Δασικές πυρκαγιές: Από την ετοιμότητα και τους αριθμούς στην ολοκληρωμένη διαχείριση
Διαβάζεται σε 7'
Η χώρα μας δεν μπορεί να συνεχίσει να αντιμετωπίζει τις δασικές πυρκαγιές ως ένα καλοκαιρινό πρόβλημα. Η κλιματική κρίση έχει ήδη μετατρέψει τις δασικές πυρκαγιές σε μία διαρκή πρόκληση και κάθε καθυστέρηση κοστίζει ανθρώπινες ζωές, περιουσίες, δασικά οικοσυστήματα και πόρους που δεν ανακτώνται.
- 17 Αυγούστου 2025 08:05
Μέσα σε δύο ημέρες (12–13 Αυγούστου 2025), περισσότερα από 100.000 στρέμματα έγιναν στάχτη στη χώρα μας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφόρησης για Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), οι καμένες εκτάσεις από την αρχή της χρονιάς ξεπερνούν ήδη τα 400.000 στρέμματα. Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο.
Την τελευταία δεκαετία, κάθε αντιπυρική περίοδος ξεκινά με δηλώσεις για μεγαλύτερη ετοιμότητα, περισσότερα μέσα και νέες τεχνολογίες και καταλήγει με μεγάλες απώλειες. Αυτό δεν αποτελεί ζήτημα μιας μόνο Κυβέρνησης, αλλά του τρόπου με τον οποίο η χώρα διαχρονικά σχεδιάζει και αξιολογεί τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών. Δίχως εθνικό, μακροπρόθεσμο σχέδιο, η επανάληψη είναι αναπόφευκτη.
Χωρίς δεδομένα, δεν υπάρχει πρόοδος
Δεν μπορούμε να βελτιώσουμε ό,τι δεν μετράμε. Σήμερα, τα μόνα ελεύθερα διαθέσιμα δεδομένα για τις δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα περιλαμβάνουν τον αριθμό περιστατικών και τις συνολικές καμένες εκτάσεις κάθε έτους. Δεν υπάρχει συστηματική χαρτογράφηση της εξάπλωσης και της συμπεριφοράς των πυρκαγιών. Επομένως, δεν γνωρίζουμε πώς κινήθηκαν και συμπεριφέρθηκαν, με τι ταχύτητα και με τι θερμικά φορτία. Χωρίς αυτά τα δεδομένα, δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε τις στρατηγικές που εφαρμόσαμε στο πεδίο, ούτε να εντοπίσουμε με ακρίβεια πού ενδεχομένως χρειάζονται βελτιώσεις ή εναλλακτικές στρατηγικές διαχείρισης. Στην πραγματικότητα, η απουσία αυτών των δεδομένων μας εμποδίζει να πάρουμε οποιοδήποτε μάθημα από το παρελθόν.
Το ίδιο κενό εντοπίζεται και στην καταγραφή των αιτιών έναρξης των δασικών πυρκαγιών. Σύμφωνα με το WWF Ελλάς, μόλις 12.1% των πυρκαγιών της τελευταίας εικοσαετίας έχει τεκμηριωμένη αιτία και τα αντίστοιχα στοιχεία σπάνια δημοσιοποιούνται επίσημα.
Όταν δεν γνωρίζουμε πώς ξεκινούν οι πυρκαγιές στη χώρα μας, δεν μπορούμε να περιορίσουμε τον κίνδυνο. Αυτό ακριβώς το κενό πληροφορίας συντηρεί ένα ομιχλώδες τοπίο όπου ευδοκιμούν θεωρίες συνωμοσίας –από “εμπρησμούς για ανεμογεννήτριες” μέχρι “σχέδια ξένων χωρών για αποσταθεροποίηση της εκάστοτε κυβέρνησης“.
Η έλλειψη διαφάνειας και ανάλυσης υπονομεύει όμως και την επικοινωνία της επικινδυνότητας. Αν ο πολίτης πιστεύει ότι “κάποιοι θέλουν να μας κάψουν“, είναι λιγότερο πιθανό να λάβει σοβαρά υπόψη τις προειδοποιήσεις σε ημέρες με επικίνδυνες πυρομετεωρολογικές συνθήκες. Η αξιοπιστία χτίζεται με δεδομένα και αυτή τη στιγμή, μας λείπουν.
Η τεχνολογία δεν αρκεί
Σε παγκόσμιο επίπεδο, νέες τεχνολογίες, πολλές από τις οποίες αξιοποιούν ολοένα και περισσότερο την τεχνητή νοημοσύνη, υπόσχονται ασφαλέστερη και αποδοτικότερη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών. Στην πράξη όμως, οι αποφάσεις λαμβάνονται πάντα από ανθρώπους που καλούνται να δράσουν κάτω από συνθήκες τεράστιας πίεσης και καταιγισμού πληροφοριών. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η υπεραξία δεν βρίσκεται στον όγκο των δεδομένων, αλλά στη στοχευμένη και απλή (όχι απλουστευμένη) πληροφόρηση που υποστηρίζει τη λήψη αποφάσεων.
Πολλά εργαλεία, επίσης, έχουν αναπτυχθεί και συνεχίζουν να αναπτύσσονται χωρίς ουσιαστική συμμετοχή των ανθρώπων που θα τα χρησιμοποιήσουν. Η απλή καταγραφή των «αναγκών του χρήστη» ή η περιοδική συλλογή “σχολίων” δεν επαρκούν. Έχουμε δοκιμάσει αυτή την πρακτική στο παρελθόν και τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά. Η εμπλοκή των ανθρώπων της πρώτης γραμμής πρέπει να ξεκινά από το πρώτο στάδιο σχεδιασμού κάθε νέας πλατφόρμας ή ολοκληρωμένου συστήματος. Μόνο έτσι μπορεί να διασφαλιστεί ότι το τελικό εργαλείο θα είναι προσαρμοσμένο στις πραγματικές συνθήκες του πεδίου.
Τέλος, η παροχή πληροφορίας, όσο εξελιγμένη κι αν είναι, δεν αρκεί από μόνη της. Για να έχει πραγματική αξία, πρέπει να συνδέεται άμεσα με ενέργεια. Αυτό απαιτεί ουσιαστική συνεργασία, εδραίωση κλίματος εμπιστοσύνης και αμοιβαία κατανόηση μεταξύ όσων αναπτύσσουν τα εργαλεία ή παρέχουν τις πληροφορίες και όσων τα αξιοποιούν. Δε μιλάμε απλώς για εκπαίδευση. Απαιτείται να εφαρμόσουμε μεθόδους ανεστραμμένης μηχανικής (reverse engineering): να ξεκινήσουμε από την απόφαση που πρέπει να ληφθεί στο πεδίο και να δουλέψουμε, βήμα-βήμα, προς τα πίσω, προσδιορίζοντας ποια ακριβώς πληροφορία είναι απαραίτητη για να στηριχθεί η λήψη της απόφασης.
Δεν υπάρχει καμία μαγική λύση και κανένα “ξεχασμένο” σύστημα ή αναξιοποίητη πλατφόρμα που θα μας έλυνε το πρόβλημα από τη μια μέρα στην άλλη. Ακόμη και οι πιο εξελιγμένες τεχνολογίες χάνουν την αξία τους αν δεν εντάσσονται σε ένα σταθερό, μακροπρόθεσμο πλαίσιο διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών.
Αυτό το πλαίσιο υπάρχει και ονομάζεται ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών –ένα σύνολο ενεργειών που στοχεύουν στον περιορισμό των δυσμενών για τον άνθρωπο και τα οικοσυστήματα επιπτώσεων από ανεξέλεγκτες πυρκαγιές. Βασίζεται σε 5 αλληλένδετους πυλώνες:
Ανασκόπηση και ανάλυση: Συστηματική καταγραφή και μελέτη των πυρκαγιών με ποιοτική και κυρίως ποσοτική ανάλυση (υπολογισμός ισόχρονων εξάπλωσης και χαρακτηριστικών συμπεριφοράς όπως η ταχύτητα εξάπλωσης και τα θερμικά φορτία) για την κατανόηση των παραγόντων που καθορίζουν την εξάπλωση και τη συμπεριφορά της φωτιάς.
Περιορισμός κινδύνου: Διαχείριση των δασικών καυσίμων, ενίσχυση της ευαισθητοποίησης των πολιτών και εφαρμογή μέτρων για την αποτροπή ενάρξεων πυρκαγιών από αμέλεια, συμπεριλαμβανομένων των ενάρξεων λόγω αστοχιών σε δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Συστηματική καταγραφή των αιτιών έναρξης με ελεύθερη και δημόσια διάθεση τους.
Ετοιμότητα: Υιοθέτηση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, συστημάτων επιτήρησης των πυρομετεωρολογικών συνθηκών και της κατάστασης της βλάστησης, συστημάτων αξιολόγησης του κινδύνου και αναδιάρθρωση της επικοινωνίας της επικινδυνότητας. Ανάπτυξη των συστημάτων και των εργαλείων σε άμεση συνεργασία με τους ανθρώπους που θα τα χρησιμοποιήσουν, ήδη από το στάδιο του σχεδιασμού και όχι εκ των υστέρων. Σύνδεση των πληροφοριών που δίνονται με ενέργειες στο πεδίο.
Απόκριση: Τακτική ανάλυση της φωτιάς με σκοπό την υποστήριξη της χάραξης ασφαλών και αποδοτικών στρατηγικών διαχείρισης των περιστατικών πυρκαγιών σε πραγματικό χρόνο.
Αποκατάσταση: Εφαρμογή μέτρων στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων.
Η εφαρμογή της ολοκληρωμένης διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών δεν μπορεί να είναι αποσπασματική ούτε να εξαρτάται από πολιτικές συγκυρίες. Είναι ένα πλαίσιο που απαιτεί δέσμευση όλων των πολιτικών δυνάμεων, ώστε η χώρα να το ακολουθήσει πιστά για τουλάχιστον δέκα χρόνια.
Το στοίχημα της συνέχειας
Η χώρα μας δεν μπορεί να συνεχίσει να αντιμετωπίζει τις δασικές πυρκαγιές ως ένα καλοκαιρινό πρόβλημα. Η κλιματική κρίση έχει ήδη μετατρέψει τις δασικές πυρκαγιές σε μία διαρκή πρόκληση και κάθε καθυστέρηση κοστίζει ανθρώπινες ζωές, περιουσίες, δασικά οικοσυστήματα και πόρους που δεν ανακτώνται.
Η ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών δεν είναι μια “ακόμη στρατηγική”. Είναι η βάση για να χτίσουμε ασφαλείς και ανθεκτικές κοινότητες. Για να λειτουργήσει όμως χρειάζεται συνέπεια, ανεξάρτητα από κυβερνήσεις ή πρόσωπα.
Αν θέλουμε σε δέκα χρόνια να λέμε ότι η Ελλάδα είναι πραγματικά πιο ασφαλής, η δέσμευση σε αυτό το σχέδιο πρέπει να ξεκινήσει τώρα. Κάθε καλοκαίρι που περνά χωρίς αυτή τη δέσμευση, μας φέρνει πιο κοντά στην επανάληψη των ίδιων καταστροφών.
Το παρόν άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις του συγγραφέα και δεν απηχεί επίσημες θέσεις του φορέα όπου εργάζεται.
*O Θοδωρής Μ. Γιάνναρος είναι Κύριος Ερευνητής – Πυρομετεωρολόγος στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών