Politico: Ίσως ξεκινά ο “αιώνας της ταπείνωσης” της Ευρώπης

Μετά την ήττα της από τους Βρετανούς στον Πρώτο Πόλεμο του Οπίου, η δυναστεία Τσινγκ υπέγραψε μια συνθήκη το 1842 που καταδίκαζε την Κίνα σε περισσότερα από εκατό χρόνια καταπίεσης υπό ξένο «ζυγό» και σε αποικιακού τύπου έλεγχο της εμπορικής της πολιτικής.

Ηταν η πρώτη από τις γνωστές ως «άνισες συνθήκες», σύμφωνα με την οποία η μεγαλύτερη στρατιωτική και τεχνολογική δύναμη της εποχής επέβαλλε τους όρους της σε μια προσπάθεια να μειώσει το τεράστιο εμπορικό της έλλειμμα.

Ακούγεται οικείο; Σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, η Ε.Ε. αρχίζει η ίδια να υφίσταται τις συνέπειες της πολιτικής αυτού του είδους, αναφέρει σε ανάλυσή του το Politico, σχετικά με τις εμπορικές σχέσεις Ουάσιγκτον – Βρυξελλών.

Η επίσκεψη της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν στο γκολφ κλαμπ του Ντόναλντ Τραμπ στο Τέρνμπερι της Σκωτίας τον περασμένο μήνα, με την οποία σφράγισε μία εξαιρετικά «ανισόρροπη» εμπορική συμφωνία, ενέτεινε τους φόβους ότι η Ευρώπη έχει χάσει την επιρροή που κάποτε θεωρούσε πως διατηρούσε ως κορυφαία παγκόσμια εμπορική δύναμη.

Οι επικριτές της Φον Ντερ Λάιεν έσπευσαν να ισχυριστούν ότι η αποδοχή των δασμών ύψους 15% του Τραμπ στα περισσότερα ευρωπαϊκά προϊόντα ισοδυναμεί με πράξη «υποταγής», «σαφούς πολιτικής ήττας για την Ε.Ε.» και «ιδεολογικής και ηθικής συνθηκολόγησης».

Αν ήλπιζε ότι η συμφωνία θα λειτουργούσε κατευναστικά για τον Τραμπ, γρήγορα διαψεύστηκε. Πριν στεγνώσει το μελάνι της εμπορικής συμφωνίας, ο Αμερικανός πρόεδρος απείλησε να επιβάλει νέους δασμούς στην Ε.Ε. σε αντίποινα για τους ψηφιακούς κανονισμούς, οι οποίοι πλήττουν τους τεχνολογικούς γίγαντες της Αμερικής. Εάν η Ε.Ε. δεν συμμορφωθεί, οι ΗΠΑ θα διακόψουν τις εξαγωγές τεχνολογιών μικροτσίπ, προειδοποίησε.

Η προειδοποίηση ήρθε λιγότερο από μία εβδομάδα αφότου οι Βρυξέλλες θεώρησαν ότι είχαν εξασφαλίσει γραπτή εγγύηση από την Ουάσιγκτον ως προς το ότι το εγχειρίδιο ψηφιακών κανόνων τους, όπως και η κυριαρχία τους, δεν απειλούνται. Ο Τραμπ – όπως οι Βρετανοί ιμπεριαλιστές του 19ου αιώνα – κατέχει τα στρατιωτικά και τεχνολογικά «χαρτιά» και γνωρίζει πολύ καλά ότι ο ομόλογός του υστερεί πολύ και στους δύο τομείς. Γνωρίζει ότι η Ευρώπη δεν θέλει να αντιμετωπίσει τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν χωρίς τη στρατιωτική υποστήριξη των ΗΠΑ και δεν μπορεί να τα καταφέρει χωρίς την αμερικανική τεχνολογία των μικροτσίπ, επομένως αισθάνεται ότι μπορεί να υπαγορεύσει την εμπορική ατζέντα.

Ο επίτροπος Εμπορίου της Ε.Ε. Μάρος Σέφτσοβιτς άφησε να εννοηθεί τον περασμένο μήνα ότι η συμφωνία με τις ΗΠΑ αντανακλά τη στρατηγική αδυναμία της Ευρώπης και την ανάγκη της για υποστήριξη από τις ΗΠΑ. «Δεν αφορά μόνο το εμπόριο αλλά και την ασφάλεια, την Ουκρανία, την τρέχουσα γεωπολιτική αστάθεια», εξήγησε.

Η εμπορική συμφωνία συνδέεται «άμεσα με την αδυναμία της Ευρώπης στο μέτωπο της ασφάλειας, καθώς δεν κατάφερε να επενδύσει, επί 20 χρόνια, σε αυτόν τον τομέα αποτελεσματικά», δήλωσε ο Θόρστεν Μπένερ, διευθυντής του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Δημόσιας Πολιτικής στο Βερολίνο, ο οποίος επίσης επεσήμανε την αποτυχία της Ε.Ε. να επενδύσει στην «τεχνολογική ισχύ» και στην εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς.

Οπως και η ηγεσία των Τσινγκ, η Ευρώπη περιφρονούσε τα προειδοποιητικά σημάδια επί πολλά χρόνια, αναφέρει η ανάλυση.

«Πληρώνουμε το τίμημα για το ότι αγνοήσαμε τα “καμπανάκια”κατά τη διάρκεια της πρώτης κυβέρνησης Τραμπ. Ελπίζω ότι δεν θα το επαναλάβουμε», δήλωσε η Σαμπίν Γουίγιαντ, γενική διευθύντρια Εμπορίου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε πάνελ στο Ευρωπαϊκό Φόρουμ Alpbach τη Δευτέρα. Οι δηλώσεις της Γουίγιαντ έγιναν λίγο πριν από τα τελευταία σχόλια του Τραμπ σχετικά με τους τεχνολογικούς κανόνες.

Είναι σαφές ότι το ασταθές δασμολογικό παιχνίδι του Τραμπ δεν έχει τελειώσει και το μπλοκ των 27 κρατών είναι καταδικασμένο να αντιμετωπίσει περαιτέρω πολιτικές προσβολές και διαπραγματεύσεις που θα καταλήγουν σε αποτελέσματα όπου η ζυγαριά θα κλίνει σε βάρος των Ευρωπαίων. Για να αποτρέψει περαιτέρω ταπείνωση, η Ε.Ε. θα πρέπει να μειώσει την εξάρτησή της από τις ΗΠΑ στην άμυνα, την τεχνολογία και στα χρηματοοικονομικά, σχολιάζει το Politico.

Ταραγμένα νερά

Η Συνθήκη της Νανκίνγκ, που υπογράφηκε υπό πίεση στο HMS «Cornwallis», βρετανικό πολεμικό πλοίο αγκυροβολημένο στον ποταμό Γιανγκτσέ, υποχρέωσε τότε τους Κινέζους να παραχωρήσουν το έδαφος του Χονγκ Κονγκ στους Βρετανούς αποικιοκράτες, να τους καταβάλουν αποζημίωση και να αποδεχθούν «δίκαιους και εύλογους» δασμούς. Μεταξύ άλλων, οι Βρετανοί έμποροι απέκτησαν τη δυνατότητα να δραστηριοποιούνται σε πέντε λιμάνια.

Ο Πόλεμος του Οπίου αποτέλεσε το έναυσμα για τον «αιώνα της ταπείνωσης» της Κίνας. Οι Βρετανοί απαίτησαν να πωλούν ελεύθερα ναρκωτικά στους Κινέζους, με αποτέλεσμα η χώρα να βυθιστεί στο όπιο. Η εποχή εξακολουθεί να στοιχειώνει την Κίνα και «καθοδηγεί» τη χάραξη της στρατηγικής της τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς.

Βασικός παράγοντας που ανάγκασε τη δυναστεία Τσινγκ να υποταχθεί ήταν η αποτυχία της να επενδύσει σε στρατιωτική και τεχνολογική πρόοδο. Είναι γνωστό ότι ο αυτοκράτορας Τσιανλόνγκ της Κίνας δήλωσε στους Βρετανούς το 1793 ότι η Κίνα δεν έχει ανάγκη τις «βαρβαρικές κατασκευές» άλλων χωρών. Η πυρίτιδα και τα πυροβόλα όπλα ήταν κινεζικές εφευρέσεις. Ωστόσο η έλλειψη καινοτομίας τότε επιβράδυνε την ανάπτυξη, με αποτέλεσμα τα όπλα των Τσινγκ να είναι περίπου 200 χρόνια πίσω από τα βρετανικά όπλα στον σχεδιασμό, στην κατασκευή και την τεχνολογία.

Ομοίως, η Ε.Ε. τιμωρείται τώρα επειδή έμεινε δεκαετίες πίσω από τις ΗΠΑ. Η μείωση των αμυντικών δαπανών μετά τον Ψυχρό Πόλεμο κράτησε τις ευρωπαϊκές χώρες εξαρτημένες από τον αμερικανικό στρατό. Η Ε.Ε. βρίσκεται τώρα πίσω από τους παγκόσμιους ανταγωνιστές της σε σχεδόν όλες τις κρίσιμες τεχνολογίες. Ο εμπορικός εκπρόσωπος των ΗΠΑ Τζέιμισον Γκριρ κήρυξε, από την πλευρά του, την αρχή μιας νέας παγκόσμιας τάξης – την οποία ονόμασε «σύστημα Τέρνμπερι» (από την τοποθεσία όπου υπογράφηκε η εμπορική συμφωνία ΗΠΑ – Ε.Ε.) συγκρίνοντάς το με το μεταπολεμικό «Σύστημα Ισοτιμιών Μπρέτον Γουντς» που προέκυψε έπειτα από συμφωνία στο ομώνυμο θέρετρο της Νέας Αγγλίας το 1944.

Έρχεται αναταραχή

Με τις επιθετικές εξαγγελίες του τη Δευτέρα, ο Τραμπ επέδειξε ελάχιστη κατανόηση για την επιθυμία της Ε.Ε. να αποκλείσει ευαίσθητα ζητήματα από την μη δεσμευτική κοινή δήλωση της περασμένης εβδομάδας, σύμφωνα με το Politico.

Η ασάφεια του τετρασέλιδου κειμένου, εν τω μεταξύ, του αφήνει περιθώριο να προβάλει νέες απαιτήσεις ή να απειλήσει με αντίποινα εάν κρίνει ότι η Ε.Ε. δεν τηρεί το δικό της μέρος της συμφωνίας. H «ταπείνωση» για την Ε.Ε. ενδέχεται μάλιστα να εδραιωθεί, καθώς οι δύο πλευρές επεξεργάζονται λεπτομέρειες ως προς τις δασμολογικές ποσοστώσεις για τον χάλυβα και το αλουμίνιο και εξαιρέσεις σε διάφορους τομείς.

«Η συμφωνία είναι ασαφής και υπάρχουν πολλά σημεία όπου οι συγκρούσεις θα μπορούσαν εύκολα να κλιμακωθούν», δήλωσε ο Νίκλας Πουατιέ, ερευνητής στο think tank Bruegel.

Ερωτηθείς για το τι θα συμβεί εάν η Ε.Ε. δεν επενδύσει τα 600 δισ. δολ. που έχει υποσχεθεί στις ΗΠΑ, ο Τραμπ απάντησε νωρίτερα αυτόν τον μήνα: «Τότε θα υποχρεωθούν να πληρώνουν δασμούς 35%».

Πρόκειται για έναν κίνδυνο που η Ε.Ε. γνωρίζει. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υποστηρίζει ότι τα 600 δισ. δολ. αφορούν τον ιδιωτικό τομέα και δεν μπορούν να επιβληθούν από τα ευρωπαϊκά όργανα.

Ωστόσο, ο Τραμπ θα μπορούσε κάλλιστα να χρησιμοποιήσει την εν λόγω επενδυτική δέσμευση για να επιβάλει υψηλότερους δασμούς.

«Αναμένουμε περαιτέρω αναταραχές», δήλωσε στο Politico ανώτερος αξιωματούχος της Ε.Ε., ο οποίος δεν κατονομάζεται.

Εν τω μεταξύ η Κομισιόν, αποδεχόμενη τη συμφωνία, την οποία παρουσίασε ως τη «λιγότερο κακή» επιλογή μετά τις απειλές του Τραμπ για δασμούς, στην ουσία εκπέμπει «σήμα» ότι ο εκβιασμός λειτουργεί.

Το Πεκίνο, από πλευράς του, παρακολουθεί τις εξελίξεις με ενδιαφέρον, ακριβώς τη στιγμή που οι δεσμοί Ε.Ε. – Κίνας έχουν φτάσει σε νέο χαμηλό επίπεδο. Επιπλέον, η κυριαρχία του Πεκίνου στα ορυκτά που χρειάζεται η Δύση για τα φιλόδοξα πράσινα, ψηφιακά και αμυντικά σχέδιά της προσφέρει τεράστια γεωπολιτική μόχλευση στον ασιατικό γίγαντα.

Ξεφεύγοντας από την ασημαντότητα

Τι μπορεί να κάνει η Ε.Ε. για να αποφύγει παράταση μιας περιόδου γεωπολιτικής αδυναμίας; – διερωτάται το Politico.

Προετοιμάζοντας τη συμφωνία, η Φον ντερ Λάιεν τόνισε επανειλημμένα ότι η στρατηγική της Ε.Ε. στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ θα πρέπει να βασίζεται σε τρία στοιχεία: την προετοιμασία αντιποίνων, την αναζήτηση εναλλακτικών εμπορικών εταίρων και την ενίσχυση της ενιαίας αγοράς του μπλοκ.

Κάποιοι εκτιμούν ότι η Ε.Ε. πρέπει να δει τη συμφωνία ως «καμπανάκι» αφύπνισης για να προβεί σε βαθιές αλλαγές και να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα του μπλοκ μέσω μίας θεσμικής μεταρρύθμισης, όπως αυτή περιγράφηκε στην έκθεση-ορόσημο που συνέταξαν πέρυσι ο πρώην επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, και ο πρώην Ιταλός πρωθυπουργός, Ενρίκο Λέτα.

Σχολιάζοντας τη συμφωνία, ο Ντράγκι προειδοποίησε ότι η ικανότητα του Τραμπ να αναγκάσει την Ε.Ε. να εκτελεί τις εντολές του αποτελεί αδιάσειστη απόδειξη ασχετοσύνης ή και χειρότερων χαρακτηριστικών, αν η Ε.Ε. δεν καταφέρει να συνέλθει. Επίσης, υπογράμμισε τις αδυναμίες στον τομέα της ασφάλειας. «Η Ευρώπη δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένη σε έναν κόσμο όπου η γεωοικονομία, η ασφάλεια και η σταθερότητα των πηγών εφοδιασμού, αντί της αποτελεσματικότητας, επηρεάζουν τις διεθνείς εμπορικές σχέσεις», τόνισε.

Ο Ίμον Ντραμ, ερευνητής αναλυτής στο German Marshall Fund, αναφέρθηκε επίσης στο ζήτημα σε ανάλυσή του. «Η Ευρώπη πρέπει να σκεφτεί το επιχειρηματικό της περιβάλλον ως γεωπολιτικό πλεονέκτημα που πρέπει να ενισχυθεί», τόνισε.

Για να γίνει αυτό, χρειάζονται επενδύσεις σε ευρωπαϊκές υποδομές, υποστήριξε ο Ντραμ: «Αυτό σημαίνει μείωση των τιμών της ενέργειας, καλύτερη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών αποταμιεύσεων για επενδύσεις σε ευρωπαϊκές εταιρείες και ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών». Σε σχόλια στο Politico, ο Γάλλος υπουργός Ευρωπαϊκών Θεμάτων, Μπέντζαμιν Χαντάντ, ζήτησε επίσης «μαζικές επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη, την κβαντική υπολογιστική και στις πράσινες τεχνολογίες, καθώς και στην προστασία των κυρίαρχων βιομηχανιών μας, όπως δεν διστάζουν να κάνουν οι Αμερικανοί».

Ελεύθερο εμπόριο

Για άλλους, η απάντηση βρίσκεται στην αναζήτηση εναλλακτικών εμπορικών διαδρόμων και εταίρων – οι Βρυξέλλες επιμένουν ότι η δημοσίευση της εμπορικής τους συμφωνίας με το μπλοκ Mercosur των χωρών της Νότιας Αμερικής είναι προ των πυλών και εξετάζουν συμφωνίες με την Ινδονησία, την Ινδία και άλλες χώρες αργότερα φέτος. Παράλληλα, η Ε.Ε. προτίθεται να εντατικοποιήσει το εμπόριο με το μπλοκ CPTPP, όπου συμμετέχουν, μεταξύ άλλων, ως μέλη ο Καναδάς, η Ιαπωνία, το Μεξικό και η Αυστραλία.

«Παράλληλα με τον εκσυγχρονισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, η Ε.Ε. πρέπει να επικεντρωθεί στην ενίσχυση του δικτύου εμπορικών συμφωνιών της με αξιόπιστους εταίρους», δήλωσε ο Μπερντ Λάνγκε, Γερμανός σοσιαλδημοκράτης, επικεφαλής της επιτροπής εμπορίου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

«Για να σταθεροποιήσουμε το σύστημα εμπορικών συναλλαγών που βασίζεται σε κανόνες, θα πρέπει να συμφωνήσουμε σε μία κοινή θέση με τις δημοκρατικές χώρες», πρόσθεσε ο Λάνγκε. Η Ευρώπη, τόνισε ο Ντραμ, καλείται να επιλέξει: «Θα ενισχύσει τη θέση της ως κόμβου ελεύθερου εμπορίου σε έναν κόσμο όπου η παγκοσμιοποίηση υποχωρεί; Ή απλώς θα αποτελέσει πεδίο μάχης στον εντεινόμενο ανταγωνισμό μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών;».