ΠΩΣ ΖΕΙ ΕΝΑ ΚΩΦΟ ΑΤΟΜΟ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ;

Ο Ανδρέας Πλεμμένος είναι μια φωνή που ξεχωρίζει, όχι μόνο για τη δημιουργικότητά του αλλά και για την αφοσίωσή του στα δικαιώματα των Κωφών και των ΑμεΑ.

Γεννημένος το 1997, με απώλεια ακοής, βρήκε από νωρίς στο θέατρο, τη ζωγραφική και τη συγγραφή τρόπους να εκφράσει τον κόσμο όπως τον αντιλαμβάνεται, μετατρέποντας τις προσωπικές προκλήσεις σε πηγή έμπνευσης.

Σπούδασε Θεατρολογία στο ΕΚΠΑ και συνέχισε με Μεταπτυχιακό στην Ειδική Αγωγή, ενώ μέσα από τη συγγραφή και τα social media αγωνίζεται για ορατότητα και ενημέρωση γύρω από την κοινότητα των Κωφών.

Η καθημερινότητά του στην Αθήνα δεν είναι πάντα εύκολη: η πόλη συχνά παραμένει ακουοκεντρική, με ελλιπή οπτικοποίηση πληροφοριών και περιορισμένη προσβασιμότητα, από τα ταμεία και τα πεζοδρόμια μέχρι τις δημόσιες υπηρεσίες.

Ο Ανδρέας, μιλώντας στο NEWS 24/7, αναδεικνύει τα καθημερινά εμπόδια, αλλά και τη δύναμη της κοινότητας των Κωφών, την ανάγκη για ουσιαστική συμπερίληψη και τον ρόλο της εκπαίδευσης στη νοηματική γλώσσα.

Παρά τις δυσκολίες, παραμένει ενεργός στον πολιτισμό, συμμετέχει σε εκδηλώσεις, υποστηρίζει κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα και εργάζεται για την προσβασιμότητα στον πολιτισμό.

Η ιστορία του είναι μια υπενθύμιση ότι η αναπηρία δεν αποτελεί εμπόδιο στη δημιουργία ή τη συμμετοχή, αλλά μια διαφορετική εμπειρία ζωής που απαιτεί κατανόηση, σεβασμό και γέφυρες επικοινωνίας.

Μέσα από την τέχνη, την κοινωνική δράση και την προσωπική του πορεία, ο Ανδρέας φέρνει στο φως τις προκλήσεις και τις δυνατότητες ενός κόσμου πιο δίκαιου και ισότιμου για όλους.

-Ανδρέα, μπορείς να μας πεις λίγα λόγια για εσένα και τη ζωή σου; Με τι ασχολείσαι, πράγματα που θέλεις να μοιραστείς για το πρόβλημα με την ακοή επίσης;

Καθημερινά ασχολούμαι με την τέχνη, καθώς και με τα δικαιώματα των ανθρώπων και των ζώων. Γενικά, στον ελεύθερο χρόνο μου θέλω να μαθαίνω καινούργιες γνώσεις και να εκφράζω τη δημιουργικότητά μου και τον ακτιβισμό μου μέσα από κάθε μορφή τέχνης. Ο πιο άμεσος τρόπος επικοινωνίας για μένα είναι η χρήση των social media (Instagram και TikTok).

Εργάζομαι στη liminal, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που ασχολείται με την προσβασιμότητα και τη συμπερίληψη στον πολιτισμό και στην τέχνη.

Για να γκρεμιστεί ο “τοίχος”, χρειάζεται υπομονή και συζήτηση και από τις δύο πλευρές.

Οι περισσότεροι άνθρωποι θα πουν πως “έχω πρόβλημα ακοής”, όμως στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει, απλώς είμαι Κωφός. Υπάρχει ένα πολιτιστικό και κοινωνικό χάσμα ανάμεσα στους δύο κόσμους: των Ακουόντων και των Κωφών. Οι δύο πλευρές συχνά τοποθετούν μεταξύ τους εμπόδια, με αποτέλεσμα το πραγματικό πρόβλημα να είναι αυτό το ίδιο το εμπόδιο, η “γέφυρα” που λέγεται ακουστική αναπηρία.

-Πώς είναι για εσένα η καθημερινή ζωή στην Αθήνα; Ποιες δυσκολίες και ποιες ευκολίες συναντάς;

Το καλοκαίρι δυσκολεύομαι περισσότερο στην επικοινωνία, κυρίως λόγω του τουρισμού. Η καθημερινότητά μου στην Αθήνα γίνεται συχνά στα αγγλικά, ακόμα δεν γνωρίζω τον λόγο. Ίσως φταίει η προφορά μου, ίσως η εμφάνισή μου δεν θυμίζει αρκετά ότι είμαι Έλληνας.

Είναι αρκετά εξουθενωτικό για μένα να προσπαθώ να επικοινωνήσω σε μια γλώσσα που έχω Language Deprivation (Στέρηση Γλώσσας), δηλαδή δεν είχα πρόσβαση σε γλώσσα μέχρι τα οκτώ μου χρόνια. Στην ακουστική επικοινωνία δυσκολεύομαι να κατανοήσω πραγματικά, εξαιτίας ανασφαλειών και τραυμάτων.

Θα έλεγα πως η μεγαλύτερη δυσκολία στην καθημερινότητα είναι ότι πολλά πράγματα δεν είναι οπτικοποιημένα και ο κόσμος γύρω μας είναι αρκετά ακουοκεντρικός. Για παράδειγμα, ακόμη και στο πιο απλό, στα ταμεία, δεν εμφανίζεται οπτικά το συνολικό ποσό των προϊόντων, και ο ταμίας αναφέρει μόνο προφορικά το ποσό που πρέπει να πληρώσω. Οπότε φανταστείτε πόσο πιο δύσκολο είναι όταν αυτό γίνεται και στα αγγλικά. Όταν λέω πως είμαι από την Ιταλία ενώ στην πραγματικότητα δεν είμαι, τότε αρχίζουν να επικοινωνούν με τα χέρια. Δεν γνωρίζω γιατί πρέπει να λέω ψέματα πως είμαι Ιταλός για να γίνουν συμπεριληπτικοί.

-Ποια είναι η σχέση σου με την κοινότητα των κωφών στην Αθήνα και γενικότερα στην Ελλάδα;

Έχω μια στενή σχέση με την Κοινότητα των Κωφών. Στο παρελθόν ήμουν μέλος της Επιτροπής Νεολαίας της Ομοσπονδίας Κωφών Ελλάδος και γενικά συμμετέχω ενεργά σε δράσεις που αφορούν τους Κωφούς.

Ο κύριος λόγος που διατηρώ αυτή τη σχέση είναι για να γνωρίζω ποια είναι πραγματικά τα δικαιώματά μου μέσα σε έναν Ακούοντα κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο, καταφέρνω σταδιακά να αντιμετωπίζω τις ανασφάλειες και τα τραύματά μου.

Θα ήθελα να πω στα Κωφά ή Βαρήκοα άτομα που δεν ανήκουν ακόμα στην Κοινότητα, πως είναι πολύ σημαντικό να έρθουν σε επαφή μαζί της ώστε να πάρουν μια «γεύση» από αυτή την εμπειρία και να δουν με μια νέα οπτική γωνία τα ανθρώπινα δικαιώματα.

-Υπάρχουν περιοχές ή καταστάσεις στην πόλη όπου αισθάνεσαι περισσότερο «αόρατος» ή αποκλεισμένος;

Θα ήθελα να μιλήσω για κάποιες καταστάσεις που παρατηρώ σε εκδηλώσεις. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι πραγματικά σημαίνει συμπερίληψη. Η αναπηρία δεν είναι μία και μοναδική, υπάρχουν πολλές και διαφορετικές μορφές αναπηρίας. Γι’ αυτό είναι ουσιαστικό, όταν μια εκδήλωση δηλώνει ότι είναι “συμπεριληπτική”, να διευκρινίζεται σε ποια άτομα και με ποιους τρόπους απευθύνεται.

Τα τελευταία χρόνια βλέπω πως η “συμπερίληψη” έχει αρχίσει να γίνεται μόδα, όμως στην πράξη, πολλοί δεν γνωρίζουν πώς να τη διαχειριστούν με σεβασμό και ουσία. Αυτό είναι ένα πολύ ευαίσθητο θέμα για μένα, γιατί σε όλη μου τη ζωή έχω συναντήσει πολλά εμπόδια που δημιούργησαν ψυχολογικά τραύματα.

Όταν, λοιπόν, πηγαίνω σε μια εκδήλωση και αντιλαμβάνομαι ότι ο χώρος δεν είναι οικείος ή φιλικός προς αυτό που είμαι, φεύγω με τα παλιά τραύματα ξανά ερεθισμένα.

-Πόσο προσβάσιμη θεωρείς ότι είναι η Αθήνα για ένα κωφό άτομο στην επικοινωνία του με τους άλλους;

Η προσβασιμότητα δεν είναι μόνο να υπάρχει. Είναι και να μπορείς να την απολαμβάνεις. Για παράδειγμα, ο χώρος στα πεζοδρόμια συχνά δεν επαρκεί ούτε για δύο άτομα να περπατούν δίπλα-δίπλα, με την απαραίτητη απόσταση ώστε ένας Κωφός να μπορεί να βλέπει τον συνομιλητή του και να επικοινωνεί στη Νοηματική Γλώσσα. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλές φορές χτυπάμε μεταξύ μας άλλοτε ελαφρά, άλλοτε πιο έντονα. Ο κόσμος, αντί να φροντίζει για τη βελτίωση του δημόσιου χώρου, δείχνει συχνά να θεωρεί ότι το πρόβλημα είναι η παρουσία των Κωφών. Με θλίβει βαθιά αυτή η νοοτροπία.

Κάποτε κάποιος μου είπε πως η παρουσία μου “βάζει σε κίνδυνο τους άλλους” μόνο και μόνο επειδή περπατούσα.

Αυτό που θα ήθελα να αλλάξει στην πόλη είναι τα πεζοδρόμια· να γίνουν πιο ανοιχτά, πιο ασφαλή, πιο ανθρώπινα. Ώστε να μη χάνεται το ενδιαφέρον και η συνέχεια της επικοινωνίας κατά τη διάρκεια της κυκλοφορίας στους δρόμους της Αθήνας.

-Στις δημόσιες υπηρεσίες, στα νοσοκομεία, στις μετακινήσεις -βρίσκεις βοήθεια ή συχνά πρέπει να αυτοσχεδιάζεις;

Επειδή δεν έχω πλήρη πρόσβαση στον Ακούοντα κόσμο, πολλές φορές με πιάνει άγχος ότι πρέπει να μπω ξανά στη διαδικασία να παλέψω με νύχια και με δόντια για να αποδείξω ποιος είμαι. Στην εφηβεία μου βίωσα σωματική βία, απλώς για να αποδείξω ότι είμαι Κωφός. Τότε δεν ήξερα αν ήταν “εντάξει” να σου πιάνουν τα αυτιά, να σε τραβάνε βίαια και να σε κοιτούν υποτιμητικά. Σήμερα, όπου κι αν πηγαίνω, αυτά τα τραύματα ξυπνούν.

Με αγχώνει βαθιά όταν αντιλαμβάνομαι ότι ο άλλος δεν έχει καμία ιδέα για την Κωφότητα ή, ακόμα χειρότερα, όταν βλέπω μίσος απέναντι σε αυτή.

Γι’ αυτό θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό οι άνθρωποι να δείχνουν ότι γνωρίζουν, έστω λίγο, την Κουλτούρα των Κωφών και τα βιώματα των Κωφών. Σε αυτή την περίπτωση, η ενημέρωση είναι το πιο ουσιαστικό βήμα. Το πιο σημαντικό απ’ όλα: να κατανοήσουμε πως η ακουστική βλάβη είναι εντάξει να υπάρχει και ότι δεν είναι μια αιώνια κατάσταση πένθους, αλλά μια διαφορετική εμπειρία ζωής.

-Θεωρείς ότι υπάρχει επαρκής ενημέρωση του γενικού πληθυσμού για τη νοηματική γλώσσα και τις ανάγκες των κωφών;

Θεωρώ πως υπάρχει επαρκής ενημέρωση γύρω από τη Νοηματική Γλώσσα, σχεδόν όλοι γνωρίζουν ότι υπάρχει. Όμως λίγοι έχουν μάθει τι πραγματικά είναι η Νοηματική Γλώσσα.

Πολλοί δεν γνωρίζουν, για παράδειγμα, ότι δεν υπάρχει μία ενιαία Νοηματική Γλώσσα για όλο τον κόσμο· κάθε χώρα έχει τη δική της. Σε ορισμένα κράτη, μάλιστα, η χρήση της Νοηματικής Γλώσσας μπορεί να τιμωρηθεί ακόμα και με θανατική ποινή. Επίσης, η Αμερικανική Νοηματική Γλώσσα (ASL) είναι διαφορετική από τη Βρετανική (BSL).

Συχνά, οι ανάγκες των Κωφών εκφράζονται ή εκπροσωπούνται από μη Κωφά άτομα, με αποτέλεσμα να μην αντανακλούν πάντα τις πραγματικές ανάγκες της κοινότητας των Κωφών.

-Πώς είναι η κοινωνική ζωή ενός κωφού ατόμου στην Αθήνα; Υπάρχουν χώροι ή δραστηριότητες όπου νιώθεις πραγματικά συμπερίληψη;

Υπάρχουν εκδηλώσεις Κωφών όπου τα Κωφά άτομα αισθάνονται πραγματικά οικεία. Όταν βρισκόμαστε ανάμεσα σε άλλους Κωφούς, νιώθουμε πως ανήκουμε. Ο χώρος, η ενέργεια και η επικοινωνία γίνονται φυσικά.

Συχνά, οι Κωφοί επιλέγουν και μέρη με πολλή φασαρία, όπως κλαμπ, όπου ο Ακούων δυσκολεύεται να ακούσει, με αποτέλεσμα η επικοινωνία να γίνεται οπτικά. Εκεί, η Νοηματική Γλώσσα και η έκφραση του σώματος γίνονται ο φυσικός τρόπος επικοινωνίας.

Υπάρχουν, βέβαια, και εκδηλώσεις με διερμηνεία στη Νοηματική Γλώσσα, Χαίρομαι πραγματικά πως υπάρχει αυτή η σκέψη. Όμως θα ήθελα να τονίσω πως οι περισσότεροι Κωφοί θα επιθυμούσαν να υπάρχει διερμηνεία και στο networking, δηλαδή στα διαλείμματα των εκδηλώσεων. Συνήθως, αυτή η ανάγκη δεν προβλέπεται από την οργάνωση, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται αποκλεισμοί.

Επίσης, θα ήθελα να αναφέρω κάτι που συχνά αγνοείται: υπάρχει και η ερωτική ζωή των Κωφών.

Δεν γνωρίζω γιατί πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν υπάρχει κοινωνική ή ερωτική αλληλεπίδραση ανάμεσά μας, όμως είναι ένα σημαντικό και υπαρκτό κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρίας.

Τέλος, είναι ουσιαστικό ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούνται οι εκδηλώσεις και οι δράσεις να είναι σαφής, προσβάσιμος και συμπεριληπτικός, ώστε να μπορούν όλοι να συμμετέχουν ισότιμα.

-Ο πολιτισμός -θέατρο, κινηματογράφος, εκδηλώσεις- είναι προσβάσιμος για εσάς; Τι θα ήθελες να αλλάξει;

Ο κόσμος γύρω μας είναι πλέον πιο προσβάσιμος, αλλά σίγουρα χρειάζεται περισσότερη προσβασιμότητα.

Αυτό που θα ήθελα να δω στο μέλλον είναι να υπάρχουν επιλογές να μην περιορίζομαι σε ένα μόνο πλαίσιο ή δραστηριότητα, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος έχει πολλαπλές δυνατότητες. Η πραγματική συμπερίληψη σημαίνει ελευθερία επιλογής, όχι απλώς προσαρμογή.

Και, ίσως το πιο σημαντικό: θα ήθελα να δω Κωφά άτομα να συμμετέχουν σε πρωταγωνιστικούς ή δευτερεύοντες ρόλους, είτε στο θέατρο είτε στον κινηματογράφο, σε μεγάλες παραγωγές. Η εκπροσώπηση είναι δύναμη όταν βλέπουμε Κωφούς επί σκηνής ή στην οθόνη, βλέπουμε τον εαυτό μας να υπάρχει.

-Πόσο εύκολο είναι για ένα κωφό άτομο να βρει δουλειά ή να σπουδάσει στην Ελλάδα;

Ήθελα να γίνω ηθοποιός, αλλά δεν με άφησαν καν να με αξιολογήσουν, μόνο και μόνο επειδή είμαι Κωφός. Έτσι αποφάσισα να σπουδάσω Θεατρολογία.
Σε κάποιες σχολές δεν υπάρχει καν η δυνατότητα να σπουδάσει ένα Κωφό άτομο. Δυσκολεύτηκα πολύ, και μέχρι σήμερα θεωρώ πως ο βαθμός που πήρα δεν με αντιπροσωπεύει. Δεν γνώριζα τότε το δικαίωμά μου στη διερμηνεία Νοηματικής Γλώσσας, ούτε είχα τα οικονομικά μέσα για να έχω διερμηνέα στα μαθήματα.

Στο Πανεπιστήμιο δεν μου έδιναν σημειώσεις για να μπορώ να διαβάσω, κι έτσι βρισκόμουν σε ένα χάος, προσπαθώντας μόνος μου να βρω προσβάσιμες πληροφορίες. Πιστεύω πως είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ένας φορέας ενημέρωσης πληροφοριών είτε για τα επαγγέλματα είτε για μεθόδους οργάνωσης στα παιδιά γιατί κυκλοφορούν αρκετές προκαταλήψεις με αποτέλεσμα να φτάνουν στο σημείο να λένε ‘’αχ, δεν μπορώ να ζήσω τελικά’’. Θυμάμαι τον εαυτό μου στην Γ’ Λυκείου, να με κρίνουν έντονα και να μου λένε πως, αν κάνω “λάθος επιλογή”, θα είναι διπλή αποτυχία και όχι απλώς μία.

-Έχεις αντιμετωπίσει διακρίσεις ή παρεξηγήσεις λόγω του γεγονότος ότι είσαι κωφό άτομο στον επαγγελματικό χώρο;

Ένα καλοκαίρι εφιαλτικό. Έξι μήνες διακρίσεων, κάθε μέρα. Ρωτούσα συνεχώς «γιατί συμβαίνει αυτό;» και η απάντηση ήταν πάντα η ίδια: «επειδή είσαι Κωφός».

Το περιστατικό που με πείραξε περισσότερο ήταν όταν ένας συνάδελφος πήρε περισσότερα tips, ενώ εγώ λιγότερα και όχι μόνο δεν δίναν σε ευρώ, αλλά επειδή είμαι Κωφός. Τα tips κανονικά μοιράζονταν μισά-μισά, αλλά όχι για εμένα.

Έμεινα εκεί γιατί, γενικά, στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολο να βρεις δουλειά ως Κωφό άτομο. Πολλά Κωφά άτομα δεν αναφέρουν καν την Κωφότητά τους, μόνο και μόνο για να έχουν την ευκαιρία να φτάσουν στη συνέντευξη.

-Πώς πιστεύεις ότι σας αντιμετωπίζει η κοινωνία; Υπάρχει πρόοδος τα τελευταία χρόνια;

Γενικά η κοινωνία κάνει προσπάθειες να βελτιωθεί. Το σημαντικό είναι να δίνουμε πραγματικά χώρο στην ποικιλομορφία.
Θα αναφέρω μια γνωστή φράση: «Ποικιλομορφία είναι να σε καλούν στο πάρτι. Συμπερίληψη είναι να σε καλούν στον χορό.»

Είναι σημαντικό να υπάρχουν ανοιχτές πόρτες για όλους να μπορούμε να συμμετέχουμε, όχι απλά να είμαστε παρόντες. Υπάρχει ακόμα φόβος απέναντι στη διαφορετικότητα, αλλά υπάρχει και εξέλιξη. Και αυτό είναι που μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε.

-Αν είχες τη δυνατότητα να αλλάξεις ένα πράγμα στην πόλη για να γίνει πιο φιλική προς τα κωφά άτομα, ποιο θα ήταν αυτό;

Είναι σημαντικό να υπάρχουν μαθήματα Νοηματικής Γλώσσας στα σχολεία και στους δήμους. Με θέληση, όλα μπορούν να γίνουν. Αυτό που με θλίβει στην Ελλάδα είναι πως συχνά η συμπερίληψη εφαρμόζεται από υποχρέωση και όχι από πραγματική πρόθεση. Η αλλαγή ξεκινά όταν η πρόσβαση και η ισότητα γίνουν επιλογή, όχι μόνο καθήκον.

-Τι μήνυμα θα ήθελες να στείλεις στους ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τη νοηματική ή δεν έχουν έρθει ποτέ σε επαφή με ένα κωφό άτομο;

Τα Κωφά άτομα δεν είναι «εξωγήινα». Έχουν ζωή, καθημερινότητα, όνειρα, σκέψη, φίλους, συντρόφους, χιούμορ όπως όλα τα άτομα. Αν σε δυσκολεύει η επικοινωνία και δεν ξέρεις πώς να συμπεριφερθείς, είναι απολύτως εντάξει. Μπορείς απλά να γράψεις σε χαρτί: «Έχω αγχωθεί και δεν ξέρω πώς να επικοινωνήσω. Μπορείς να με καθοδηγήσεις;». Τα περισσότερα Κωφά άτομα έχουν κάνει αμέτρητες προσπάθειες προσαρμογής σε έναν κόσμο που δεν είναι πάντα προσβάσιμο.

Χρειάζεται μόνο λίγη διάθεση κατανόησης και σεβασμού, και η επικοινωνία μπορεί να γίνει όμορφη και φυσική.