Τι προκαλεί την παχυσαρκία; Νέα μελέτη ανατρέπει ό,τι πιστεύαμε

Η παχυσαρκία είναι σπάνια μεταξύ των κυνηγών-συλλεκτών Hadza στην Τανζανία, των αγροτών-συλλεκτών Tsimane στη Βολιβία, των κτηνοτρόφων-αγροτών Tuvan στη Σιβηρία και άλλων ανθρώπων σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες.

Ωστόσο, είναι ευρέως διαδεδομένη μεταξύ των ανθρώπων που ζουν σε πλούσιες, υψηλά βιομηχανοποιημένες χώρες. Γιατί όμως;

Μια σημαντική μελέτη που δημοσιεύθηκε αυτή την εβδομάδα στην επιστημονική επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) ρίχνει φως σε αυτό το ερώτημα.

Χρησιμοποιώντας αντικειμενικά στοιχεία σχετικά με τους μεταβολικούς ρυθμούς και την κατανάλωση ενέργειας σε περισσότερους από 4.000 άνδρες και γυναίκες που ζουν σε δεκάδες χώρες με ευρύ φάσμα κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, η μελέτη ποσοτικοποίησε πόσες θερμίδες καταναλώνουν οι άνθρωποι από διαφορετικές κουλτούρες τις περισσότερες ημέρες.

Για δεκαετίες, η κοινή λογική και τα μηνύματα για τη δημόσια υγεία υποθέτουν ότι οι άνθρωποι σε ανεπτυγμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, είναι σχετικά καθιστικοί και καίνε πολύ λιγότερες θερμίδες καθημερινά από ό,τι οι άνθρωποι σε λιγότερο βιομηχανοποιημένες χώρες, αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνο παχυσαρκίας. Ωστόσο, η νέα μελέτη διαψεύδει αυτή την πεποίθηση.

Αντίθετα, διαπιστώνει ότι οι Αμερικανοί, οι Ευρωπαίοι και οι άνθρωποι που ζουν σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες καταναλώνουν περίπου τον ίδιο αριθμό θερμίδων τις περισσότερες ημέρες με τους κυνηγούς-συλλέκτες, τους κτηνοτρόφους, τους αγρότες που καλλιεργούν για την επιβίωσή τους και οποιονδήποτε άλλο ζει σε λιγότερο βιομηχανοποιημένες περιοχές.

«Αυτό το απροσδόκητο εύρημα σημαίνει σχεδόν σίγουρα ότι η αδράνεια δεν είναι η κύρια αιτία της παχυσαρκίας στις ΗΠΑ και αλλού», δήλωσε ο Herman Pontzer, καθηγητής εξελικτικής ανθρωπολογίας και παγκόσμιας υγείας στο Πανεπιστήμιο Duke της Βόρειας Καρολίνας και κύριος συγγραφέας της νέας μελέτης.

Τι είναι, λοιπόν; Η μελέτη προσφέρει προκλητικές υποδείξεις σχετικά με το ρόλο της διατροφής και ορισμένων συγκεκριμένων τροφίμων που καταναλώνουμε, καθώς και σχετικά με τα όρια της άσκησης και τους καλύτερους τρόπους, μακροπρόθεσμα, για την αποφυγή και τη θεραπεία της παχυσαρκίας.

Η διατροφή ή η αδράνεια προκαλεί παχυσαρκία;

«Υπάρχει ακόμα μια ζωντανή συζήτηση στον τομέα της δημόσιας υγείας σχετικά με το ρόλο της διατροφής και της δραστηριότητας» στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας, δήλωσε ο Pontzer, ειδικά στις πλούσιες χώρες.

Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι ασκούμαστε πολύ λίγο, άλλοι ότι τρώμε πάρα πολύ, και άλλοι ότι τα δύο συμβάλλουν σχεδόν εξίσου.

Η κατανόηση της σχετικής συμβολής της διατροφής και της σωματικής δραστηριότητας είναι σημαντική, σημείωσε ο Pontzer, επειδή δεν μπορούμε να βοηθήσουμε αποτελεσματικά τα άτομα με παχυσαρκία αν πρώτα δεν εντοπίσουμε τις αιτίες της.

Ωστόσο, λίγες μελέτες μεγάλης κλίμακας έχουν συγκρίνει προσεκτικά την κατανάλωση ενέργειας μεταξύ πληθυσμών επιρρεπών στην παχυσαρκία και πληθυσμών πιο ανθεκτικών σε αυτήν, κάτι που θα αποτελούσε ένα πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε τι προκαλεί την αύξηση του σωματικού βάρους.

Τι έδειξε η τεράστια μελέτη για την πρόκληση της παχυσαρκίας

Έτσι, για τη νέα μελέτη, ο Pontzer και οι 80 και πλέον συν-συγγραφείς του συγκέντρωσαν υπάρχοντα δεδομένα από εργαστήρια σε όλο τον κόσμο που χρησιμοποιούν διπλά σημασμένο νερό σε μελέτες μεταβολισμού.

Το διπλά σημασμένο νερό περιέχει ισότοπα που, όταν εκκρίνονται στα ούρα ή σε άλλα υγρά, επιτρέπουν στους ερευνητές να προσδιορίσουν με ακρίβεια την ενεργειακή δαπάνη, τους μεταβολικούς ρυθμούς και το ποσοστό σωματικού λίπους ενός ατόμου. Είναι ο χρυσός κανόνας σε αυτού του είδους την έρευνα.

Συγκέντρωσαν δεδομένα για 4.213 άνδρες και γυναίκες από 34 χώρες ή πολιτισμικές ομάδες, που καλύπτουν όλο το κοινωνικοοικονομικό φάσμα, από φυλές στην Αφρική έως στελέχη στη Νορβηγία.

Ακολούθως, υπολόγισαν τη συνολική ημερήσια ενεργειακή δαπάνη για όλους, μαζί με τη βασική ενεργειακή δαπάνη, που είναι ο αριθμός των θερμίδων που καίει το σώμα μας κατά τη διάρκεια των βασικών βιολογικών λειτουργιών, και την ενεργειακή δαπάνη από τη σωματική δραστηριότητα, που είναι ο αριθμός των θερμίδων που καταναλώνουμε όταν κινούμαστε.

Μια νέα θεωρία για το πώς λειτουργεί ο μεταβολισμός μας

Αφού έκαναν προσαρμογές για το μέγεθος του σώματος (δεδομένου ότι οι άνθρωποι στις πλούσιες χώρες τείνουν να έχουν μεγαλύτερο σώμα και τα μεγαλύτερα σώματα καίνε περισσότερες θερμίδες), άρχισαν να συγκρίνουν διαφορετικές ομάδες.

Όποιος περίμενε ένα ευρύ φάσμα ενεργειακών δαπανών, με τους κυνηγούς-συλλέκτες και τους αγρότες-κτηνοτρόφους στην κορυφή και τους Αμερικανούς υπαλλήλους γραφείου να ακολουθούν πολύ πίσω, θα έπεφτε έξω.

Σε γενικές γραμμές, η συνολική ημερήσια κατανάλωση ενέργειας των 4.213 ατόμων ήταν αρκετά παρόμοια, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής τους ή τον τρόπο ζωής τους.

Αν και οι κυνηγοί-συλλέκτες και άλλες παρόμοιες ομάδες κινούνταν πολύ περισσότερο κατά τη διάρκεια της ημέρας από έναν τυπικό Αμερικανό, η συνολική ημερήσια κατανάλωση θερμίδων τους ήταν σχεδόν η ίδια.

Τα ευρήματα, αν και αντιφατικά, συνάδουν με μια νέα θεωρία για το μεταβολισμό μας, που προτάθηκε για πρώτη φορά από τον Pontzer.

Γνωστή ως μοντέλο περιορισμένης συνολικής ενεργειακής δαπάνης, υποστηρίζει ότι ο εγκέφαλός μας και το σώμα μας παρακολουθούν στενά τη συνολική ενεργειακή μας δαπάνη, διατηρώντας την σε ένα στενό εύρος.

Αν αρχίσουμε να καίμε σταθερά επιπλέον θερμίδες, για παράδειγμα, κυνηγώντας το θήραμά μας με τα πόδια για μέρες ή προπονούμενοι για μαραθώνιο, ο εγκέφαλός μας επιβραδύνει ή απενεργοποιεί ορισμένες δευτερεύουσες βιολογικές λειτουργίες, που συχνά σχετίζονται με την ανάπτυξη, και η συνολική ημερήσια κατανάλωση θερμίδων μας παραμένει σε ένα σταθερό εύρος.

Ο ρόλος των υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων

Το αποτέλεσμα είναι ότι «δεν υπάρχει καμία επίδραση της οικονομικής ανάπτυξης στην κατανάλωση ενέργειας που προσαρμόζεται στο μέγεθος», λέει ο Pontzer.

Σε αυτή την περίπτωση, το θεμελιώδες πρόβλημα δεν είναι ότι κινούμαστε πολύ λίγο, πράγμα που σημαίνει ότι η περισσότερη άσκηση είναι απίθανο να μειώσει σημαντικά την παχυσαρκία. Τι θα μπορούσε να είναι, τότε;

«Οι αναλύσεις μας υποδηλώνουν ότι η αυξημένη πρόσληψη ενέργειας ήταν περίπου 10 φορές πιο σημαντική από τη μείωση της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στην πρόκληση της σύγχρονης κρίσης παχυσαρκίας», γράφουν οι συγγραφείς της μελέτης.

Με άλλα λόγια, τρώμε πάρα πολύ. Η μελέτη υποδηλώνει επίσης ότι μπορεί να τρώμε τα λάθος είδη τροφίμων.

Σε μια υποανάλυση της διατροφής ορισμένων ομάδων από πολύ ανεπτυγμένες και λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, οι επιστήμονες διαπίστωσαν μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ του ποσοστού της καθημερινής διατροφής που αποτελείται από «υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα» —τα οποία οι συγγραφείς της μελέτης ορίζουν ως «βιομηχανικές συνθέσεις πέντε ή περισσότερων συστατικών»— και των υψηλότερων ποσοστών σωματικού λίπους.

Για να το πούμε ξεκάθαρα, τρώμε πάρα πολύ και πιθανώς τρώμε πάρα πολύ από τα λάθος τρόφιμα.

«Αυτή η μελέτη επιβεβαιώνει αυτό που λέω εδώ και καιρό, ότι δηλαδή η διατροφή είναι ο κύριος ένοχος της τρέχουσας επιδημίας παχυσαρκίας», δήλωσε ο Barry Popkin, καθηγητής στη Σχολή Παγκόσμιας Δημόσιας Υγείας Gillings του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας στο Chapel Hill και ειδικός σε θέματα παχυσαρκίας.

Με τον Popkin συμφωνούν και άλλοι ειδικοί. «Από αυτή τη σημαντική νέα έρευνα και άλλες μελέτες, είναι σαφές ότι οι αλλαγές στη διατροφή μας, και όχι η σωματική μας δραστηριότητα, είναι ο κύριος παράγοντας που οδηγεί στην παχυσαρκία», δήλωσε ο Dariush Mozaffarian, διευθυντής του Food is Medicine Institute στο Πανεπιστήμιο Tufts της Βοστώνης.

Ωστόσο, τα ευρήματα δεν σημαίνουν ότι η άσκηση δεν είναι σημαντική, τόνισε ο Pontzer. «Γνωρίζουμε ότι η άσκηση είναι απαραίτητη για την υγεία. Αυτή η μελέτη δεν αλλάζει αυτό», είπε.

Ωστόσο, η μελέτη υποδηλώνει ότι «για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, οι προσπάθειες για τη δημόσια υγεία πρέπει να επικεντρωθούν στη διατροφή», είπε, ειδικά στα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα, «που φαίνεται να είναι πραγματικά ισχυρές αιτίες παχυσαρκίας».