Γάζα: Τα 3 μεγάλα ερωτήματα και το απευκταίο σενάριο

Μπορεί τις τελευταίες ώρες να επετεύχθη μια σημαντική συμφωνία κατάπαυσης του πυρός και ανταλλαγής ομήρων με κρατουμένους, στο πλαίσιο της ειρηνευτικής πρωτοβουλίας του Ντόναλντ Τραμπ για τη Γάζα, ωστόσο θα οδηγήσει -όπως διακήρυξε ο πρόεδρος των ΗΠΑ- σε «μια ισχυρή, διαρκή και αιώνια ειρήνη»;

Για να συμβούν όλα, χρειάστηκε να ασκηθεί πίεση τόσο στο Ισραήλ όσο και στη Χαμάς -από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τις αραβικές χώρες και την Τουρκία- οι οποίες δήλωσαν ότι ήταν καιρός να τερματιστεί ένας πόλεμος δύο ετών που έχει επιφέρει ανεπανόρθωτη καταστροφή στη Λωρίδα της Γάζας, έχει σκοτώσει δεκάδες χιλιάδες Παλαιστινίους, έχει πυροδοτήσει επιπλέον συγκρούσεις στην περιοχή και έχει απομονώσει όλο και περισσότερο το Ισραήλ.

Αυτή η πίεση οδήγησε σε συμφωνία για μια πρώτη φάση του ειρηνευτικού σχεδίου, που προβλέπει απελευθέρωση των ζωντανών Ισραηλινών ομήρων εντός των επόμενων ημερών σε αντάλλαγμα για την απελευθέρωση εκατοντάδων Παλαιστινίων που φυλακίστηκαν από το Ισραήλ. Ωστόσο, αφήνει αναπάντητη μια μακρά λίστα ερωτημάτων σχετικά με το τι θα συμβεί στη συνέχεια.

Το Ισραήλ θέλει να εξασφαλίσει ότι η Χαμάς θα αφοπλιστεί. Η Χαμάς, από την πλευρά της, θέλει να εξασφαλίσει ότι το Ισραήλ θα αποσύρει πλήρως τα στρατεύματά του από τη Γάζα και δεν θα τού επιτραπεί να ξαναρχίσει τον πόλεμο. Ταυτόχρονα, πρέπει να δημιουργηθεί μια μεταπολεμική κυβέρνηση για τη Γάζα που θα αντικαταστήσει τη Χαμάς.

Χωρίς να υπάρχει ίχνος εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών, πολλά εξαρτώνται από τη συνεχή πίεση των εγγυητών της συμφωνίας — των ΗΠΑ, της Αιγύπτου, του Κατάρ και της Τουρκίας. Οποιοδήποτε εμπόδιο στην επίλυση αυτών των αλληλένδετων ζητημάτων μπορεί να καταστρέψει τα πάντα και ενδεχομένως να οδηγήσει το Ισραήλ σε νέα εκστρατεία για τον αφανισμό της Χαμάς.

Ακολουθούν όσα γνωρίζουμε για την πρώτη φάση της συμφωνίας, καθώς και τα επόμενα βήματα.

Ταραχώδης συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου στο Ισραήλ

Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, συγκάλεσε το Υπουργικό Συμβούλιο Ασφαλείας και στη συνέχεια το διευρυμένο Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο μετά από μια ταραχώδη συνεδρίαση, ενέκρινε τις πρώτες πρωινές ώρες της Παρασκευής (10/10) τη συμφωνία.

Αμφότερες οι συνεδριάσεις μεταφέρθηκαν χρονικά, καθώς υπήρξαν ενδοκυβερνητικές αναταράξεις με αιχμή την απαίτηση του υπουργού Εθνικής Ασφάλειας Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ να εξαιρεθούν συγκεκριμένοι κρατούμενοι από την ανταλλαγή. Ο ακροδεξιός υπουργός απείλησε ότι θα αποσύρει το κόμμα του από την κυβέρνηση, εάν η Χαμάς δεν διαλυθεί πλήρως. Παρόμοια στάση τήρησε και ο υπουργός Οικονομικών Μπετσαλέλ Σμότριτς, ο οποίος ανακοίνωσε ότι θα καταψηφίσει τη συμφωνία.

Απόσυρση ισραηλινών στρατευμάτων και ανταλλαγή ομήρων με κρατούμενους

Με την έναρξη εφαρμογής της συμφωνίας, θα πρέπει να γίνει εντός 24 ωρών μερική απόσυρση των ισραηλινών δυνάμεων από τη Γάζα, σύμφωνα με το κείμενο της συμφωνίας.

Η έκταση της αποχώρησης δεν έχει ακόμη δημοσιοποιηθεί, αλλά αξιωματούχοι της Χαμάς έχουν δηλώσει ότι τα στρατεύματα θα αποσυρθούν από τις κατοικημένες περιοχές. Πληροφορίες θέλουν τον στρατό του Ισραήλ να διατηρεί την εποπτεία στο 53% του εδάφους της Γάζας.

Η Χαμάς συμφώνησε να απελευθερώσει τους 20 ζωντανούς ομήρους εντός λίγων ημερών, πιθανότατα τη Δευτέρα, και το Ισραήλ θα απελευθερώσει εκατοντάδες Παλαιστίνιους κρατούμενους. Η Χαμάς θα παραδώσει επίσης τα λείψανα περίπου 28 ομήρων που θεωρείται ότι έχουν πεθάνει.

Ταυτόχρονα, εκατοντάδες φορτηγά με βοήθεια θα αρχίσουν να εισέρχονται στη Γάζα, με τον αριθμό τους να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου.

Στη συνέχεια θα ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για τις επόμενες φάσεις.

Θα ακολουθήσει ολική απόσυρση των Ισραηλινών από τη Γάζα;

Η Χαμάς επέμενε το προηγούμενο διάστημα ότι δεν θα απελευθέρωνε τους τελευταίους ομήρους, εκτός εάν τα ισραηλινά στρατεύματα αποχωρούσαν πλήρως από τη Γάζα. Τώρα, αφού συμφώνησε πρώτα να τους απελευθερώσει, δηλώνει ότι βασίζεται στις στέρεες εγγυήσεις του Τραμπ ότι θα πραγματοποιηθεί η πλήρης απόσυρση.

Ωστόσο, δεν είναι γνωστό πόσο χρόνο θα χρειαστεί – εβδομάδες, μήνες, χρόνια.

Το Ισραήλ έχει διαμηνύσει ότι θα διατηρήσει στρατεύματα σε μια ζώνη ασφαλείας εντός της Γάζας και στον Διάδρομο της Φιλαδέλφειας, μια λωρίδα γης μήκους περίπου 14 χιλιομέτρων και πλάτους 100 μέτρων κατά μήκος των συνόρων της Γάζας με την Αίγυπτο, συμπεριλαμβανομένου του περάσματος της Ράφα.

Σύμφωνα με αναλυτές, θεωρείται απίθανο το Ισραήλ να εγκαταλείψει αυτές τις περιοχές, εκτός αν η Χαμάς αποστρατιωτικοποιηθεί και το κενό που θα δημιουργηθεί στη διοίκηση της Γάζας καλυφθεί από έναν φορέα που το Ισραήλ θεωρεί αποδεκτό.

Το αρχικό σχέδιο 20 σημείων του Ντόναλντ Τραμπ προέβλεπε την είσοδο στη Γάζα μιας διεθνούς δύναμης ασφαλείας υπό αραβική ηγεσία, μαζί με παλαιστινιακή αστυνομία εκπαιδευμένη από την Αίγυπτο και την Ιορδανία. Σύμφωνα με τον Αμερικανό πρόεδρο, οι ισραηλινές δυνάμεις θα αποχωρούσαν από τις περιοχές καθώς θα αναπτυσσόταν η δύναμη αυτή. Αυτή τη στιγμή, δεν είναι σαφές αν θα τηρηθεί το εν λόγω σχέδιο ή αν τα εμπλεκόμενα μέρη διαπραγματευτούν μια εναλλακτική λύση.

Αφοπλισμός της Χαμάς

Η Χαμάς αρνούνταν το προηγούμενο διάστημα να παραδώσει τα όπλα της, υποστηρίζοντας ότι έχει το δικαίωμα να ασκεί ένοπλη αντίσταση έως ότου τερματιστεί η ισραηλινή κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών.

Για το Ισραήλ, αυτό αποτελεί βασική απαίτηση. Ο Νετανιάχου έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι η εκστρατεία του δεν θα τερματιστεί έως ότου εξαλειφθούν οι στρατιωτικές δυνατότητες της Χαμάς, συμπεριλαμβανομένου του δικτύου σηράγγων που έχει κατασκευαστεί.

Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι η Χαμάς θα μπορούσε να συμφωνήσει στην παράδοση του οπλοστασίου της σε μια παλαιστινιακή-αιγυπτιακή επιτροπή, σύμφωνα με Αραβες αξιωματούχους που έχουν άμεση γνώση των διαπραγματεύσεων και μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας.

Μελλοντική κυβέρνηση

Το Ισραήλ έχει καταστήσει σαφές σε όλους τους τόνους ότι επιθυμεί την εξάλειψη της επιρροής της Χαμάς στη Γάζα. Ωστόσο, έχει επίσης απορρίψει την ανάθεση οποιουδήποτε ρόλου στην Παλαιστινιακή Αρχή που εδρεύει στη Δυτική Όχθη ή οποιαδήποτε συμφωνία που θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία ενός παλαιστινιακού κράτους.

Η Χαμάς, η οποία κυβερνά τη Γάζα από το 2007, έχει συμφωνήσει να παραδώσει τη διακυβέρνηση σε ένα σώμα παλαιστινιακών τεχνοκρατών.

Σύμφωνα με το σχέδιο του Τραμπ, στην περιοχή θα κυβερνά ένας διεθνής οργανισμός – το Συμβούλιο Ειρήνης. Θα κατέχει την περισσότερη εξουσία, ενώ θα εποπτεύει τη διοίκηση των Παλαιστίνιων τεχνοκρατών που θα διαχειρίζονται τις καθημερινές υποθέσεις. Θα έχει επίσης κυρίαρχο ρόλο στην ανοικοδόμηση της Γάζας. Το αρχικό σχέδιο του Αμερικανού προέδρου, μάλιστα,  τοποθετούσε τον πρώην Βρετανό πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ ως επικεφαλής.

Η Χαμάς δεν έχει συμφωνήσει μέχρι στιγμής, υποστηρίζοντας ότι η διακυβέρνηση της Γάζας πρέπει να αποφασιστεί μεταξύ των Παλαιστινίων, λαμβάνοντας υπόψη τα δικαιώματά τους στην κυριαρχία.

Τα διακυβεύματα

Οι Ισραηλινοί γιόρτασαν τη συμφωνία που ανακοινώθηκε το βράδυ της Τετάρτης, μετά από τριήμερες συνομιλίες στην αιγυπτιακή παραθεριστική πόλη Σαρμ Ελ Σέιχ. Για την πλειονότητά τους, η απελευθέρωση των τελευταίων ομήρων που κρατούνταν για δύο χρόνια αποτελούσε απόλυτη προτεραιότητα.

Ωστόσο, στους Παλαιστίνιους της Γάζας κυριαρχούσε αβεβαιότητα. Υπήρχε μεν ανακούφιση ότι οι βομβαρδισμοί και οι χερσαίες επιθέσεις ενδέχεται να σταματήσουν για κάποιο διάστημα και ότι θα αρχίσει να εισέρχεται ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά ταυτόχρονα επικρατούσε σκεπτικισμός και ανησυχία για το πόσο θα διαρκέσει η παύση των εχθροπραξιών, αν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι θα μπορέσουν να επιστρέψουν στα σπίτια τους και αν η Γάζα – οι πόλεις της οποίας είναι σε μεγάλο βαθμό ερειπωμένες – θα ξαναχτιστεί.

Πολλοί Παλαιστίνιοι φοβούνται ότι το Ισραήλ θα εκμεταλλευτεί οποιαδήποτε διακοπή των συνομιλιών ως ευκαιρία για να ξαναρχίσει τις επιθέσεις του. Εδώ και μήνες, ο Νετανιάχου και οι σκληροπυρηνικοί σύμμαχοί του επιμένουν ότι θα διατηρήσουν τον άμεσο έλεγχο της ασφάλειας στη Γάζα και έχουν μιλήσει για την εκδίωξη του παλαιστινιακού πληθυσμού, φαινομενικά σε «εθελοντική» βάση. Στη Γάζα, οι περισσότεροι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι αυτός παραμένει ο στόχος του Ισραήλ.

Η πίεση από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους — αν συνεχιστεί μετά την απελευθέρωση των ομήρων — θα μπορούσε να εμποδίσει το Ισραήλ να ξεκινήσει εκ νέου έναν ολοκληρωτικό πόλεμο.

Υπάρχει όμως και ένα άλλο σενάριο.

Εάν η Χαμάς και το Ισραήλ δεν καταλήξουν σε τελική συμφωνία ή οι διαπραγματεύσεις παραταθούν χωρίς αποτέλεσμα, η Γάζα θα μπορούσε να βρεθεί σε μια -νέα- ασταθή κατάσταση, με τις ισραηλινές δυνάμεις να εξακολουθούν να ελέγχουν τμήματά της και τη Χαμάς να παραμένει ενεργή. Σε αυτή την περίπτωση, είναι απίθανο το Ισραήλ να επιτρέψει σημαντική ανοικοδόμηση, αφήνοντας τον πληθυσμό της Γάζας να ζει σε καταυλισμούς ή καταφύγια.