Ο SUPERMAN ΗΤΑΝ ΠΑΝΤΑ Ο ΗΡΩΑΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ

Όπως συμβαίνει με κάθε ήρωα που γεννά δίχως σταματημό περιπέτειες επί σχεδόν 9 δεκαετίες, σε διαφορετικά μέσα, και από την πένα εκατοντάδων διαφορετικών δημιουργών, έτσι κι ο Σούπερμαν πάντα άλλαζε.

Στο κόμικ-σταθμό All-Star Superman των Γκραντ Μόρισον και Φρανκ Κουάιτλι, ο Σούπερμαν πεθαίνει ύστερα από υπερβολική έκθεση στον Ήλιο της Γης, και προσπαθεί να φέρει εις πέρας μια ντουζίνα από υπεράνθρωπους άθλους – οι 12 άθλοι του Σούπερμαν, σα να λέμε – πριν αποδεχθεί τη μοίρα του.

Εκείνη η σειρά 12 τευχών αντλούσε επιρροές και αναφορές από όλη την ιστορία του ήρωα, παρουσιάζοντας τον ίδιο αλλά και τις επιμέρους περιπέτειές του σαν ένα κολάζ διαφορετικών ιδεών, τόνων και προσεγγίσεων, μέσα από την πορεία δεκαετιών. Το All-Star Superman προτείνει την ιδέα πως δεν υπάρχει καθοριστική εποχή για τον Σούπερμαν, και δεν υπάρχει η σωστή εκδοχή του ήρωα – όλες υπήρξαν, άρα όλες υπάρχουν ταυτόχρονα. Είναι όλες, ταυτόχρονα ζωντανές.

Παρόλαυτά, η ιδέα της ελπίδας, του Μεγάλου Συμβόλου, μάλλον παραμένει ως κάτι το θεμελιώδες. Η εμβληματική πρώτη σελίδα εκείνου του κόμικ, που αφηγείται την πασίγνωστη πλέον ιστορία προέλευσης του ήρωα μέσα από 4 μόλις καρέ και 8 μόλις λέξεις, περιστρέφεται γύρω από την ιδέα της ελπίδας.

(Και κανείς αναγνώστης του κόμικ δε μπορεί να ξεχάσει εκείνη τη σελίδα.)

Γύρω από αυτό τον άξονα έχουν γραφτεί αμέτρητες ιστορίες, για ένα σωρό διαφορετικές εποχές. Πάντα οι ιστορίες αυτές αντικατοπτρίζουν κάτι από την εποχή τους, από την απλούστατη πρώτη εμφάνιση στο Action Comics #1 του 1938, μέχρι το πιο σκοτεινό και πολύπλοκο crossover των 2020s – και, όπως λέει και το All-Star Superman, είναι όλες εξίσου αληθινές.

Φτάνοντας όμως στις μεταφορές για τη μικρή και τη μεγάλη οθόνη, είχε πάντα ενδιαφέρον να κοιτάζουμε ποιος ήταν ο Σούπερμαν που παίρναμε κάθε φορά. Τι είχε να πει, και μέσα από τι είδους ιστορίες; Ο νέος Σούπερμαν δια χειρός Τζέιμς Γκαν έχει κάτι από την ειλικρίνεια των παλιών κινουμένων σχεδίων, αλλά και κάτι την συναισθηματική αμεσότητα του All-Star Superman. Όπως κι η κλασική μίνι σειρά του 2008, έτσι και το νέο Superman προσπαθεί να πει μια ιστορία που περιλαμβάνει περισσότερες, κι είναι όλες διαφορετικές σε setting και σε στόχευση.

Κι είναι, πιο αξιοσημείωτα από οτιδήποτε άλλο, μια πλήρης αντιστροφή σε σχέση με τον αμέσως προηγούμενο άντρα από ατσάλι της μεγάλης οθόνης: Τον σκοτεινό, νιχιλιστή Σούπερμαν του Ζακ Σνάιντερ, που παραμένει η πιο ακραία ίσως αποχώρηση που έχει δει ο ήρωας μέχρι σήμερα.

Πώς φτάσαμε λοιπόν στον σημερινό Σούπερμαν, όπως τον ερμηνεύει ο Ντέιβιντ Κόρενσουετ; Αξίζει να κάνουμε μια αναδρομή σε μερικές ακόμα κινηματογραφικές και τηλεοπτικές μεταφορές που σημάδεψαν την πορεία του ήρωα – αλλά και την εποχή τους.

Superman (1941)

Τρία μόλις χρόνια μετά το ντεμπούτο του ήρωα στα κόμικς, τα Fleischer Studios (διάσημα για θρυλικά καρτούν όπως η Betty Boop κι ο Ποπάι) παρέδωσαν 17 περιπέτειες του Σούπερμαν σε μορφή κινουμένων σχεδίων, τα οποία μέχρι και σήμερα θεωρούνται επαναστατικά. Η υφή των χαρακτήρων, η δυναμική δράση και η βαρύτητα που έχουν οι χαρακτήρες (σε αντίθεση με τις περισσότερες CGI live-action ταινίες που βλέπουμε ακόμα και σήμερα) δίνουν σε εκείνα τα καρτούν μια διαχρονική χροιά, ενώ παραμένουν σημείο αναφοράς για δεκαετίες.

Σε αυτές τις περιπέτειες, στη σκιά κιόλας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο μεγάλος αμερικάνος ήρωας αντιμετωπίζει ξεκάθαρους εχθρούς σε απλές πλοκές – δεν είναι καιρός για πολυπλοκότητες. Η μαγεία αυτής της παραγωγής βρίσκεται στη δράση και στην τεχνική όπου προσφέρονται καθαρά και σαφή σημεία θριάμβου.

Superman (1948)
Atom Man vs. Superman (1950)

Δύο κινηματογραφικά σίριαλ συνολικής διάρκειας 4 ωρών και 15 κεφαλαίων το καθένα, αποτέλεσαν την πρώτη live-action μεταφορά του ήρωα, με τον Κερκ Άλιν στον ρόλο. Στο πρώτο έργο βλέπουμε την προέλευση του Σούπερμαν, ενώ στο δεύτερο κάνει και το ντεμπούτο του στην οθόνη ο Λεξ Λούθορ. Καμία εκ των δύο δεν είναι πλέον essential θέαση, με επαναλαμβανόμενες πλοκές για να γεμίζει ο χρόνος και επαναχρησιμοποίηση υλικού. Όμως έχουν την ιστορική τους σημασία.

Όχι μόνο επειδή αποτέλεσαν τακτικό ραντεβού για τους θεατές στη σκοτεινή αίθουσα, επεισόδιο μετά το επεισόδιο, αλλά και για το πώς θεμελίωσαν –σε live action κίνηση πλέον– την εικόνα και την αίσθηση του Σούπερμαν με την καλοσυνάτη του ενέργεια προσκόπου. Ένα είδος δηλαδή μη εγωιστικής, ανοιχτόκαρδης καλοσύνης που ο κόσμος είχε ανάγκη να βλέπει σε εκείνη την πρώιμη μεταπολεμική περίοδο.

Superman (1978)
Superman II (1980)
Superman II: The Donner Cut (2006)

Η πρώτη blockbuster era του Σούπερμαν έρχεται στα τέλη των ‘70s με την καλύτερη μέχρι ακόμα και σήμερα εκδοχή του στο σινεμά. Μια τρομερά φιλόδοξη παραγωγή –με τον σκηνοθέτη Ρίτσαρντ Ντόνερ να γυρίσει το μεγαλύτερο μέρος του σίκουελ αμέσως μετά την παραγωγή του πρώτου φιλμ, και προτού αυτό κυκλοφορήσει– που μπορεί να συνάντησε εν τέλει μεγάλα προβλήματα, όμως έθεσε κάποια στάνταρ για το τι σημαίνει μεγαλεπήβολο κινηματογραφικό πρότζεκτ. Και σε έναν ήρωα σαν τον Σούπερμαν, δεν θα άξιζε τίποτα λιγότερο από αυτό.

Οι δύο ταινίες του Ντόνερ διαθέτουν έναν εμβληματικό πρωταγωνιστή (Κρίστοφερ Ριβ ο αιώνιος Σούπερμαν), μια συναρπαστική Λόις Λέιν παιγμένη από τη Μάργκο Κίντερ κι έναν ορεξάτο villain στο πρόσωπο του Λεξ Λούθορ του αξεπέραστου Τζιν Χάκμαν, κλασικές πλοκές, στιγμές και ατάκες (από το «kneel before Zod» του Τέρενς Σταμπ μέχρι την πτήση γύρω από τον πλανήτη Γη που γυρνάει πίσω τον χρόνο). Αλλά πάνω από όλα, αποτελούν ιδανική έκφραση των ιδεών και των μέσων της χολιγουντιανής μηχανής για την παραγωγή ονείρων που ξεπερνούν την καθημερινότητα. Η πρώτη ταινία υποσχόταν πως θα πιστέψετε πως ένας άνθρωπος μπορεί να πετάξει, κι η εμπειρία ήταν αυτή ακριβώς.

Στην μετάβαση από το counterculture των ‘70s στην περίοδο νοσταλγίας των ‘80s, μέσα και από μια μεταβαλλόμενη εικόνα του τι είναι και πώς μοιάζει ένα Μεγάλο Αμερικάνικο Μπλοκμπάστερ, ο Σούπερμαν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή – καλώς ή κακώς. Κι αν το σίκουελ εν τέλει έφυγε από τα χέρια του Ντόνερ και ολοκληρώθηκε όπως-όπως από τον διακεκριμένο βρετανό σκηνοθέτη Ρίτσαρντ Λέστερ μέσα από εκτεταμένα reshoots, τουλάχιστον δεκαετίες αργότερα μπορέσαμε να έχουμε επιτέλους ολοκληρωμένο το σίκουελ όπως αρχικά το είχε οραματιστεί ο Ντόνερ, μέσα από μια εξαιρετική home video κυκλοφορία.

Superman III (1983)
Superman IV: The Quest for Peace (1987)

Μπαίνοντας βαθιά στα ‘80s και με τον Ριβ ακόμα στον ρόλο, το franchise χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του. Ο Ρίτσαρντ Λέστερ επιστρέφει επισήμως πλέον για να σκηνοθετήσει το τρίτο φιλμ, με τον Ρίτσαρντ Πράιορ σε κεντρικό ρόλο, ενώ το καταγέλαστο 4ο διαθέτει την επιστροφή την Κίντερ και του Χάκμαν μέσα όμως σε ένα εντελώς camp πλαίσιο με μεγάλο αντίπαλο έναν πυρηνικό μασίστα – μια ταινία όχι και τρομερά ανόμοια με το Rocky IV και την κατεύθυνση και εκείνου του franchise. Η ‘80s διάθεση απλούστευσης σε συνδυασμό με την πυρηνική απειλή έχουν σαν αποτέλεσμα έναν Σούπερμαν που δεν γεννά κανέναν θαυμασμό και δεν έχει τίποτα να προσφέρει στο κοινό.

Lois & Clark: The New Adventures of Superman (1993)

Η επόμενη μεγάλη επιστροφή γίνεται μέσα από την ‘90s σειρά του ABC, η οποία όμως πλέον εστιάζει περισσότερο στην καθημερινή, «ανθρώπινη» πλευρά του ήρωα και βασίζεται σε πιο σύγχρονης αισθητικής κόμικς όπως του Τζον Μπερν – ο οποίος ανέλαβε τον ήρωα το 1986 και τον καθόρισε όσο ίσως κανείς άλλος.

Στη σειρά, η έμφαση πέφτει στην καθημερινότητα του Κλαρκ Κεντ, στην περιπέτεια και το ρομάντζο με την Λόις Λέιν (στο ρόλο η Τέρι Χάτσερ), με μια διαρκή αγωνία για το αν θα αποκαλυφθεί η αληθινή του ταυτότητα, και με την εξισορρόπηση του (αληθινού) Κλαρκ με τον (ρόλο) Σούπερμαν. Όλα αυτά είναι παντελώς ‘90s πράγματα, με λιγοστές πολιτικές και ηθικές έγνοιες σε μια Δύση που πίστεψε τότε πως τα είχε ξεπεράσει όλα. Πολύ φαν και watchable, σε κάθε περίπτωση – από τις σειρές που ένιωθες πως έπαιζε διαρκώς η τηλεόραση, και πάντα θα καθόσουν να χαζέψεις.

Superman: The Animated Series (1996)

Μετά την επιτυχία του Batman: The Animated Series (που παραμένει σπουδαίο μέχρι και σήμερα), ο Μπρους Τιμ ανέλαβε να μεταφέρει και τον Σούπερμαν σε μορφή κινουμένων σχεδίων. Φανταστικά χρώματα μια φουτουριστικής Μετρόπολις και ωραίες σκηνές δράσης που εξερευνούν όλη την πινακοθήκη αντιπάλων του ήρωα μέσα από ανάλαφρες και διασκεδαστικές περιπέτειες, συνθέτουν μια από τις απόλυτες μεταφορές Σούπερμαν.

Εδώ τονίζεται ξανά ο ηρωισμός και η ελπίδα που ενσταλάζει ο ήρωας στον κόσμο, με τη δράση να παίρνει ξανά κεντρικό ρόλο. Με δική του αισθητική ταυτότητα και με απόλυτη επιτυχία στην αποστολή του, αυτό το Animated Series παραμένει στον αφρό των εκδοχών του Σούπερμαν στην οθόνη.

Smallville (2001)

Η έτερη μεγάλη τηλεοπτική πτήση του Σούπερμαν διαφοροποιείται από κάθε άλλη διασκευή, εστιάζοντας –όπως έλεγε κι ο άκρως επεξηγηματικός τίτλος– στα Χρόνια της Νιότης. Ή αλλιώς, ο Κλαρκ πριν βάλει τη μπέρτα και τη στολή και γίνει Σούπερμαν. Εφηβικό δράμα γεμάτο νεανικές αγωνίες, με τον νεαρό Σούπερμαν και τον νεαρό Λεξ Λούθορ ως φίλοι-πριν-γίνουν-εχθροί στο Smallville, με τη Λάνα πριν την Λόις (και μετέπειτα την ίδια τη Λόις), και με μια εφηβική ελπίδα και αίσθηση δραματικότητας να διαπερνά το μύθο.

Εδώ ο ήρωας μπαίνει αποφασιστικά στα ‘00s κάνοντας το δικό του κομμάτι σε μια σύντομα κυρίαρχη μανία με ιστορίες προέλευσης και πρίκουελ, με ιστορίες που επεξηγούν και αναλύουν κάθε απειροελάχιστο κομμάτι ενός μύθου. Προς τιμήν του, δεν ενδιαφέρεται τόσο για αυτό (στις πρώτες σεζόν ειδικά) όσο για το να πει μια εφηβική ιστορία μέσα από το πρίσμα του αγνότερου των υπερηρώων – κι αυτό το καταφέρνει, τίμια. Έτσι κι αλλιώς μιλάμε για μια εποχή τεράστιας ακμής για το είδος του teen drama στην τηλεόραση. Ο Σούπερμαν θα τη γλίτωνε;

Superman Returns (2006)

Διχαστικό στην εποχή του, διχαστικό μέχρι ακόμα και σήμερα, το legacy sequel του Μπράιαν Σίνγκερ με τον Κέβιν Σπέισι (να μια ακολουθία λέξεων που δε θέλω ποτέ μου να ξαναγράψω) παίρνει την οδό ενός νοσταλγικού, ανοιχτόκαρδου φιλμ, με εντονότατες μεσσιανικές αναφορές αλλά και έμφαση στο διαπροσωπικό δράμα ανάμεσα στον Σούπερμαν, την Λόις, και τον τωρινό σύντροφό της. Εδώ έχουμε ξανά έναν Σούπερμαν που σταματά ληστείες, έναν Σούπερμαν που τον απασχολεί η προέλευση και η κληρονομιά του – μέσα από ένα τρομερά συγκινητικό κομμάτι που αφορά τον γιο του, με υπέροχη επαναχρησιμοποίηση των λέξεων του Μάρλον Μπράντο από την πρώτη ταινία.

Φτάνοντας, ιστορικά μιλώντας, σε μια περίοδο ηρεμίας πριν την καταστροφή, η ταινία έμοιαζε ήδη στην εποχή της πολύ παλιομοδίτικη. Σήμερα, σαν ιστορία τουλάχιστον, μοιάζει οριακά με μουσειακό κομμάτι, με ένα αξιοπερίεργο αντικείμενο έξω από την εποχή του. Όμως –και παρά το δυστυχώς αδιάφορο κάστινγκ του– παραμένει ένα πολύ όμορφο και συναισθηματικό φιλμ, με ωραίες ιδέες και ένα αληθινό αξιοπερίεργο φινάλε.

Για την ακρίβεια μάλιστα, η τότε εντελώς παράξενη και οριακά ακατανόητη απόφαση να αποτελέσει αυτό το φιλμ απευθείας σίκουελ μόνο των δύο πρώτων φιλμ του Ντόνερ (του ‘78 και του ‘80) θα γινόταν τα επόμενα χρόνια κάτι σαν νόρμα. Καθώς τα διαρκή σίκουελ γίνονταν μονόδρομος και η νοσταλγία δημιουργών και κοινού για τα έργα με τα οποία είχαν μεγαλώσει θα οδηγούσε την ποπ κουλτούρα σε μια διαρκή τάση επιστροφής και αυτοαναφορικότητας, τέτοια legacy sequels θα γυρίζονταν δεκάδες τα επόμενα χρόνια. Λίγο θα ήταν καλύτερα από αυτό.

Man of Steel (2013)
Batman v Superman: Dawn of Justice (2016)
Zack Snyder’s Justice League (2021)

Αν ήταν διχαστικό το Superman Returns, τότε τι να πούμε και για το DCEU του Ζακ Σνάιντερ. Γενικά… δύσκολος ο 21ος αιώνας για τον Σούπερμαν. Ως ριζική αντίθεση στη νοσταλγία εκείνου του φιλμ, και γυρισμένες πλέον σε μια πολύ πιο σκοτεινή εποχή, οι ταινίες του Σνάιντερ φέρνουν στο προσκήνιο έναν Σούπερμαν για την εποχή του μεγάλου νιχιλισμού. Αυτός (με τον Χένρι Κάβιλ, σκοτεινό και στιβαρό στο ρόλο) είναι ένας Σούπερμαν που εκτελεί εν ψυχρώ, που ζυγίζει ητην προέλευσή του, που πεθαίνει στην κορύφωση ενός πολύ σκοτεινού και πολιτικά αμφιλεγόμενου δεύτερου μέρους – το Batman v Superman παραμένει μια αδικημένη ταινία, έχοντας αποτυπώσει κάτι από τη σύγχυση και την οργή μιας κοινωνίας που βυθίζεται στο σκοτάδι, μέσα κι από την σκιαγράφηση και τις πράξεις των δύο μεγάλων ηρώων της.

Στο εξαιρετικό Zack Snyder’s Justice League (η Ιστορία ας αγνοεί πλήρως το άθλιο, Φρανκενστάιν κατασκεύασμα Justice League του 2017), ο Σούπερμαν υπάρχει περισσότερο δια της τρανταχτής απουσίας του, κατά την οποία ο κόσμος μοιάζει να χάνεται στην κόλαση. Με έναν εντελώς παράδοξο τρόπο, είναι σαν ο Σνάιντερ μέσα από αυτή την τριλογία να καταφέρνει να εντοπίσει τελικά την ελπίδα που χαρακτηρίζει τον Σούπερμαν – ακόμα κι αν για να το κάνει τον έχει μεταμορφώσει σε κάτι γκροτέσκο, όπως ακριβώς και τον κόσμο-αντικατοπτρισμό γύρω του. Εκ των υστέρων, δεν μοιάζει και πολύ παράξενο ότι ο Σούπερμαν των ‘10s έμοιαζε κάπως έτσι, σε ταινίες-ρέκβιεμ.

My Adventures with Superman (2023)

Μετά από μερικά χρόνια απόστασης από τα έργα του Σνάιντερ (το δικό του Justice League ολοκληρώθηκε το ‘21 για το HBO max, αλλά στην ουσία η τελευταία ταινία κυκλοφόρησε το ‘17), η διάθεση μπαίνοντας στα ‘00s είναι εμφανώς μια απόσταση από εκείνο το σκοτάδι, και μια επαναφορά στην πολύχρωμη αισιοδοξία και αγνότητα που παραδοσιακά χαρακτήριζε τον ήρωα.

Το στυλ πλέον είναι επηρεασμένο από anime (επειδή είμαστε στα ‘20s!), αλλά ευρύτερη λογική είναι πολύ παραδοσιακή. Καθαρή, ορμητική δράση, γρήγορες περιπέτειες, αναφορές στους εμβληματικούς προκατόχους Superman: The Animated Series και το Superman των Fleischer Studios, σε συνδυασμό με ένα πολύ μοντέρνο στυλ αφήγησης. Απολαυστικό και αισιόδοξο – σαν ανάσα που παίρνεις αφού έχεις κρατήσει πολύ ώρα την αναπνοή σου.

Superman (2025)

Το οποίο μας φέρνει στην καινούρια, κατά Τζέιμς Γκαν εκδοχή του ήρωα, η οποία όπως σημειώναμε και στην κριτική μας, έχει το βλέμμα στα Silver Age κόμικς και στις κλασικές καρτούν περιπέτειες. Υπάρχει μια πολύ έντονη αίσθηση «επιστροφής» στα βασικά, αλλά αυτό δεν γίνεται με συντηρητικό ή αντιδραστικό τρόπο – αν μη τι άλλο μάλιστα η ταινία έχει μια κάποια πολιτική τοποθέτηση, έστω με έναν παλιομοδίτικα Σούπερμαν τρόπο. Με μεγαλομανείς κακούς, με μίσος για το Άλλο, και με καταπιεστικά έθνη (και villains) που επιτίθενται σε αδύναμους, με τον Σούπερμαν μόνη γραμμή άμυνας για το Καλό.

Με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο, ο Γκαν θέλει ξανά ο ήρωας να εκπροσωπεί ευθέως την ελπίδα. Και μπορεί να είναι πολύ νωρίς για να μπορέσουμε να κρίνουμε αυτή την ταινία στο πλαίσιο της εποχής της, στο πώς εκφράζει ή αντιτίθεται σε κυρίαρχες τάσεις, αλλά και μόνο καταφέρνοντας να εκφράσει κάτι αρχετυπικό και διαχρονικό μέσα από την ταινία του, ο σκηνοθέτης πέτυχε κάτι αξιοσημείωτο – παρά τα όποια προβλήματα του φιλμ.

Ο Σούπερμαν τελικά, ακόμα και στις πιο σκοτεινές του στιγμές, πάντα την ελπίδα κατέληγε να συμβολίζει – αλλά σπάνια έχει γίνει αυτό με πιο σαφή και ευθύ τρόπο, από ό,τι εδώ. Ο Γκαν θέλει, παραδόξως, ο δικός του Σούπερμαν να έχει κάτι από πολλούς άλλους Σούπερμαν. Ίσως είναι η επιρροή του All-Star Superman που λέγαμε παραπάνω, ή ίσως κι αυτός να είναι τελικά ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το legacy στον 21ο αιώνα. Σε κάθε όμως περίπτωση, τη ελπίδα δεν ξεριζώνεται από αυτόν τον ήρωα. Αυτή είναι η παντοτινή του κληρονομιά.