ΟΤΑΝ ΟΙ ΜΟΥΣΕΣ ΤΟΥ MAN RAY ΕΧΥΝΑΝ ΓΥΑΛΙΝΑ ΔΑΚΡΥΑ
Φωτογραφίες αριστουργήματα του Man Ray συναντούν τη μόδα σε εντυπωσιακή έκθεση.
Ένας καλλιτέχνης “χαμαιλέοντας”. Ζωγράφος, φωτογράφος, γλύπτης, χαράκτης, κινηματογραφιστής και ποιητής – αν και πάντα χαρακτήριζε τον εαυτό του ως ζωγράφο πάνω απ’ όλα – ο Man Ray “κάλυψε” με το πρωτοποριακό του έργο τον κυβισμό, τον φουτουρισμό, το κίνημα νταντά, αλλά και τον υπερρεαλισμό. Αμερικανός που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παρίσι, εκκεντρικός και “δύσκολος”, σχεδόν έκρυβε τις καταβολές του και το πραγματικό του όνομα.
Συχνά ξεχνάμε ότι για 20 ολόκληρα χρόνια της καριέρας του, μεταξύ 1920 και 1940, έβγαζε τα προς το ζην σχεδόν αποκλειστικά από την εμπορική φωτογράφηση μόδας, για λογαριασμών γνωστών γυναικείων περιοδικών, όπως τα Vanity Fair, Vogue και Harper’s Bazaar, καθώς και φωτογραφίζοντας τα ρούχα των πιο διάσημων σχεδιαστών του Παρισιού.
Οι φωτογραφίες που προέκυψαν από εκείνη την περίοδο έγραψαν τη δική τους ιστορία, αν και δεν ήταν ικανές να αποσπάσουν τον Man Ray από τις υπόλοιπες καλλιτεχνικές του φιλοδοξίες. Ορισμένα από τα πορτρέτα του, όπως η περίφημη φωτογραφία με τα “γυάλινα δάκρυα” – Glass Tears (Les Larmes) – περιλαμβάνονται σε μια νέα έκθεση που φιλοξενείται στο Μουσείο MoMu της Αμβέρσας – μια έκθεση που εξετάζει το πώς η μόδα απογείωσε το έργο του Man Ray και πώς αυτός, με τη σειρά του, επηρέασε τη βιομηχανία της μόδας.
Η πρώτη φωτογράφιση μόδας του Man Ray ήταν μια καταστροφή
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Man Ray έβλεπε τη φωτογραφία μόδας κυρίως ως μέσο για να χρηματοδοτήσει τα υπόλοιπα καλλιτεχνικά του σχέδια. Γεννημένος το 1890 στη Φιλαδέλφεια, με το όνομα Emmanuel Radnitzky, ο μετέπειτα πασίγνωστος καλλιτέχνης είχε ρωσο-εβραϊκή καταγωγή και ο πατέρας του διατηρούσε μία μικρή βιοτεχνία ρούχων, όπου η μητέρα του εργαζόταν ως μοδίστρα. Αν και ο Man Ray – έφηβος ακόμα – άλλαξε το όνομά του και δεν ήθελε να έχει την παραμικρή σχέση με το οικογενειακό πλαίσιο, τα μανεκέν, οι ραπτομηχανές, τα pachworks και γενικά ο κόσμος της ραπτικής φαίνεται να επηρέασε το έργο του.
Η πρώτη φωτογράφιση μόδας του Man Ray ήταν μια καταστροφή. Ήταν 1922 όταν ο καλλιτέχνης είχε μόλις φτάσει στο Παρίσι από τη Νέα Υόρκη με μια βαλίτσα, 100 δολάρια και τον μοναδικό στόχο να γίνει ένας από τους λαμπρούς εκπροσώπους του ντανταϊσμού – δίπλα στον Μαρσέλ Ντυσάν και τον Αντρέ Μπρετόν.
Ήδη φωτογράφιζε, κυρίως πορτρέτα, αν και όχι πάντα με ενθουσιασμό. Αργότερα είπε ότι “η φωτογραφία δεν είναι τέχνη” και ότι φωτογράφιζε μόνο πράγματα που δεν μπορούσε να ζωγραφίσει. Βέβαια πάντα ήταν περήφανος για τις φωτογραφίες του, τις οποίες αποκαλούσε αντί για “photographs”, “rayographs”.
Το “Noire et blanche”, η σουρεαλιστική φωτογραφία της ερωμένης του Rey, Kiki de Montparnasse, δίπλα σε μια μαύρη μάσκα, δημοσιεύτηκε στη Vogue το 1926. Το 2017, πωλήθηκε για πάνω από 3 εκατομμύρια δολάρια στον οίκο Christie’s στο Παρίσι.
Παρόλα αυτά, έφτασε στο Παρίσι απένταρος, οπότε όταν ο Γάλλος μόδιστρος Paul Poiret (στον οποίο τον σύστησε η κριτικός τέχνης και συγγραφέας Γκαμπριέλ Μπουφέ Πικαμπιά – σύζυγος του ζωγράφου και ποιητή Φράνσις Πικαμπιά) του ζήτησε να φωτογραφίσει τη νέα του συλλογή, συμφώνησε. Ο Poiret ήθελε κάτι λίγο διαφορετικό και ο Man Ray μπορούσε να το κάνει. Μόνο που δεν ήξερε πώς!
Ο καλλιτέχνης εμφανίστηκε στο σαλόνι του μόδιστρου χωρίς να έχει την παραμικρή ιδέα του πώς γίνεται μία επαγγελματική φωτογράφιση. Τα φώτα δεν ήταν τοποθετημένα σωστά, τα ηλεκτρικά χάλασαν στο πλατό και τελικά οι φωτογραφίες – που αργότερα χαρακτηρίστηκαν “τρομακτικά μπανάλ“- καθόλου δεν άρεσαν στον Poiret, που αρνήθηκε να πληρώσει το πρότζεκτ.
Ο Man Ray δεν πτοήθηκε και επέστρεψε στα πλατό για να μάθει “τη δουλειά”. Συνέχισε να φωτογραφίζει πορτρέτα της παρισινής υψηλής κοινωνίας, editorial μόδας και καλλυντικά, ενώ παράλληλα πειραματίστηκε με διάφορες φωτογραφικές μεθόδους. Τότε γεννήθηκαν δύο Man Ray. Ο ένας ήταν ο παγκοσμίου φήμης σουρεαλιστής ζωγράφος που μετέτρεπε κοινότυπα αντικείμενα σε σπουδαία έργα τέχνης, και ο άλλος ήταν ένας παραγωγικός φωτογράφος μόδας που βιοποριζόταν. Ο ένας αγόρασε στον άλλον ένα ωραίο σπίτι στο Χόλιγουντ. Ήταν φανερό ότι χωρίς τον έναν, δεν θα είχαμε τον άλλον.
Η έκθεση στην Αμβέρσα – Φωτογραφίες πλάι σε φορέματα
Η έκθεση στο MoMu της Αμβέρσας έχει στόχο να παρουσιάσει την καριέρα του Man Ray κατά τη διάρκεια των δεκαετιών 1920 και 1930, χρησιμοποιώντας περισσότερες από 200 φωτογραφίες, ενώ παράλληλα τοποθετεί το έργο του σε έναν διάλογο με το παρελθόν, αλλά και τη σύγχρονη μόδα.
Η φωτογραφία του Man Ray “Le Violon d’Ingres” (1924), όπου η γυμνή πλάτη της ερωμένης του Kiki de Montparnasse μοιάζει με βιολί, πωλήθηκε το 2022 σε τιμή ρεκόρ – 12,4 εκατ. δολάρια
Στην έκθεση παρουσιάζονται 200 φωτογραφίες (στις οποίες εικονίζονται οι μούσες του καλλιτέχνη, Lee Miller και Kiki de Montparnasse) κάποιες από τις οποίες συνδέονται με πραγματικά φορέματα, τα οποία κρέμονται δίπλα τους και είναι εμφανώς επηρεασμένα από τη “ματιά” του Man Ray.
Είναι αξιοσημείωτο το πόσοι πολλοί σχεδιαστές “δανείστηκαν” την αισθητική τους από κάποια έργα του Man Ray, όπως το Coat Stand (1920), το πρώτο γυμνό του καλλιτέχνη. Η έκθεση στην Αμβέρσα, που μοιράζεται μεταξύ δύο δεκαετιών και δύο περιοδικών, της Vogue και του Harper’s Bazaar, επικεντρώνεται και σε Βέλγους σχεδιαστές μόδας (μιας και φιλοξενείται στην Αμβέρσα).
Η φωτογραφία του “φροϋδικού” πίνακα του Man Ray με τα κόκκινα χείλη της Lee Miller (“A L’heure de l’observatoire – Les Amoureux”) να “κολυμπούν” στον ουρανό, χρησιμοποιήθηκε ως σκηνικό σε φωτογράφιση του 1936.
“Δεν είναι πάντα προφανές τι είναι φωτογραφία μόδας και τι όχι” λέει η επιμελήτρια της έκθεσης, Romy Cockx. “Ποιος άλλος θα μπορούσε να κολλήσει γυάλινες χάντρες αντί για δάκρυα στο πρόσωπο μιας γυναίκας (Les Larmes, 1932) και να το χρησιμοποιήσει για να πουλήσει τη μάσκαρα Cosmecil; Η διάσημη φωτογραφία του με την Peggy Guggenheim να φοράει ένα φόρεμα Poiret, κάνοντας μια ντροπαλή στροφή προς το φακό, έμοιαζε με editorial μόδας αλλά στην πραγματικότητα ήταν πορτρέτο. Μια άλλη φωτογραφία δείχνει ένα μοντέλο που φοράει ένα χρυσό φόρεμα της Madeleine Vionnet ξαπλωμένο σε ένα καροτσάκι, παραγεμισμένο με ροζ σατέν. Μοιάζει με σουρεαλισμό, αλλά στην πραγματικότητα εμφανίστηκε στις σελίδες του Harper’s Bazaar το 1937“, λέει η Cockx.
Ο Man Ray έκανε τα πραγματικά μοντέλα του να μιμούνται τα μανεκέν-κούκλες και εισήγαγε στις φωτογραφίσεις πρωτότυπα σκηνικά, όπως τα μεγάλα λευκά πουλιά που παρήγγειλε από τον γλύπτη Giacometti για μια φωτογράφιση της Chanel το 1937. Ήθελε να βγάλει χρήματα, να κάνει τέχνη και να διακωμωδεί τη μόδα. Και όλα αυτά μαζί τον έκαναν πρόδρομο του Άντι Γουόρχολ.
Τα γυάλινα δάκρυα – Όταν η 22χρονη Lee Miller γοητεύει τον 39χρονο Man Ray
“Δεμένη” με το όνομα του Man Ray είναι η Lee Miller μία από τις σημαντικότερους φωτογράφους του 20ού αιώνα. Η γυναίκα που φωτογραφήθηκε γυμνή στη μπανιέρα του Χίτλερ και που υπήρξε ερωμένη, μούσα βοηθός και μαθήτριά του καλλιτέχνη πόζαρε σε πολλές φωτογραφίες του. Το 1929, η 22χρονη καλλονή του ζητάει να της διδάξει τα μυστικά της φωτογραφίας.
Ποζάρει στις πιο διάσημες φωτογραφίες του, μπαίνει στον κύκλο των σουρεαλιστών και κάνει παρέα με τον Πικάσο, τον Κοκτώ και τον Ελιάρ. Το 1932 τον εγκαταλείπει έχοντας βαρεθεί την αφόρητη ζήλια του. Έχει βαρεθεί και το Παρίσι και επιστρέφει στην Αμερική για να ανοίξει δικό της στούντιο. Το τέλος της σχέσης τους έφερε τον καλλιτέχνη στο χείλος της απόγνωσης και έγινε η αφορμή για τη δημιουργία των διασημότερων έργων του. Ένα εκ των οποίων λέγεται ότι είναι τα περίφημα γυάλινα δάκρυα … που έχυνε για την απουσία της. [Ο Alexandre Desplat σε συνέντευξη στο News 24/7 μας αποκάλυψε ότι αυτό το διάστημα ηχογραφεί τη μουσική για μία ταινία αφιερωμένη στην πολυτάραχη ζωή της Lee Miller, ρόλο τον οποίο ερμηνεύει η Κέιτ Γουίνσλετ].
Μεταξύ 1936 και 1938, το έργο του Man Ray εμφανιζόταν σε κάθε τεύχος του Harper’s Bazaar. Όσο κι αν ήταν απρόθυμος να φωτογραφίσει τα φορέματα του οίκουSchiaparelli, δεν ήθελε να δαγκώσει το χέρι που τον τάιζε: “Θα έβγαζα χρήματα – δεν θα περίμενα την αναγνώριση που μπορεί να ερχόταν ή να μην ερχόταν για τη ζωγραφική μου“, έγραψε στα απομνημονεύματά του με τίτλο “Self-Portrait”.
Όλα κάποτε τελειώνουν
Στο αποκορύφωμα της δημιουργικότητάς του γύρισε την πλάτη στις φωτογραφίσεις μόδας. Με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου αναγκάστηκε να επιστρέψει στις ΗΠΑ, και τις εγκατέλειψε εντελώς, φοβούμενος ότι η εμπορική του φήμη θα επισκίαζε την καλλιτεχνική του στοχοπροσήλωση.
Αν και μοιάζει απίθανο ο Man Ray να ενέκρινε μια τέτοια έκθεση, φαίνεται ότι όσο περνούσαν τα χρόνια ο σνομπισμός που ανέπτυξε ως νεαρός “Παριζιάνος” άρχισε να μαλακώνει. Προς το τέλος της ζωής του τον έβλεπαν συχνά να ψαχουλεύει σε παλαιοπωλεία μεταχειρισμένων βιβλίων για “αρχαία” αντίτυπα της Vogue, αναζητώντας ίσως παλιές φωτογραφίσεις με την υπογραφή του.
