Ο Ναπολέων Ζέρβας και οι φίλοι του οι Άγγλοι

Στις 29 Φεβρουαρίου 1944 στο χωριό Πλάκα υπογράφηκε συμφωνία μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ για κατάπαυση των εχθροπραξιών, ώστε να σταματήσουν οι μεταξύ τους πολεμικές συγκρούσεις. Έχει επικρατήσει, από ιστορικούς και μη, στις κατά καιρούς ιστορικές καταγραφές των γεγονότων που οδήγησαν στην υπογραφή της συμφωνίας, η άποψη πως ο ΕΛΑΣ επιτέθηκε στον ΕΔΕΣ, πως ήταν δύο, σχεδόν, ισοδύναμες αντιστασιακές οργανώσεις, και πως εκεί βρίσκεται ο πυρήνας της μετέπειτα εμφυλιακής σύγκρουσης.

Ας αποκαταστήσουμε σιγά σιγά την ιστορική αλήθεια! “γράφε ιστορία τα ψέματά σου αράδα” όπως θα έλεγε και ο Κ.Βάρναλης.

Ας πάρουμε τα γεγονότα με τη σειρά

Ο Ναπολέων Ζέρβας εκβιάστηκε από τους Άγγλους για να βγει στο βουνό το 1941 ώστε να δημιουργηθεί αντιστασιακή οργάνωση κατά των Γερμανών, επέλεξε την Ήπειρο γιατί εκεί είχε ερείσματα, δημιούργησε τον ΕΔΕΣ / Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος, συγκέντρωσε γύρω του πλήθος αξιωματικών του εθνικού στρατού καθώς και μαχητές οι οποίοι δεν φημίζονταν και για τη μαχητικότητά τους, περισσότερο για την αδράνεια και την απειθαρχία τους. Παράδειγμα: Σύμφωνα με το ημερολόγιο του εδεσίτη εθνικόφρονα φοιτητή Φαίδωνα Μαηδώνη «σε επιθετική ενέργεια που επιχειρεί η μονάδα του, το 3ο Τάγμα της 9ης Μεραρχίας, από την αρχική δύναμη των 100 ανδρών προσφέρονται να συμμετέχουν 13».

Ο καθηγητής του Παντείου Προκόπης Παπαστράτης επιβεβαιώνει πως «η αρχική απρόθυμη και τελικά εκβιαστική έξοδος του Ζέρβα στο βουνό» προήλθε και από τις 20 χιλιάδες λίρες που πήρε από τους Βρετανούς, έχασε τις λίρες στα χαρτιά και κατόπιν για να μην κοινοποιηθεί το γεγονός, βγήκε στο βουνό. Οι βρετανοί πλήρωναν τον Ν. Ζέρβα να διατηρεί στρατό 3.000 ανδρών. Τα ίδια τα βρετανικά έγγραφα καταδεικνύουν έναν Ζέρβα απόλυτα και οικειοθελώς ελεγχόμενο.

Οι πολεμικές συγκρούσεις

Από τον Σεπτέμβριο του 1943 ο ΕΔΕΣ δεν σταμάτησε να προκαλεί απρόκλητα τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, στο Ζαγόρι, στο Τσεπέλοβο, στα Τζουμέρκα, στη Μουργκάνα ενώ προχώρησαν και σε συλλήψεις στελεχών του ΕΛΑΣ. Και ενώ ο ΕΛΑΣ αντιμετώπισε τον ΕΔΕΣ και θα τον διέλυε, οι επιχειρήσεις των Γερμανών αλλά και η ισχυρή ενίσχυσή του από τους Άγγλους τον έκαναν να ανασυγκροτηθεί.

Τι σημαίνει αυτό; Πρώτον, με όσα μαρτυρεί και ο Κρις Γουντχάουζ, ο εκπρόσωπος της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής και της ελληνικής κυβέρνησης του Καΐρου, ο Ναπολέων Ζέρβας «έκανε μυστική ανακωχή με τις δυνάμεις Κατοχής (τους Γερμανούς) ανάμεσα στον Νοέμβριο του 1943 και τον Αύγουστο του 1944». Οι Γερμανοί ειδοποιούσανε για την έλευσή τους, ο ΕΔΕΣ προλάβαινε να φύγει και αλώβητος χτυπούσε τον ΕΛΑΣ από τη μία πλευρά και οι Γερμανοί τον χτυπούσαν από την άλλη*. Όλα αυτά πάντα με τη σύμφωνη γνώμη του Ουίνστων Τσώρτσιλ που είπε πως «το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ πρέπει να στερηθεί και χτυπηθεί με κάθε μέσο που διαθέτουμε».

Δεύτερον, ο Ναπολέων Ζέρβας, τον Δεκέμβριο του 1943 έλαβε 50 τόνους εξοπλισμό (από τους 74 συνολικά) προφανώς για την επίθεση στον ΕΛΑΣ.

Τον Ιανουάριο του 1944 ο ΕΛΑΣ έλαβε 16 τόνους οπλισμού αλλά για συγκεκριμένες επιχειρήσεις. Οπότε εξοπλισμένος ο ΕΔΕΣ ξαναεπιτίθεται κατά του ΕΛΑΣ από τα τέλη του Δεκεμβρίου του 1943 έως τον Ιανουάριο του 1944 σε όλο το μήκος του μετώπου του Αράχθου.

Αρχές του Φεβρουαρίου του 1944 ο ΕΛΑΣ διαλύει τον ΕΔΕΣ. Τρομοκρατημένοι οι Εγγλέζοι για τυχόν επικράτηση του ΕΛΑΣ σπεύδουν να ζητήσουν παύση των συγκρούσεων και οι δύο πλευρές να κηρύξουν ανακωχή και να προσέλθουν σε συζητήσεις. Οι Άγγλοι παραβλέπουν τη δική τους βοήθεια προς τον ΕΔΕΣ, αλλά και των Γερμανών, έτσι ο Ν. Ζέρβας προσέρχεται στην Πλάκα ως ισότιμος ομιλητής. Ο ΕΛΑΣ δέχτηκε, και οι συνομιλίες με ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ / Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση ξεκίνησαν στις 15 Φεβρουαρίου1944 στο χωριό Μυρόφυλλο. Παρόντες στις συνομιλίες ήταν ο Κρις Γουντχάουζ, ως εκπρόσωπος των συμμάχων αλλά και της ελληνικής στρατιωτικής διοίκησης της Αιγύπτου, από τον ΕΛΑΣ παραβρέθηκαν ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης και ο Π. Ρούσσος, από την ΕΚΚΑ ο Δ. Ψαρρός και ο Γ. Καρτάλης ενώ από τον ΕΔΕΣ ο Ν. Ζέρβας και ο Κ. Πυρομάγλου.

Η σύσκεψη

Κατά την σύσκεψη στο Μυρόφυλλο το ΕΑΜ/ ΕΛΑΣ κατέθεσε την πρόταση για:

α) ενοποίηση των αντάρτικων ομάδων και

β) κατάργηση του κοινού στρατηγείου ανταρτών και δημιουργία γεωγραφικής διαίρεσης περιοχών

Σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή του Παντείου Προκόπη Παπαστράτη «ο Γουντχάουζ που είχε από την αρχή αναλάβει να σκέφτεται και να αποφασίζει για τον Ζέρβα, με τη συναίνεσή του» ενημέρωσε το Κάιρο πως ο Ζέρβας δεν δέχεται την πρόταση του ΕΑΜ / ΕΛΑΣ φοβούμενος την αφομοίωση.

Η αντιπρόταση των Άγγλων ήταν να αποδοθούν στον Ζέρβα περιοχές που ποτέ δεν ήλεγχε. Το σχέδιό τους ήταν ο Ν. Ζέρβας να πάρει όλη την Ήπειρο δυτικά από έως την Πάτρα. Αυτό θα διευκόλυνε στον ανεφοδιασμό του ΕΔΕΣ.

Το ίδιο συνέβη και με την οργάνωση ΕΚΚΑ, με τον συνταγματάρχη Ψαρρό, τον στήριξαν οι Άγγλοι για τη συγκρότηση αντάρτικων τμημάτων. Η σπουδή των Άγγλων στρεφόταν αποκλειστικά στην αποδυνάμωση του ΕΛΑΣ. Ο ίδιος ο Γουντχάουζ δεν κρύβει, στο βιβλίο του «Το μήλον της έριδος», πως στήριζαν ομάδες που θα υποστήριζαν τον βασιλιά και την κυβέρνησή του.

Η πρόταση του ΕΛΑΣ για δημιουργία εθνικού στρατού, συγχώνευση των στρατών δεν έγινε αποδεκτή από τον ΕΔΕΣ, έπειτα από υπόδειξη των Άγγλων. Οι διαπραγματεύσεις διακόπηκαν για λίγες ημέρες και συνεχίστηκαν στο χωριό Πλάκα.

Ο ΕΛΑΣ παρά την υπεροπλία του δέχθηκε τις συνομιλίες που οδήγησαν όμως σε ναυάγιο, αφού ο ενορχηστρωτής, η αγγλική προσπάθεια διάσπασης ευοδώθηκε και η συμφωνία τορπιλίστηκε.

Όποιος στηριχθεί στα γεγονότα που οδήγησαν στην συμφωνία της Πλάκας στον Βρετανό Κρις Γουντχάουζ και το βιβλίο του «το μήλο της έριδος» θα παραπλανηθεί αφού οι Βρετανοί είχαν ως κύριο σκοπό τους την εξόντωση του ΕΛΑΣ όπως αποδεικνύουν οι απόρρητες αναφορές του Κρις Γουντχάουζ οι οποίες είδαν το φως της δημοσιότητας δεκαετίες αργότερα.

Οι Άγγλοι με τον μοναδικό τρόπο που γνώριζαν καλά, έδρασαν ως αποικιοκράτες και επιχείρησαν επέμβαση χωρίς προσχήματα.

Ο Κρις Γουντχάουζ που εκπροσωπούσε την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση, ουσιαστικά καθοδήγησε τον ΕΔΕΣ και την ΕΚΚΑ, που ήταν δημιούργημα των Άγγλων, και υπήρχαν και δρούσαν χάρις στην ανεκτικότητα του ΕΛΑΣ. Ένα σημαντικό τμήμα των αξιωματικών της ΕΚΚΑ μετά τη διάλυσή της από τον ΕΛΑΣ, θα καταταγεί στα τάγματα ασφαλείας της Πάτρας.

Η συμφωνία της Πλάκας, που υπεγράφη στις 29 Φεβρουαρίου 1944, από την πλευρά του ΕΛΑΣ, αν και απορρίφθηκαν οι προτάσεις του, έγινε στο πλαίσιο της εθνικής συμφιλίωσης και ήταν απαραίτητη αφού λίγες ημέρες αργότερα συγκροτήθηκε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης / ΠΕΕΑ.

Βιβλιογραφία

Προκόπης Παπαστράτης, Οι εμφύλιες συγκρούσεις ΕΔΕΣ – ΕΛΑΣ και η Συμφωνία στο Μυρόφυλλο – Πλάκα, 29 Φεβρουαρίου 1944, στο Youkali. Ένα liber amicorum για τον Σταύρο Μουδόπουλο, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2023, σ.299-313

P.Papastratis, British policy towards Greece during the second world war 1941-1949, Cambridge University Press, 1984, p.155

Χ. Φλάισερ, , Ημερολόγιο Φαίδωνα Μαηδώνη (24.6-10.9.1944), Αρ. Στεργέλλης (επιμ.) Μνήμων, τ.9, Αθήνα 1984, σ.140-143

*μπορεί ο αναγνώστης να ανατρέξει στα βιβλία του Χάγκεν Φλάισερ που εξέτασε τις γερμανικές πηγές.