ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΡΗΣΤΟΥ: “ΓΙΑ ΤΗ ΔΥΣΗ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΟΛΟΙ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΑΞΙΑ”

Το ταξίδι με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα ξεκίνησε πριν ακόμα καλά καλά τελειώσει την Ιατρική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όταν μια αφίσα της οργάνωσης του είχε κεντρίσει την προσοχή: «Το εικαστικό απεικόνιζε μια σφαίρα και ακριβώς από κάτω της, μια ταμπλέτα ενός φαρμάκου και ένα σλόγκαν που έγραφε: “Τα δικά τους όπλα σκοτώνουν, τα δικά μας σώζουν ζωές”». Έχουν περάσει κάτι παραπάνω από είκοσι χρόνια και ο δρ Χρήστος Χρήστου, έχει ειδικευτεί στη χειρουργική και διατελεί Διεθνής Πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Όπως μου αφηγείται, για εκείνον ήταν σημαντικό να δραστηριοποιηθεί στον ανθρωπιστικό τομέα και την παγκόσμια κοινότητα, να προσφέρει σε ανθρώπους που δεν είχαν καμία πρόσβαση ούτε σε στα βασικά φάρμακα ούτε στις υπηρεσίες υγείας.

“Ξεκίνησα με δράσεις εντός συνόρων το 2002, υποστηρίζοντας πρόσφυγες και μετανάστες. Μετά πήγα την πρώτη μου αποστολή στην υποσαχάρια Αφρική, το 2003, όπου κάναμε κάποια προγράμματα κατά του HIV. Ήταν τότε η περίοδος που ξεκινούσαν τα αντιρετροϊκά φάρμακα και έπρεπε να αποδείξουμε σε όλη την κοινότητα των ασθενών στη Ζάμπια ότι δουλεύουν και ότι χρειάζεται να τα παίρνουν. Ήταν ένα μεγάλο στοίχημα για τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα και πήγε πάρα πολύ καλά. Γιατί; Γιατί δουλεύαμε μαζί με τους ασθενείς και ήταν οι ίδιοι που το πήραν πάνω τους, διαμαρτυρήθηκαν και πάλεψαν για καλύτερες, αποτελεσματικότερες και φθηνότερες θεραπείες.

Αυτό ήταν και που με κράτησε μέσα στην οργάνωση. Ένιωσα δηλαδή ότι εδώ δεν δραστηριοποιούμαι μόνο ως ένας γιατρός που απαντά σε ένα ιατρικό πρόβλημα, αλλά γινόμουν πολλά ακόμα μέσα από αυτό. Έμαθα από πρώτο χέρι πως επηρεάζουν παγκοσμίως οι πολιτικές των κρατών την έννοια της υγείας, ενώ παράλληλα η μεγάλη διαφορά είναι ότι ως γιατρός δουλεύεις μαζί με τις κοινότητες και τους ασθενείς για την εξέλιξη της κατάστασης.

Ο Χρήστος Χρήστου το μεσημέρι του Σαββάτου (13/4) βρέθηκε στο 9ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, σε ένα πάνελ που έφερε το τίτλο Philanthropy”. Τον ρωτώ να μου μιλήσει για τον ρόλο της φιλανθρωπίας στην ανθρωπιστική δράση και ο ίδιος εξηγεί πως η φιλανθρωπία μπορεί να αποτελέσει ένα μόνο μέρος μιας απάντησης στο μεγάλο πρόβλημα των αναγκών της παγκόσμιας κοινότητας.

“Με άλλα λόγια, δεν μπορούν οι φιλανθρωπίες μόνες τους να αλλάξουν τον κόσμο, ούτε να κάνουν τον κόσμο καλύτερο. Μπορούν όμως να στηρίξουν δράσεις, να στηρίξουν την κοινωνία των πολιτών και τις σοβαρές μη κυβερνητικές οργανώσεις, για να ανταπεξέλθουν σε αυτές τις όλο και αυξανόμενες ανάγκες που υπάρχουν στον πλανήτη”.

ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΝΟΙΑΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΤΙΣ “ΑΘΕΑΤΕΣ” ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

Στη κουβέντα μας, ο Χρήστος Χρήστου υπογραμμίζει την ύπαρξη σοβαρών θεμάτων υποχρηματοδότησης που έχουν οι περισσότερες από τις ΜΚΟ καθώς και οι διεθνείς οργανισμοί των Ηνωμένων Εθνών.

“Υπάρχουν σημαντικά προβλήματα υποχρηματοδότησης και τα funds πηγαίνουν μόνο σε συγκεκριμένες κρίσεις. Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί προέρχονται από χώρες δωρήτριες και, από ότι φαίνεται, μπορεί να ενδιαφέρονται περισσότερο για κάποιες κρίσεις και λιγότερο εώς καθόλου για κάποιες άλλες. Πολύ ενδεικτικά να αναφέρω ότι είναι τόσο δυσανάλογη η βοήθεια που έχουμε αυτή τη στιγμή από το δωρήτριες χώρες στην Ουκρανία σε σχέση με την Αϊτή ή  σε σχέση με την τεράστια ανθρωπιστική κρίση που υπάρχει στο Τσαντ και στο Σουδάν”.

Ωστόσο, εξηγεί πως ως Γιατροί Χωρίς Σύνορα έχουν την ευχέρεια να είναι οικονομικά ανεξάρτητοι μια και έχουν “πάνω από 7 εκατομμύρια δωρητές και ένα budget που ξεπερνάει τα 2,2 δισεκατομμύρια. Μπορούμε κάθε φορά με τον αμερόληπτο τρόπο να κάνουμε μια αντικειμενική αξιολόγηση των αναγκών και να ορίσουμε που θα διαθέσουμε τους πόρους μας. Δεν χρειάζεται να στρέψουμε όλο μας το ενδιαφέρον μόνο σε μια κρίση γιατί δεν λογοδοτούμε σε κανέναν”.

Διαπιστώνω λοιπόν καθώς συζητάμε, ότι οι ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν να διαχειριστούν κρίσεις που είναι πολύ ψηλά στην ατζέντα και την ίδια ώρα, υπάρχουν κρίσεις που είναι άγνωστες και μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε και αθέατες. Το Σουδάν και η Αϊτή για παράδειγμα που είναι εξαιρετικά κρίσιμες ανθρωπιστικές καταστάσεις, βρίσκονται στην αφάνεια.

“Εδώ και ένα χρόνο διαπράττονταν σοβαρά εγκλήματα στο Σουδάν. Αναζωπυρώθηκε μια κρίση που είχε ξεκινήσει το 2003 με τη γενοκτονία στο Νταρφούρ. Ελάχιστοι είναι αυτοί που μιλάνε και πολύ λιγότεροι είναι αυτοί που βρίσκονται αυτή τη στιγμή εκεί πέρα να απαντήσουν στις ανάγκες αυτές”.

“Ξεκίνησα ένα ταξίδι από το νότιο Τσαντ. Εκεί υπάρχει μια πόλη κοντά στα σύνορα που λέγεται Αντρέ και τον τελευταίο χρόνο, κυρίως από το από τον Ιούνιο και μετά που έγιναν οι μαζικές ροές προσφύγων από το Σουδάν ήταν ένα σημείο όπου ο κόσμος έφθανε εκεί, σε άτυπους καταυλισμούς. Από κει, με την βοήθεια της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και άλλων οργανισμών των Ηνωμένων Εθνών, θα έπρεπε να πάνε σε διάφορους καταυλισμούς στην περιοχή. Λίγο πολύ, αυτό ήταν το σχέδιο, έτσι απαντάμε συνήθως σε μαζικές ροές προσφύγων

Όμως, το Τσαντ είναι ήδη μια πολύ φτωχή χώρα. Παρ’ όλα αυτά άνοιξε την αγκαλιά του, όχι μόνο για να τους υποδεχθεί τους πρόσφυγες από το Σουδάν αλλά και να τους καλοδεχτεί. Την ίδια στιγμή όμως, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις δεν ανταποκρίθηκαν στις ανάγκες της μαζικής ροής.

Αυτοί οι άνθρωποι τι θέλουν; Νερό, φαγητό και να μπορείς να τους αντιμετωπίσεις δείχνοντας σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Δεν μπορείς απλά να τους παρατάς εκεί πέρα και να μην έχουν ούτε καν νερό για να πιούν. Πολλές φορές ψάχνουν να βρουν τροφή και μερικές φορές να φτάνουν σε ακραίες καταστάσεις.

Αυτή είναι μία κατάσταση που εμείς ως Γιατροί Χωρίς Σύνορα, προσπαθήσαμε να απαντήσουμε όσο μπορούσαμε. Μου προκάλεσε και μένα έκπληξη όταν βρέθηκα στο πεδίο, το πώς δηλαδή ανταποκρινόμαστε στην ανάγκη της παροχής του νερού και καλύπτουμε γύρω στα 70-80% σε όλη αυτήν την περιοχή, ενώ θα μπορούσαν να το είχαν αναλάβει κάποιοι άλλοι, ούτως ώστε να εστιάσουμε ακόμα περισσότερο στις ιατρικές ανάγκες. Αλλά όσο υπάρχουν αυτά τα κενά, τόσο τα καλύπτουμε εμείς, γιατί όπως είπα και πριν έχουμε και αυτή την οικονομική ανεξαρτησία, έχουμε τους πόρους να πούμε ότι εδώ υπάρχει μια σοβαρή κρίση, θα βάλουμε όλη μας τη δύναμη και την τεχνογνωσία μας για να μπορέσουμε να προσφέρουμε νερό. Και πάλι, δεν είμαστε εκεί που θα μπορούσαμε να είμαστε”. 

Που έγκειται άραγε το έλλειμα στον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας; Τον ρωτώ αν μέσα σε αυτά τα 22 χρόνια της εμπειρίας του έχει παρατηρήσει αλλαγές που έχουν οδηγήσει στην αδιαφορία της κοινής γνώμης και των πολιτικών που εφαρμόζονται και εξηγεί πως δεν μπορεί να απαντήσει ακριβώς για το αν σήμερα τα πράγματα είναι χειρότερα, όσον αφορά την ανταπόκριση στις ανθρωπιστικές ανάγκες, σε σχέση με 20 χρόνια πριν. “Αλλά αυτό που βλέπω ειδικά τα τελευταία χρόνια είναι ότι η ίδια παγκόσμια κοινότητα που υποστηρίζει με κάθε δυνατό τρόπο και δείχνει όλη της την αλληλεγγύη στους πρόσφυγες από την Ουκρανία, σχεδόν αδιαφορεί και δεν απαντά ούτε στα στοιχειώδη, όταν αυτό αφορά άλλες πλευρές του πλανήτη, όπως στη Αϊτή ή όπως το Σουδάν.

Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο και βλέπω ίσως να αλλάζει, είναι ότι γίνεται διάκριση για το ποιοι πρόσφυγες μας ενδιαφέρουν περισσότερο επειδή θεωρητικά είναι πιο κοντά μας, μπορούμε να ταυτιστούμε με αυτούς. Είναι πολύ σκληρό, αλλά έτσι φαίνεται πως είναι πραγματικότητα.

Δεν είναι κάτι καινούργιο αυτό που θα πω, το έχει πει η Χάνα Άρεντ από την περίοδο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και του Ολοκαυτώματος, αλλά το βλέπουμε σε πολλές ακόμα κρίσεις. Ο άνθρωπος χάνει πια την υπόστασή του, γίνεται η λεγόμενη αποανθρωποποίησή του.

Δαιμονοποιούνται οι άνθρωποι που είναι σε ανάγκη, λογίζονται ως μια απειλή. Και αυτό το βλέπουμε από τη γλώσσα που χρησιμοποιείται ακόμα και από  επίσημα χείλη. Είναι μια γλώσσα τρομολαγνική.

Η κοινή γνώμη δεν γνωρίζει και πολλές φορές δεν ενδιαφέρεται να μάθει με πόσο πόνο αυτοί οι άνθρωποι βάζουν τις οικογένειές τους μέσα στις βάρκες, πόσο απελπισμένοι είναι γιατί δεν έχουν άλλη επιλογή.

Όταν σπέρνεις τέτοιους καρπούς, μετά θερίζεις πάρα πολύ μίσος. Μπορεί να πνίγηκαν 700 ψυχές στην Πύλο, όπου έχουμε πάρα πολλά ερωτηματικά όλοι για το ρόλο των ελληνικών Αρχών. Και παρ’ όλα αυτά κανένας δεν μιλάει. Το ξεπερνάμε”.

“ΓΙΑ ΤΗ ΔΥΣΗ, ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΟΛΟΙ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΑΞΙΑ”

Κατά πόσο όμως συνδέεται η αδιαφορία της κοινής γνώμης με τις πολιτικές των κρατών, όπου η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε πολλές περιπτώσεις είναι κατάφωρη;

“Είναι αλληλένδετα όλα αυτά” εξηγεί ο Χρήστος Χρήστου. “Οι πολιτικές, και ας πάρουμε για παράδειγμα την Ευρώπη που την ξέρουμε και καλύτερα, ουσιαστικά βάζει πιο ψηλά στην ατζέντα το ζήτημα της ασφάλειας των πολιτών. Όλη η διαχείριση του μεταναστευτικού γίνεται μέσω από αυτό το πρίσμα. Ότι στην Ευρώπη στήνουμε τείχη για να αποτρέψουμε ροές. Όσο χτίζεις όμως εμπόδια και όσο προσπαθείς να συμπεριλαμβάνεις τρίτες χώρες σε διακρατικές συμφωνίες, τόσο πιο δύσκολο κάνεις ένα ταξίδι. Αλλά ένα ταξίδι το οποίο αυτοί οι άνθρωποι θα το ξανά επιχειρήσουν, με κάθε τρόπο γιατί δεν έχουν άλλη επιλογή. Είναι απελπισμένοι από εκεί που έρχονται.

Οι συμφωνίες με τις τρίτες χώρες είναι κυρίως οικονομικές για να κρατήσουν τον κόσμο εκεί πέρα και δεν περιορίζονται πια στην Τουρκία, αλλά πλέον υπάρχει η Λιβύη, η Τυνησία, η Αίγυπτος και άλλες χώρες.

Η Μελόνι αυτή τη στιγμή στην Ιταλία φαίνεται να θεωρείται μια επιτυχημένη πολιτικός πάνω στο θέμα διαχείρισης του μεταναστευτικού και την επόμενη μέρα, όταν αυτές οι χώρες θέλουν να ξαναβάλουν στο τραπέζι κάποια διαπραγμάτευση οικονομική, θα ανοίγουν ή θα κλείνουν τις στρόφιγγες, όπως λέμε και θα αφήνουν τον κόσμο να πνίγεται στη θάλασσα.

Ουσιαστικά η Ευρώπη έχει γίνει όμηρος της ίδιας της της πολιτικής και κάθε φορά εκβιάζεται από τις χώρες στις οποίες κάνει τις οικονομικές συμφωνίες, με αντάλλαγμα να μειωθούν οι ροές.

Φυσικά δεν θέλετε να ξέρετε τι γίνεται σε αυτά τα μέρη που θεωρούνται “ασφαλές” τρίτες χώρες. Στη Λιβύη για παράδειγμα, υπάρχει ένα σύγχρονο σκλαβοπάζαρο. Εγώ είχα κάνει αυτό το ταξίδι με το πλοίο έρευνας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο λιβυκό πέλαγος όταν διασώσαμε κάποιες βάρκες. Μίλησα με τους ανθρώπους εκεί, οι οποίοι με τον πιο τραγικό τρόπο μου επιβεβαίωσαν τις συνθήκες που βιώνουν.

Ενδεικτικά μου περιέγραφαν ότι μπορεί να έφταναν στη Λιβύη, είτε μέσα από την έρημο -όσοι επιβίωναν- είτε ακόμα και αεροπορικώς. Εκεί, παραλαμβάνονται από ένστολους, οι οποίοι τους έβαζαν κάπου σε μια άκρη και μετά έπαιρναν τηλέφωνο την μαφία και τους λαθρέμπορους. Και κάπως έτσι ξεκινούν τα βασανιστήρια, απειλούν τις οικογένειες, φυσικά υπάρχει και η σεξουαλική εκμετάλλευση. Αυτή είναι η κατάσταση που επικρατεί σε αυτές που λέμε “ασφαλές τρίτες χώρες”. Σαφώς δεν είναι όλες το ίδιο,.

Αλλά με το να στέλνουμε τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές σε “τρίτες ασφαλείς χώρες”, δεν ανταποκρινόμαστε στις κρίσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απλά φροντίζει με αυτόν τον τρόπο λίγο να κρατάει έξω από από την εξώπορτα της το πρόβλημα. Για αυτό και θα συνεχίσουν να έρχονται πρόσφυγες και μετανάστες και θα βλέπουμε καινούργιες και διαφορετικές εναλλακτικές διαδρομές των προσφυγικών ροών. Πρόσφατα είδαμε την αύξηση των μεταναστευτικών ροών στη Γαύδο.

Πάντα θα βρίσκεται ένας άλλος τρόπος, γιατί είναι απελπισμένοι οι άνθρωποι. Τελικά, με τις επιλογές που έχει κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτοί που διαχειρίζονται το μεταναστευτικό αυτή τη στιγμή είναι οι λαθρέμποροι, Αυτό είναι τραγικό. Η ΕΕ για άλλη μια φορά αποδεικνύεται πολύ μικρότερη των περιστάσεων. Επικρατεί ένας στρουθοκαμηλισμός. Γιατί δεν τελειώνει το πρόβλημα. Ήταν στη Λέσβο, είναι στη Λαμπεντούσα και φαίνεται να έρχεται στη Γαύδο. Πρέπει να αλλάξει αυτό.

“ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΔΙΝΟΥΝ ΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ ΤΗ ΛΥΣΗ ΣΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ “

Πώς θα αλλάξει όμως αυτό; “Ως γιατροί δεν είμαστε εμείς αυτοί που δίνουμε τις λύσεις. Αυτό είναι ένα πολιτικό πρόβλημα και θέλει πολιτικούς, αλλά σοβαρούς πολιτικούς, οι οποίοι βάζουν πάνω από όλα στην ατζέντα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ανθρώπινη ζωή. Που σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχουν ασφαλή περάσματα, για οποιονδήποτε αναζητά άσυλο και για οποιονδήποτε θεωρεί ότι πρέπει να βρει άσυλο στη χώρα στην οποία καταφθάνει. Δεν λέω ότι όλοι έχουν το δικαίωμα να μείνουν σε μια χώρα, αλλά είναι σημαντικό να παρακαμφθεί η λαθροδιακίνηση. Έτσι θα σωθούν ανθρώπινες ζωές.

Οι ανθρωπιστικές οργανώσεις δουλεύουν μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Δεν μπορούν να δουλέψουν αν δεν υπάρχει σεβασμός. Σε αυτό το πλαίσιο είναι το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και όλοι οι κανόνες που μέχρι και οι πόλεμοι έχουν. Για παράδειγμα το αυτονόητο: ότι σε έναν πόλεμο, δεν βομβαρδίζεις αμάχους, ανθρωπιστικές οργανώσεις και νοσοκομεία. Αυτό το είδαμε να καταρρέει σε όλο του το μεγαλείο στην Γάζα. Είδαμε λεηλατήσεις νοσοκομείων, είδαμε πολιορκίες των αμάχων, βλέπουμε τώρα ένα σημαντικό μπλοκάρισμα της ανθρωπιστικής βοήθειας. Μια λογική της τιμωρίας στον πληθυσμό των 2,5 εκατομμυρίων ανθρώπων στη Γάζα.

Αν λοιπόν, δεν υπάρχει μία διεθνής κοινότητα να διασφαλίσει τον σεβασμό στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, τι θα κάνουν οι οργανώσεις; Ήδη θρηνούμε θύματα. Έχει χαθεί πάρα πολύς κόσμος στη Γάζα και από το ιατρικό προσωπικό, με αποκορύφωμα το χτύπημα στην ΜΚΟ World Central Kitchen. Δεν είμαστε αφελής, δεν ήταν ένα ατύχημα όπως παρουσιάζεται. Ήταν ένα χτύπημα σε μια ανθρωπιστική οργάνωση, η οποία διένειμε φαγητό και χάθηκαν 7 άτομα από το διεθνές προσωπικό.

Πως περιμένουμε να πάνε οι άλλες οργανώσεις να βοηθήσουν; Μέσα σε ποιο πλαίσιο; Πώς θα εγγυηθούν τουλάχιστον μια ασφάλεια για το προσωπικό τους, για να μπορούν να πάνε στο πεδίο;

Νομίζω ότι η Γάζα για τον ανθρωπιστικό χώρο είναι ένα σημείο καμπής. Όπως και καποιοι αλλοι εχουν περιγραψει, είναι πλέον το νεκροταφείο του διεθνούς δικαίου.

Μετά την Γάζα δεν ξέρω πως θα μπορέσουμε να βάλουμε κάτω τις ανάγκες σε άλλες περιοχές που υπάρχουν ανθρωπιστικές κρίσεις. Δεν ξέρω αν θα μπορούμε για παράδειγμα να πάμε στο Σουδάν ή σε οποιαδήποτε άλλη περιοχή που υπάρχει ανθρωπιστική κρίση και να ζητήσουμε τον στοιχειώδη σεβασμό στο διεθνές δίκαιο. Αυτό θα είναι σίγουρα κρίσιμο να βρούμε τον τρόπο να το αντιμετωπίσουμε” καταλήγει ο Χρήστος Χρήστου.