Μαρίκα Παπαγκίκα: Η θρυλική ρεμπέτισσα που τάραξε το Μανχάταν στις αρχές του περασμένου αιώνα

Το όνομα Μαρίκα Παπαγκίκα μπορεί να μη λέει πολλά στο άκουσμά του. Και όμως, θεωρείται η σπουδαιότερη ελληνική φωνή στην Αμερική των αρχών του 20ού αιώνα, καθώς σφράγισε τη μουσική σκηνή της Νέας Υόρκης. Την εποχή του Charleston και του Black bottom, έγινε σταρ και ίνδαλμα όχι μόνο για τους Έλληνες μετανάστες, αλλά και για τους Αμερικάνους τραγουδώντας σμυρναίικα και ρεμπέτικα στην καρδιά του Μανχάταν.

Γεννήθηκε στην Κω την 1η Σεπτεμβρίου 1890 και το 1913 πήγε στην Αλεξάνδρεια με την οικογένειά της. Το 1915, μαζί με τον σύζυγό της Κώστα Παπαγκίκα, ταξίδεψε στο αμπάρι του υπερωκεάνιου με 40 δολάρια στην τσέπη για τις ΗΠΑ. Η Μαρίκα και ο σύζυγος της Κώστας Παπαγκίκας που έπαιζε σαντούρι, κατόρθωσαν το ακατόρθωτο. Ως το 1925 άνοιξαν το νάιτ κλαμπ «Marika’s» στο νούμερο 215W της 34ης Οδού κοντά στην 8η Λεωφόρο. Είχε σπουδαία διαδρομή στο πάλκο και στη δισκογραφία, κυκλοφόρησε πολλούς δίσκους με την Columbia και έγινε το χρυσό Ελληνικό όνομα στην περίφημη αμερικανική Jazz Age μέχρι το Κραχ του 1929, οπότε και καταστράφηκε οικονομικά. Δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα, ενώ το μουσικό της ρεπερτόριο έγινε ευρέως γνωστό στην Ελλάδα μετά από 40 χρόνια, τη δεκαετία του ‘70.

Το Marika’s dream…

Η Φένια Παπαδόδημα ρίχνει φως στη σπουδαιότερη ελληνική φωνή της Αμερικής των αρχών του 20ού αιώνα, τη Μαρίκα Παπαγκίκα, και γράφει το «Marika’s dream», έναν καταιγιστικό μονόλογο που αφηγείται την περιπετειώδη ζωή της σπουδαίας τραγουδίστριας, τα όνειρα, τις δυσκολίες, τον ρατσισμό που βίωναν όλοι οι μετανάστες εκείνης της εποχής στην Νέα Υόρκη.

Και δεν μένει εκεί. Συνδέει τη ζωή της Μαρίκας Παπαγκίκα με τη ζωή μιας άλλης εμβληματικής τραγουδίστριας, της Μπίλι Χόλιντεϊ που ξεκινάει την καριέρα της στο Χάρλεμ το 1929, όταν η Μαρίκα μεσουρανεί ακόμη στο Μανχάταν τραγουδώντας στο δικό της κλαμπ, το περίφημο «Marika’s».

Η Μαρίκα Παπαγκίκα και η Μπίλι Χόλιντεϊ έχουν ένα κοινό. Μια φωνή που θεραπεύει ψυχές. Γιατί το μπλουζ δεν έχει πατρίδα.

Η Φένια Παπαδόδημα ερμηνεύει ζωντανά τα πιο γνωστά σμυρναίικα και ρεμπέτικα τραγούδια της Μαρίκας Παπαγκίκα και μερικά από τα πιο εμβληματικά τραγούδια της Μπίλι Χόλιντεϊ, γλιστρώντας με δεξιοτεχνία από τις τζαζ μπαλάντες στους αμανέδες.

Την συνοδεύουν τρεις κορυφαίοι μουσικοί: Ο Πάνος Βέργος στο σαντούρι, ο Γιώργος Παλαμιώτης στο μπάσο και ο Γιώργος Μικρός στο πιάνο ελίσσονται με δαιμόνιο αυτοσχεδιαστικό μπρίο από τα παραδοσιακά σμυρναίικα στο “Well, You Needn’t” του Thelonious Monk.
Για την συγγραφπαδόδή του κειμένου η Φένια Παημα αντλεί υλικό από τις αφηγήσεις του Γιώργου Κατσαρού που έχουν καταγραφεί στο αρχείο του Παναγιώτη Κουνάδη, από την αυτοβιογραφία της Μπίλι Χόλιντεϊ και από τη θεατρική νουβέλα που έχει γράψει η ίδια «Μια γάτα που την λέγαν Μπίλι Χόλιντεϊ», εκδόσεις Γαβριηλίδης 2013.

Συνδέει με χιούμορ τις παράλληλες ζωές των δύο μεγάλων καλλιτέχνιδων που διασταυρώθηκαν στον αγώνα της επιβίωσης, στο σκληρό τοπίο της Νέας Υόρκης του ‘20 και του ‘30.

 

Η Φένια Παπαδόδημα έγραψε για το NEWS 24/7 ένα κείμενο για τη Μαρίκα Παπαγκίκα και αυτά που νιώθει πως την ενώνουν με την θρυλική αυτή ρεμπέτισσα.

“ Η Μαρίκα κι εγώ…
Γνώρισα αρκετά αργά την Μαρίκα Παπαγκίκα, δεν είμαι η μόνη, καθώς το όνομα της δεν ήταν τόσο γνωστό όσο της Εσκενάζυ ή της Νίνου. Το πρώτο τραγούδι της που με συγκίνησε βαθιά ήταν το Σμυρνέικο μινόρε, το « Αν μ’ αγαπά κι είν’ όνειρο», το οποίο έκτοτε το έχω τραγουδήσει σε αρκετές διαφορετικές εκδοχές. Ύστερα άρχισα να διαβάζω για τη ζωή της μέσα από ένα κείμενο που έγραψε ο Παναγιώτης Κουνάδης.

Και τότε ένιωσα σαν να διάβαζα ένα βιβλίο αγαπημένου συγγραφέα. Σαν να γνωριζόμαστε από παλιά. Το γεγονός ότι έζησε στην Αμερική τόσα χρόνια, μακριά από την Ελλάδα είναι επίσης κάτι που με κάνει να νιώθω κοντά της καθώς κι εγώ ήμουν για πολλά χρόνια στο Παρίσι και κατά κάποιον τρόπο είναι σαν μην έχω εντελώς επιστρέψει ακόμη. Κι αυτό δεν είναι ένα σχήμα λόγου. Έχει να κάνει με μία ματιά στα πράγματα που παραμένει διαφορετική, μία τοποθέτηση απέναντι στο γεγονός το ίδιο της έκφρασης, της δημιουργικής ανάγκης, του πως και του γιατί δημιουργείται κάτι, και κυρίως της σχέσης με τους ανθρώπους σε κάθε επίπεδο της καθημερινότητας. Δεν είναι μία αναγκαστικά καλύτερη στο σύνολο της προσέγγιση της ζωής . Είναι απλά διαφορετική.

Κάτι άλλο που μου κέντρισε το ενδιαφέρον και μ’ έκανε να ταυτιστώ ακόμη περισσότερο μαζί της είναι το γεγονός ότι ήταν η μοναδική τραγουδίστρια που μπορούσε να ερμηνεύσει από άριες της όπερας μέχρι τα πιο βαριά χασικλίδικα ρεμπέτικα, όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Π. Κουνάδης. Αυτή η ευρεία γκάμα ερμηνείας που δεν έχει να κάνει μόνο με το τραγούδι αλλά προφανώς και με μία γενικότερη κουλτούρα, είναι κάτι που επίσης με κάνει να νιώθω κοντά της γιατί και το δικό μου ταξίδι στη μουσική ξεκίνησε από το λυρικό τραγούδι, πέρασε από την τζαζ για να καταλήξει στην βυζαντινή και παραδοσιακή μουσική.

Κι αυτή η ιδιαίτερη σχέση με την βυζαντινή έκφραση – δεν είναι τυχαίο που ο Γιώργος Κατσαρός χαρακτηρίζει την Παπαγκίκα ως «βυζαντινή» φωνή- είναι ένα ακόμη στοιχείο κοινό, όπως εγώ τουλάχιστον το νιώθω γιατί πιστεύω πως κυρίως στην βυζαντινή μουσική η φωνή μου εκφράζεται, ολόψυχα, και άρα πιο ολοκληρωμένα.

Όταν ζεις μακριά από την Ελλάδα για πολλά χρόνια, την αγαπάς καλύτερα. Την ονειρεύεσαι διαφορετική απ’ ότι είναι, κι αυτό σε κάνει να κρατάς τα καλά της και να ξεχνάς τη μιζέρια της. Κι ακόμη το να ζεις σε απόσταση από μία μικρή κοινωνία με όλα τα μικροπρεπή ιδιώματα της, σε βοηθάει να προσεγγίζεις πιο ελεύθερα την έννοια της «ελληνικότητας» . Αυτή η ποιότητα της «απόστασης», σε προφυλάσσει από κλισέ και αναθεματισμούς μόνο και μόνο γιατί δεν είχες την ευκαιρία να τα γνωρίσεις. Αυτό λατρεύω στον τρόπο που τραγουδάει η Μαρίκα Παπαγκίκα”.