Όταν ο Νίκολα Τέσλα βρήκε καταφύγιο στο θέαμα των αστραπών

“Οι αστραπές”, η τρίτη όπερα του πολυβραβευμένου Γάλλου συνθέτη Φιλίπ Ερσάν, σε λιμπρέτο τού διεθνώς αναγνωρισμένου Γάλλου συγγραφέα Ζαν Εσνόζ θα παρουσιαστούν σε πανελλήνια πρώτη για τρεις μοναδικές παραστάσεις στις 16, 19 και 21 Νοεμβρίου 2023 στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Πρόκειται για τη δεύτερη συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με την Κωμική Όπερα του Παρισιού, ένα από τα σημαντικότερα λυρικά θέατρα της Ευρώπης.

Μία όπερα για τον Νίκολα Τέσλα

Το παιγνιώδες δράμα σε τέσσερις πράξεις του Φιλίπ Ερσάν ακολουθεί τη μοίρα του Νίκολα Τέσλα –που στην όπερα ονομάζεται Γκρέγκορ–, η οποία ακροβατεί μεταξύ παραμυθιού και δράματος. Φθάνοντας στη Νέα Υόρκη το 1884, ο Γκρέγκορ είναι στοιχειωμένος από τα οράματά του. Θέλει να αναπτύξει τις χρήσεις του ηλεκτρισμού με επαναστατικό τρόπο, κάνει όμως το «λάθος» να έχει ως προτεραιότητα την επιστήμη και όχι το κέρδος. Όταν οι βιομήχανοι τον λεηλατούν και παρεκκλίνουν από τις εφευρέσεις του, βρίσκει καταφύγιο στο θέαμα των αστραπών και στην παρέα των πουλιών.

Το 2010, επτά χρόνια μετά την ένταξη των αρχείων και των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας του Τέσλα στον Διεθνή Κατάλογο της Μνήμης του Κόσμου της UNESCO, ο Εσνόζ εκδίδει τη βιογραφία του Τέσλα με τίτλο “Αστραπές“.

Το 2016 ο συγγραφέας, μετά από παραγγελία της Κωμικής Όπερας του Παρισιού, γράφει ένα νέο λιμπρέτο με τίτλο Οι αστραπές, βασισμένο στο βιβλίο του για τον Τέσλα. Πρόκειται για ένα μάλλον σπάνιο φαινόμενο όπου το λιμπρέτο έχει προηγηθεί της μουσικής σύνθεσης χωρίς μάλιστα να έχει βρεθεί ο συνθέτης. Τρία χρόνια αργότερα η Κωμική Όπερα αναθέτει στον συνθέτη Φιλίπ Ερσάν να γράψει μια νέα όπερα πάνω στο λιμπρέτο του Εσνόζ. Το 2021 δημιουργείται η παραγωγή, την οποία διευθύνει η Αριάν Ματιάκ και σκηνοθετεί ο Κλεμάν Ερβιέ-Λεζέ με μια ομάδα νέων καλλιτεχνών της Κωμικής Όπερας.

Η Νεφέλη Κωτσέλη ερμηνεύει έναν από τους δύο γυναικείους ρόλους της παράστασης και αναφέρει τι την γοήτευσε στο έργο αυτό: “Η καλλιτεχνική πρόκληση της συμμετοχής σε ένα βιογραφικό έργο κι όχι σε ένα προϊόν καθαρά μυθοπλασίας είναι μεγάλη. Πόσο μάλλον όταν αυτό το έργο αναφέρεται στη ζωή ενός από τους σημαντικότερους επιστήμονες του 20ου αιώνα και μάλιστα στην πρώτη παρουσίασή του εκτός Γαλλίας.

Επιπλέον, αρκετά ενδιαφέρον είναι ότι το λιμπρέτο βασίζεται στο λογοτεχνικό έργο “Des Éclairs” του Ζαν Εσνόζ και -κάτι που σπανίως συναντάται- προϋπάρχει της σύνθεσης της όπερας. Αυτό που με γοητεύει ιδιαίτερα όμως, είναι ο τρόπος που καλύπτεται η χρονική πορεία περίπου 50 ετών, από το 1884 έως το 1943 μουσικά αλλά και σκηνοθετικά: η ανάπτυξη των χαρακτήρων και η διαδοχή των εποχών παρουσιάζονται με εκτεταμμένη χρήση μουσικών μοτίβων και εναλλαγές σκηνικών και κουστουμιών στις διαφορετικές σκηνές, δίνοντας έτσι στο θεατή μια ιδιαίτερη “κινηματογραφική” αίσθηση συνεχούς κίνησης και εξέλιξης”.

Η Χρύσα Μαλιαμάνη που ερμηνεύει τον έτερο γυναικείο ρόλο λέει από την πλευρά της “η όπερα ”Ο αστραπές” καταφέρνει να μας μεταφέρει στην εποχή και τις εντάσεις της βιομηχανικής επανάστασης και να μας δώσει μια διεισδυτική ματιά στην ιδιοφυία του Νίκολα Τέσλα, τόσο μέσα από το λιμπρέτο όσο και μέσα από τα τζαζ και φολκλόρ στοιχεία της μουσικής.

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το πόσο ένα έργο που διαδραματίζεται έναν αιώνα πριν, μας αφορά άμεσα σήμερα, μιλώντας ουσιαστικά για τη διεκδίκηση της ενέργειας, τα μονοπώλια και το όραμα ενός ανθρώπου για ”ελεύθερη ενέργεια για όλους”, το οποίο πηγαίνοντας κόντρα στα συμφέροντα των χρηματοδοτών του γκρεμίζεται μπροστά στα μάτια του”.

Τι συμβολίζουν, όμως, αυτές οι αστραπές;

“Οι αστραπές ως φυσικό φαινόμενο δείχνουν την επιβολή της μοναδικής κυριαρχίας της φύσης και ανέκαθεν προκαλούσαν και προκαλούν δέος και φόβο. Ο Γκρέγκορ/Νίκολα Τέσλα εμπνεύστηκε από αυτό το φυσικό φαινόμενο, φτάνοντας να θεωρείται ο δημιουργός του σύγχρονου ηλεκτρισμού. Όπως φαίνεται και στο έργο όμως, η ζωή του προσομοίαζε στη διττή φύση των αστραπών. Λάμψη διάνοιας, ενέργεια εφευρέσεων, αλλά και καταιγίδες απαξίωσης και τραγικού τέλους” αναφέρει η Νεφέλη Κωτσέλη.

Η Χρύσα Μαλιαμάνη ερμηνεύει τον ρόλο της Μπέτυ, “η οποία είναι μια νεαρή δημοσιογράφος, η πρώτη γυναίκα στο επάγγελμά της. Όντας νέα στο επάγγελμα καλείται να αντιμετωπίσει προκλήσεις στη δουλειά της, βάζοντας στην άκρη τα προσωπικά της συναισθήματα.

Η Μπέτυ και ο Γκρέγκορ/ Νίκολα Τέσλα έχουν μια πνευματική σύνδεση, έχουν και οι δύο ένα όραμα για το μέλλον και η Μπέτυ αναγνωρίζει την ιδιοφυΐα του και ονειρεύεται μια κοινή πορεία, μια αγάπη πέρα από το σώμα, όπως μας εξομολογείται στην 3η πράξη του έργου”.

Η Νεφέλη Κωτσέλη ερμηνεύει την Εθέλ Άξελροντ που “είναι ο μοναδικός χαρακτήρας που δεν υπήρξε στην πραγματικότητα. Είναι δημιούργημα του Ζαν Εσνόζ για να εξυπηρετήσει την πλοκή του έργου και ενδεχομένως για να παρουσιάσει τη συναισθηματική πλευρά του χαρακτήρα του Γκρέγκορ/ Νίκολα Τέσλα.

Η Εθέλ ανήκει στην πλούσια κοινωνία της Νέας Υόρκης, όπου με το συζυγό της Νόρμαν Άξελροντ, συναναστρέφονται όλες τις σημαντικές προσωπικότητες της εποχής. Αναγνωρίζουν αμέσως την μεγαλοφυία του Γκρέγκορ και εκφράζουν το θαυμασμό και την υποστήριξή τους. Το πάθος του Γκρέγκορ για την επιστήμη του και ο αλτρουισμός του να προσφέρει απλόχερα τις ανακαλύψεις του για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων γύρω του είναι στοιχεία που την κάνουν να τον ερωτευτεί.

Ο Γκρέγκορ από την πλευρά του, παρότι ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στις γυναίκες, δε δείχνει να ενδιαφέρεται για τίποτα άλλο πέρα από την επιστήμη και τα πειράματά του. Στην Εθέλ βλέπει ένα άτομο εμπιστοσύνης και νιώθει οικειότητα μαζί της. Συζητούν με τις ώρες για τις καινούριες του εφευρέσεις και τα ταξίδια του. Η Εθέλ φτάνει στο σημείο να δείξει ξεκάθαρα τα συναισθήματά της απέναντι του και αποφασίζει να εγκαταλείψει το σύζυγό της, προκειμένου να τον ακολουθήσει παντού και να γίνει η “μούσα” του. Αυτό φυσικά είναι κάτι που δεν μπορεί να διαχειριστεί ο Γκρέγκορ.

Αναγνωρίζει όσα έχει κάνει για εκείνον ο Νόρμαν, τον θεωρεί φίλο του και βλέπει σαν προδοσία μια σχέση με την Εθέλ. Τη διώχνει από κοντά του, ενώ της προκαλεί ζήλια και θυμό η ιδιαίτερη αδυναμία και φροντίδα που δείχνει στα οικόσιτα πουλιά του σε αντίθεση με εκείνη. Τέλος, μετά την απόφασή του να χαθεί για πάντα, αυτό που μένει μέσα της είναι μόνο η θλίψη και η απογοήτευση για τον χαμό του”.

Η συνεργασία με την Κωμική Όπερα του Παρισιού

Για τη συνεργασία της με την Κωμική Όπερα του Παρισιού, η Χρύσα Μαλιαμάνη αναφέρει πως “η συνεργασία μας με την ομάδα της Opera Comique ήταν υπέροχη. Ξεκινώντας από τις δοκιμές των κοστουμιών με την γλυκύτατη Καρολίν ντε Βιβαίζ και δουλεύοντας εντατικά με την Κλαιρ Πασκιέ που κάνει την αναβίωση της σκηνοθεσίας, πάντα μεθοδική και γεμάτη κέφι, μας έκανε να αισθανθούμε από την πρώτη στιγμή ελεύθερους να ανακαλύψουμε εκ νέου τους ρόλους μας και όχι απλά να αντιγράψουμε κινήσεις των συναδέλφων τραγουδιστών που έχουν ήδη ερμηνεύσει το έργο”.

Αντιμετωπίσατε δυσκολίες; 
Η Νεφέλη Κωτσέλη υποστηρίζει πως “η εκμάθηση και κατανόηση της μουσικής του Φιλίπ Ερζάν και όσων θέλει να εκφράσει μέσω αυτής, σε συνδυασμό με το γαλλικό κείμενο και την απομνημόνευσή του ήταν μια καθημερινή πρόκληση κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας. Επιπλέον, αρκετή δουλειά από όλους μας χρειάστηκε ώστε να πετύχουμε την ανάδειξη των χαρακτήρων και της πλοκής συνδυάζοντας με μεγαλύτερη ελευθερία το μουσικό με το σκηνοθετικό κομμάτι. Η εξαιρετική καθοδήγηση και η δημιουργική σχέση που αναπτύχθηκε με τη σκηνοθέτιδα μας, Κλερ Πασκιερ, βοήθησαν καθοριστικά σ’ αυτό”.

Και η Χρύσα Μαλιαμάνη καταλήγει πως “δεν θα έλεγα ότι συνάντησα δυσκολίες για την παραγωγή αυτή, παρά προκλήσεις. Προκλήσεις που αφορούν και το κομμάτι της ερμηνείας, αλλά και το μουσικό κομμάτι της δουλειάς μας. Εννοώ αντιμετωπίζοντας μια απαιτητική παρτιτούρα όσον αφορά τη φωνητική ερμηνεία, η οποία αντικατοπτρίζει και την εκάστοτε συναισθηματική κατάσταση της ηρωίδας που ερμηνεύω”.