Ποιος ήταν ο λόρδος Έλγιν πριν τα Γλυπτά του Παρθενώνα και ποια η γυναίκα που πλήρωσε το έργο του

Δεν περιμένατε να γίνει αυτό που έγινε το βράδυ της Δευτέρας 27/11, με τη «διπλωματική πρωτιά» του Ρίσι Σούνακ ως προς το προγραμματισμένο ραντεβού του με τον Κυριάκο Μητσοτάκη για να μάθετε τι είναι τα Γλυπτά του Παρθενώνα.

Στο σχολείο διαβάσατε και από πού προέρχεται ο όρος «Ελγίνεια Μάρμαρα» με τα οποία ‘κυκλοφορούν’ στη Μεγάλη Βρετανία.

Σήμερα θα δούμε μια διαφορετική οπτική στην ιστορία της κλοπής των αντικειμένων αυτών από τον λόρδο Έλγιν. Είναι αυτής που πλήρωσε για όλα.

ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΕΛΓΙΝ ΠΡΙΝ ΓΙΝΕΙ Ο ΒΑΝΔΑΛΟΣ

Ο Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν, έχει καταγραφεί στην ιστορία ως βάνδαλος. Οι Βρετανοί πάλι, τον έχουν χαρακτηρίσει ‘συντηρητή’. Τονίζουν πως η παρέμβαση του (από το 1801 έως το 1812) έσωσε τα γλυπτά.

Ποιος ήταν όμως, ο Λόρδος Έλγιν πριν γίνει ο εγκέφαλος της «μητέρας όλων των κλοπών τέχνης»;

Το 1798 ήταν φτωχός, άρρωστος και μόνος.

Το μόνο εφόδιο του ήταν η καλή ανατροφή του, η μόρφωση του και οι κρίσεις στον στρατό, όπου στα 29 είχε γίνει αντισυνταγματάρχης, δημιουργός και διοικητής δικής του μονάδας (Elgin Highland Fencibles). Χάριν αυτής, δημιούργησε και διπλωματική φήμη.

Έγινε ειδικός απεσταλμένος στη Βιέννη και στις Βρυξέλλες και πληρεξούσιος Υπουργός στο Δικαστήριο της Πρωσίας.

Μια ημέρα έφτασε στα αυτιά του η πληροφορία πως η βρετανική κυβέρνηση σκέφτεται να στείλει έναν Έκτακτο Πρέσβη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Κωνσταντινούπολη.

Αμέσως έκανε αίτηση και επιλέχθηκε.

Στα βασικά του κίνητρα ήταν ο ζεστός καιρός της χώρας που θα τον βοηθούσε με τις ασθένειες του.

Δεν έκανε μόνος τη μετακόμιση.

Είχε ήδη παντρευτεί μια πλούσια κληρονόμο, ονόματι Μέρι Νίσμπετ.

ΠΩΣ Η ΣΥΖΥΓΟΣ ΤΟΥ ΟΡΙΣΕ ΤΗ ΜΟΙΡΑ ΤΩΝ ΓΛΥΠΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

Ο γάμος και το διαζύγιο του λόρδου Έλγιν συνδέονται άρρηκτα με τα Γλυπτά του Παρθενώνα.

Όπως αναφέρεται στο «Mistress of the Elgin Marbles» που υπογράφει η Σούζαν Νάιτζελ «όταν η Μαίρη συνόδευσε τον σύζυγό της στο διπλωματικό καθήκον στην Τουρκία, άλλαξε την ιστορία.

Βοήθησε να φέρει το εμβόλιο της ευλογιάς στη Μέση Ανατολή, έκλεισε μια φαινομενικά αδύνατη συμφωνία με τον Ναπολέοντα και κανόνισε την αφαίρεση των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Όλα της τα κατορθώματα θα επισκιάζονταν, ωστόσο, από το σκανδαλώδες διαζύγιό της».

Το βιβλίο είναι προϊόν των γραμμάτων που η ίδια η Μέρι είχε γράψει και βρήκε και μελέτησε η Νάιτζελ.

ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΜΕΡΙ ΝΙΣΜΠΕΤ

Το 1799, όταν παντρεύτηκε η εν λόγω τον (καταχρεωμένο) Τόμας Μπρους, ήταν 21 ετών. Ο σύζυγος της ήταν 12 χρόνια μεγαλύτερος της.

H αριστοκράτισσα από την Σκωτία ακολούθησε τον έρωτα της στην Τουρκία, όπου εκείνος ήταν Έκτακτος Πρέσβης από το 1801 έως το 1805.

Μαζί τους ταξίδεψαν καλλιτέχνες, μουσικοί και υπηρέτες. Στις αποσκευές ήταν και τα δυο πιάνα του ζεύγους που είχε ως χόμπι να ψυχαγωγεί τους καλεσμένους των πάρτι που έκανε με κάθε ευκαιρία, παίζοντας παρέα μουσική.

Σε αυτά τα πάρτι οι Βρετανοί αριστοκράτες μοίραζαν και πλούσια δώρα. Από χρυσά ρολόγια έως τα καλύτερα υφάσματα. Πλήρωνε η Μέρι.

Όπως γράφει εκείνη, τους υποδέχθηκαν στην Τουρκία σαν να είναι βασιλείς. Χαρακτηριστικά, μεταφέρθηκαν από το λιμάνι στην οικεία τους πάνω σε χρυσές καρέκλες.

Οι καλλιτέχνες που είχε για παρέα ο Λόρδος Έλγιν είχαν μια αποστολή να εκτελέσουν: να ταξιδέψουν τον Αύγουστο του 1800 στην ‘έδρα’ της κλασικής αρχιτεκτονικής (που ήταν τότε η Αθήνα) και να κλέψουν τις ιδέες για τα μνημεία, τα αγάλματα και τα κτίρια.

Τους είχε πληρώσει και για να φτιάξουν σκίτσα και καλούπια που θα τα έστελναν στην Αγγλία.

Κάποια θα χρησιμοποιούνταν και από τον αρχιτέκτονα που είχε αναλάβει να του φτιάξει μια εξοχική έπαυλη.

Ο Έλγιν είχε πει στους υπαλλήλους του να εστιάσουν σε ό,τι είχε απομείνει από το κλασικό γλυπτό στην κορυφή της Ακρόπολης, ειδικά στον Παρθενώνα από το ναό που είχε φτιαχτεί τον 5ο αιώνα π.Χ. για τη θεά Αθηνά.

Η Μέρι επίσης, τους έδωσε μια εντολή: να γεμίσουν τα αμπάρια των πλοίων με κιβώτια που θα περιείχαν ό,τι θα κατάφερναν να πάρουν (κλέψουν).

Οι εξόχως πλούσιοι γονείς της είχαν δώσει χρήματα, προκειμένου να καταστεί δυνατή η επέμβαση.

Κατά την άφιξη τους, οι υπάλληλοι του Έλγιν διαπίστωσαν πως ο Παρθενώνας είχε βεβηλωθεί πολλάκις, είχε καεί, είχε ανατιναχθεί και είχε αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως. Έως ότου έγινε σκουπιδότοπος, επί οθωμανικής κατοχής.

Ο τρόμος που προκάλεσε το θέαμα στον φιλέλληνα ποιητή λόρδο Βύρωνα, ο οποίος βρέθηκε στον Παρθενώνα την ίδια εποχή, έγινε η πηγή έμπνευσης του για το «Η κατάρα της Αθηνάς».

Σε αυτό κατηγορεί τον Έλγιν για βανδαλισμό.

Οι καλλιτέχνες του λόρδου αποσυναρμολόγησαν περίπου τα μισά σωζόμενα γλυπτά του Παρθενώνα, καθώς και γλυπτά από το Ερεχθείο, τον Ναό της Αθηνάς Νίκης και τα Προπύλαια. Είχαν φροντίσει να μην τους ενοχλήσει κανείς κατά την έξοδο τους -και μετά να μην ταχθούν υπέρ των Γάλλων.

Πήραν και μεγάλα τμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα, μια εξαιρετική σειρά ανάγλυφων γλυπτών που απεικονίζουν μια μυστηριώδη πομπή από άρματα, ζώα και ανθρώπους, αριθμημένα ανάμεσα στα λάφυρα.

Το περιοδικό του Smithsonian γράφει πως οι καλλιτέχνες έδειξαν να έχουν μεγαλύτερο ζήλο από αυτόν του Έλγιν, όπως αποφάσιζαν τι θα πάρουν.

Σε ένα γράμμα της συγκεκριμένης εποχής, η Μέρι Νίσμπετ αναφέρει το εξής:

«Είμαι πλέον ικανοποιημένη από αυτό που πάντα σκεφτόμουν: το πόσα περισσότερα μπορούν να κάνουν οι γυναίκες από τους άνδρες, αν το βάλουν στο μυαλό τους».

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ

Εν αντιθέσει με τις προσδοκίες του πρωταγωνιστή της ιστορίας, ο καιρός στην Τουρκία έκανε χειρότερη την υγεία του.

Προσβλήθηκε από μια σοβαρή δερματική ασθένεια που είχε ως συνέπεια να πέσει η μύτη του, καθώς ασθενούσε από σύφιλη, άσθμα και ρευματισμούς.

Έφυγε για τη Βρετανία όταν ξέσπασε ο πόλεμος που τον ανάγκασε σε κατ’ οίκον περιορισμό -σε έπαυλη- στη Γαλλία. Στο Παρίσι πέθανε το τέταρτο παιδί του ζεύγους, ενώ η Μέρι ήταν έγκυος στο πέμπτο.

Η γέννηση του τελευταίου της παιδιού περιγράφεται από την ίδια ως βαθιά τραυματική εμπειρία. Ζήτησε από τον σύζυγο της να πράξει τα δέοντα, ώστε να μην ξαναμείνει εκείνη έγκυος «αλλιώς δεν θα υπάρχει σεξ. Νιώθω τόσο εξαντλημένη που προτιμώ να κλειστώ σε μοναστήρι».

Η ανάγκη της να μη βλέπει τον Έλγιν μέχρι να ηρεμήσει, την ώθησε στο να παρακαλέσει τον Ναπολέοντα να επιτρέψει την επιστροφή της και των παιδιών της στην πατρίδα τους, στα τέλη του 1805.

Ο λόρδος αφίχθηκε το καλοκαίρι του 1806.

Ακόμα κάποια από τα αντικείμενα που είχε αφαιρέσει η ομάδα του, ήταν ακόμα κολλημένα στην Ελλάδα.

Η μεταφορά τους στην Αγγλία θα χρειαζόταν άλλα έξι χρόνια.

Από το 1807 όμως, ο κόμης είχε ένα άλλο σοβαρό θέμα να ασχοληθεί: η Μέρι είχε αποφασίσει πως θέλει διαζύγιο. Είχε βρει έναν άνδρα που την ενδιέφερε και της υποσχόταν αφοσίωση, πίστη και -κυρίως- όχι άλλα παιδιά.

Μόλις ανακάλυψε ο Έλγιν τα καθέκαστα έγινε έξαλλος. Της είπε πως αν δεν έκαναν άλλα παιδιά, θα χώριζαν.

Αυτό και έγινε.

Το διαζύγιο θα μπορούσε να είναι ήρεμο, με εκείνον να παίρνει και χρήματα. Έγινε θορυβώδες, καθώς απευθύνθηκε στο Λονδίνο και άρα χρειαζόταν πράξη Κοινοβουλίου. Μετά πήγε και στο Εδιμβούργο, όπου αντιμετωπίστηκε ως σκάνδαλο.

Δικαιώθηκε μεν (πήρε διαζύγιο), αλλά έχασε κάθε επαφή με τα χρήματα της Μέρι (άρα δεν μπορούσε να πληρώνει άλλο τις ανασκαφές, την αποστολή, τη διαλογή και τους δασμούς), που με τη σειρά της έχασε όσα δικαιώματα αφορούσαν τα παιδιά της.

Για να σωθεί παρακάλεσε την κυβέρνηση της χώρας του να αγοράσει τα αντικείμενα που είχαν ‘εξορυχθεί’ με δικά της χρήματα.

Τελικά, τα αγόρασε το Βρετανικό Μουσείο για 35.000 λίρες, ποσό μικρότερο του 50% από εκείνο που έλεγε ότι έδωσε για να δωροδοκήσει τους Οθωμανούς αξιωματούχους να κάνουν τα στραβά μάτια στην απομάκρυνση των αρχαίων και για τις μεταφορές.

H Nάιτζελ υποστηρίζει ότι αν το ζευγάρι είχε μείνει μαζί, ό,τι έκλεψε ο Έλγιν από την Ελλάδα θα πήγαινε στην ιδιωτική συλλογή των πεθερικών του.

Αντ’ αυτού, η Μέρι παντρεύτηκε τον άνδρα που της είχε τάξει τα καλύτερα και έζησε ζωή χαρισάμενη, όπως κι επανασυνδέθηκε με τα παιδιά της.

Ο Έλγιν παντρεύτηκε την Ελίζαμπεθ Όσγουολντ του Ντάνικιρ το 1810, χρονιά που πούλησε τα κλοπιμαία.

Μια δεκαετία μετά χρωστούσε πάλι. Για να ξεφύγει από τους πιστωτές του μετακόμισε στη Γαλλία, όπου πέθανε το Νοέμβριο του 1841.

TI ΣΥΝΕΒΑΙΝΕ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΩΡΑ ΜΕ ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ

Το 1816 το κοινοβούλιο της Μεγάλης Βρετανίας διέταξε έρευνα που θα κατέληξε αν ίσχυαν οι πληροφορίες που ανέφεραν πως ο Έλγιν είχε προβεί σε βανδαλισμό ή λεηλασία.

Το πόρισμα ανέφερε ότι είχε αποκτήσει νόμιμα τα μάρμαρα.

Έτσι προχώρησε -την ίδια χρονιά- η πώληση τους στη βρετανική κυβέρνηση και η παράδοση στο -ιδιωτικό- Βρετανικό Μουσείο.

Η πρώτη φορά που η Ελλάδα έθεσε θέμα επιστροφής ήταν το 1983.

Έκτοτε υπάρχει σε εξέλιξη διεθνής διαμάχη.

Το 2004 παρουσιάστηκαν στοιχεία που αποδείκνυαν πως επρόκειτο για κλοπή.