά μέσα σε αυτά υπάρχει χώρος για προσωπικότητα, για στιλ, για συναίσθημα. Θέλω οι μαθητές μου -και ειδικά οι νέοι- να νιώθουν ότι μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα, χωρίς να εγκλωβίζονται σε παλιομοδίτικα στερεότυπα που υπαγορεύουν ποιος «πρέπει» να στέκεται μπροστά ή πόσο «ταπεινά» πρέπει να κινείται μια γυναίκα στον χορό.

Βλέπω συχνά ακόμα και μικρά παιδιά να έρχονται στο μάθημα με ενθουσιασμό, να συμμετέχουν ενεργά και να μαθαίνουν χωρίς άγχος. Αυτό είναι και το πιο σημαντικό για μένα: να δημιουργείται ένα φιλικό, οικείο και ασφαλές περιβάλλον, όπου ο καθένας μπορεί να χαρεί, να εκφραστεί και να ζήσει τον χορό με τον δικό του τρόπο. Γιατί τελικά ο χορός είναι χαρά, σύνδεση και ελευθερία.

-Ποιες αλλαγές έχετε παρατηρήσει στον τρόπο που διδάσκονται ή προσεγγίζονται σήμερα οι παραδοσιακοί χοροί;

Οι περισσότερες σχολές εξακολουθούν να λειτουργούν με ένα αρκετά τυποποιημένο και αυστηρό μοντέλο: οι άντρες μπροστά, οι γυναίκες πίσω, κινήσεις «ταπεινές» -ένα πλαίσιο που συχνά αναπαράγει παλιότερες, πατριαρχικές αντιλήψεις και περιορίζει την ελευθερία έκφρασης.

Για μένα, όμως, αυτή η προσέγγιση δεν βοηθά τους νέους να συνδεθούν ουσιαστικά με τον χορό. Στο μάθημα, προσπαθώ να τους δίνω χώρο να φέρουν τη δική τους προσωπικότητα, να κινηθούν με τον δικό τους ρυθμό και να εκφραστούν, πάντα μέσα στη βάση των παραδοσιακών βημάτων. Θέλω να φαίνεται το προσωπικό ύφος του καθενός, αντί να αντιγράφουν μηχανικά ένα προκαθορισμένο πρότυπο.

Όπως η παραδοσιακή μουσική εξελίσσεται -με διασκευές και νέες αναγνώσεις- έτσι και ο χορός χρειάζεται να δίνει χώρο στη δημιουργικότητα, χωρίς να χάνει τον πυρήνα του. Η παράδοση δεν είναι κάτι στατικό· ζει, αναπνέει και εξελίσσεται μέσα από τους ανθρώπους της.

Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να σπάσουμε τα στερεότυπα των ρόλων. Οι γυναίκες μπορούν να συμμετέχουν ενεργά σε χορούς που θεωρούνταν «αντρικοί», και κάθε μαθητής πρέπει να νιώθει ελεύθερος να εκφραστεί, χωρίς φόβο για κριτική. Ο χορός είναι για όλους, ανεξαρτήτως φύλου, σεξουαλικότητας, ηλικίας, και η διδασκαλία οφείλει να αντικατοπτρίζει αυτή την ισότητα.

-Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επηρεάσει -θετικά ή αρνητικά- την προβολή και τη διάδοση των παραδοσιακών χορών;

Τα social media έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτή την αναζωπύρωση. Έκαναν τον χορό πιο προσιτό στους νέους, γιατί πλέον μπορείς εύκολα να δεις πού γίνονται γλέντια και πανηγύρια, ποιοι χορεύουν, ποιοι μουσικοί παίζουν. Προσφέρουν τόσο την πληροφορία, όσο και την έμπνευση για να συμμετάσχεις.

Όλα γίνονται πιο άμεσα: ενημερώνεσαι για ένα event, βλέπεις τι συμβαίνει, παρακολουθείς βίντεο -και αυτό πολλές φορές λειτουργεί ως κίνητρο. Ακόμα κι αν για κάποιους η ενασχόληση αυτή ξεκινά ως “μόδα”, δεν το θεωρώ αρνητικό· η επαφή με την παράδοση κάπως ξεκινά, και συχνά η επιφανειακή περιέργεια εξελίσσεται σε ουσιαστικό ενδιαφέρον.

Παρόλα αυτά, χρειάζεται σεβασμός. Δεν αρκεί να αντιγράφεις κινήσεις από το διαδίκτυο. Η παράδοση απαιτεί συμμετοχή με γνώση, ευαισθησία και εκτίμηση προς τους ανθρώπους που τη διατηρούν ζωντανή. Τότε ο χορός αποκτά πραγματικό νόημα.

-Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζετε στη διδασκαλία των νέων; Τι χρειάζεται για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον τους ζωντανό;

Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι να κρατήσεις το μάθημα φιλικό, οικείο και ασφαλές, ώστε όλοι οι μαθητές να νιώθουν άνετα να εκφραστούν. Πολλές φορές τα παιδιά έχουν συνηθίσει σε αυστηρούς δασκάλους που κρίνουν και συγκρίνουν, και αυτό δημιουργεί ανταγωνισμό.

Για να διατηρηθεί το ενδιαφέρον τους ζωντανό, χρειάζεται να δώσεις χώρο για προσωπική έκφραση, να σπάσεις τα στερεότυπα και να δείξεις ότι ο χορός είναι για όλους. Οι μαθητές πρέπει να μπορούν να συμμετέχουν, να διασκεδάσουν, να κοινωνικοποιηθούν και να νιώσουν ότι η παράδοση δεν είναι περιοριστική, αλλά ζωντανή και δημιουργική.

Ο χορός πρέπει να λειτουργεί ως μέσο χαράς και προσωπικής έκφρασης, όχι ως μέσο περιορισμού ή φόβου για το πώς θα χορέψουν οι άλλοι.

 

-Με ποιον τρόπο μπορούν οι παραδοσιακοί χοροί να συνδεθούν με τη σύγχρονη ζωή και τις αξίες των νέων ανθρώπων;

Πιστεύω ότι οι παραδοσιακοί χοροί μπορούν να συνδεθούν με τη σύγχρονη ζωή όταν τους προσεγγίζουμε ως μορφή έκφρασης και τέχνη, όχι ως αυστηρό τελετουργικό. Οι νέοι θέλουν να νιώθουν άνετα, να εκφράζονται και να ακολουθούν τη μουσική με τον δικό τους τρόπο.

Μπορείς να εντάξεις στοιχεία από άλλες χώρες και κουλτούρες, όπως τα Βαλκάνια ή την Ευρώπη γενικότερα, ώστε οι μαθητές να βλέπουν διαφορές και να κατανοούν τους διαφορετικούς πολιτισμούς. Αυτό κάνει το μάθημα πιο ενδιαφέρον, ανοιχτό και σύγχρονο, ενώ ταυτόχρονα σέβεται τις ρίζες του χορού.

Είναι επίσης σημαντικό να ενσωματώνεις την προσωπικότητα του καθενός στον χορό και να δείχνεις ότι η παράδοση εξελίσσεται με αγάπη και σεβασμό. Με αυτόν τον τρόπο, οι παραδοσιακοί χοροί γίνονται ζωντανοί, ελκυστικοί και σχετικοί με τη σύγχρονη κοινωνία.

-Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τα πανηγύρια να ξαναζωντανεύουν, με μεγάλη συμμετοχή νέων. Πώς το ερμηνεύετε αυτό και τι ρόλο παίζουν τα πανηγύρια στη διατήρηση του χορού και της τοπικής ταυτότητας;

Η αλήθεια είναι πως είμαι πολύ πανηγυρτζού. Τα πανηγύρια είναι πηγή ζωής για μένα. Όταν μπαίνεις στον χορό ξεχνάς τα προβλήματα, βιώνεις την ενέργεια και την αλληλεπίδραση με τους άλλους, και νιώθεις ότι είσαι μέρος ενός κύκλου που σε ενώνει με την κοινότητα.

Τα πανηγύρια λειτουργούν ως τρόπος κοινωνικοποίησης και διατήρησης της τοπικής ταυτότητας. Οι νέοι συμμετέχουν όχι απλώς για τη μόδα, αλλά γιατί νιώθουν χαρά, σύνδεση με την παράδοση και με την κοινότητα γύρω τους. Αν η συμμετοχή γίνει με σεβασμό, αυτή η ενέργεια και η επικοινωνία μπορούν να μεταδοθούν από γενιά σε γενιά, κρατώντας ζωντανό τον κύκλο της παράδοσης.

-Πώς φαντάζεστε το μέλλον των παραδοσιακών χορών στην Ελλάδα; Πιστεύετε ότι η νέα γενιά θα συνεχίσει να τους στηρίζει;

Πιστεύω ότι η νέα γενιά θα συνεχίσει να σέβεται και να αγαπά τους παραδοσιακούς χορούς. Η παράδοση θα ανθίζει όσο δίνουμε χώρο για προσωπική έκφραση και σεβασμό, τόσο στους νέους χορευτές όσο και στους παλιούς που κρατούν ζωντανά τα έθιμα. Από την εμπειρία μου στη φωτογραφία, έχω δει παραδοσιακά πανηγύρια σε χωριά και νησιά και πόσο χαίρεται ο κόσμος όταν οι νέοι συμμετέχουν με σεβασμό και καλή διάθεση.

Ακόμη και αν η παράδοση προσαρμοστεί για να ταιριάξει με τη σύγχρονη ζωή, η ουσία της παραμένει ζωντανή. Οι νέοι θα συνεχίσουν να χορεύουν, να τη στηρίζουν και να τη μεταδίδουν στις επόμενες γενιές, διασφαλίζοντας ότι η χορευτική μας κληρονομιά δεν θα χαθεί ποτέ.