ΠΗΓΑΜΕ ΣΤΟΝ TAKIS ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ ΚΑΙ ΧΑΘΗΚΑΜΕ ΣΤΗ ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ

Οι δημιουργίες του Τάκη που κοσμούν τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου εκτίθενται μέχρι τις 2 Νοεμβρίου στη χώρα μας. Το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, με τη συμβολή του Ιδρύματος Takis τιμά τα 100 χρόνια από τη γέννηση του καλλιτέχνη Παναγιώτη Βασιλάκη – γνωστού ως Takis (1925-2019) – με μια μεγάλη αναδρομική έκθεση με τίτλο Takis 1∞ που παρουσιάζεται παράλληλα και στα δυο του μουσεία, στην Αθήνα και στην Άνδρο έως τις 2 Νοεμβρίου 2025.

Το νέο της πρόσκλησης για να δούμε μαζί με κάποιους συναδάλφους την έκθεση στην Ανδρο στα εγκαίνιά της, ήρθε ως η πιο χαρούμενη είδηση του προηγούμενου μήνα. Λατρεύω το Μουσείο Γουλανδρή της Ανδρου και έχω πάει σε πολλές εκθέσεις του. Είναι η θάλασσα που το χτυπάει και το χαϊδεύει, είναι η απέραντη θέα αυτού του μαγευτικού μπλε, είναι το δρομάκι που κατεβαίνεις για να πας, είναι τα δύο τρία επίπεδά του υπέροχα διαρρυθμισμένα, είναι ο ήχος των κυμάτων, είναι που μετά την επίσκεψη θα φας μάλλον ψαράκι ή πριν θα έχεις κάνει μια βουτιά.

Είναι και οι καταπληκτικές εκθέσεις του ασφαλώς, μοναδικές μέσα στα χρόνια. Εκτός, λοιπόν, από την αδυναμία στο συγκεκριμένο μουσείο, έχω απίστευτη αδυναμία και θαυμασμό στον Τάκη. Αυτόν τον άνθρωπο της αδιανόητης ευφυίας, τον καλλιτέχνη δίχως όρια στην εφευρετικότητα, της ατελείωτης φαντασίας και των μοναδικών δυνατοτήτων. Όλες οι επιστήμες, αλλά και η φιλοσοφία κατά τη γνώμη μου συναντιούνται με τη μηχανική, τον ηλεκτρισμό, τα μαθηματικά, τη γεωμετρία, τη φυσική, τη χημεία, την κινητική και με την τέχνη της γλυπτικής και της ζωγραφικής σε έργα που όμοιά τους δεν έχει να παρουσιάσει η παγκόσμια σκηνή παρά με ελάχιστες εξαιρέσεις, εκ των οποίων μου έρχεται αυτή τη στιγμή μόνο ο Μικελάντζελο.

Την εκπληκτική ξενάγηση μας έκαναν οι επιμελητές της έκθεση, η Μαρία Κουτσομάλλη Μoreau, ιστορικός τέχνης και υπεύθυνη συλλογών του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή και ο Toby Kamps, επικεφαλής της Modernist Collection της Πινακοθήκης του Αμβούργου (Hamburger Kunsthalle) και ειδικός στο έργο του Takis.

Όπως σημειώνει, λοιπόν, η Μαρία Κουτσομάλλη σε ένα εκ των πέντε podcasts που ετοίμασαν ειδικά για την έκθεση (παρεμπιπτόντως, καταπληκτική και πρωτότυπη ιδέα για να μάθεις τα πάντα για τον Τάκη επί της ουσίας, απλά και κατανοητά).

«Ηταν απαραίτητο για εμάς να γίνει μία σημαντική αναδρομική έκθεση του Τάκη στην Ελλάδα καθώς δεν έχει γίνει ποτέ παρά μόνο στη Σχολή Καλών Τεχνών τότε που παρουσίασαν το 1993 την έκθεση που είχε γίνει στο Jeu de Pomme. Ηταν ένας τρόπος, επίσης, να τιμήσουμε τον Βασίλη και την Ελίζα Γουλανδρή γιατί ήταν από τους πρώτους υποστηρικτές του Τάκη, αγόρασαν αρκετά έργα∙ ήταν φίλοι με τον Τάκη. Tώρα που προετοιμάσαμε την έκθεση ξανακοιτάζοντας τα αρχεία μας, βρήκαμε πολύ όμορφες φωτογραφίες που βλέπουμε τον Τάκη σε επίσκεψη του στην Άνδρο να τον ξεναγεί ο Βασίλης στη γενέτειρα του, έχουμε βρει επίσης μια επιστολή της Ελίζας το 1990 στην οποία ζητάει τη συμβουλή του Τάκη για το τι θα μπορούσε να μπει στο μουσείο ενώ υπάρχουν έπιπλα και έργα που έχουν γίνει μόνο για τον Βασίλη ειδική παραγγελία – και αυτό δείχνει πάνω από μία απλή σχέση συλλέκτη και καλλιτέχνη».

Και ο Τόμπι Καμπς προσθέτει: «Έγραψα στον κατάλογο ότι ήταν ένας καλλιτέχνης που δούλευε παντού στον κόσμο, είχε στούντιο στο Λονδίνο, στο Παρίσι και στην Αθήνα εργάστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη Νέα Υόρκη, ήταν επισκέπτης ερευνητής στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), επικοινωνούσε και ήταν φίλος με όλους τους σπουδαίους καλλιτέχνες της εποχής του που εργάζονταν για να προωθήσουν τα όρια του τι μπορεί να είναι ένα έργο τεχνης. Ταυτόχρονα δήλωνε ότι ήταν ένας αρχαϊκός καλλιτέχνης, καταπιανόταν με τα μεγάλα μεγάλα ζητήματα της ζωής, την αιώνια κίνηση, τη μουσική των σφαιρών, πώς το συμπαν διατηρείται σε ισορροπία, πώς κινούνται οι πλανήτες και όλα αυτά. Επίσης, με την αναζήτηση της αθανασίας. Έτσι ταυτόχρονα ήταν ένας σύγχρονος άνθρωπος αλλά και ένας αρχαϊκός άνθρωπος και αυτό το μείγμα συνδυαζόταν στην τέχνη του με συναρπαστικούς τρόπους κάτι που την καθιστά τόσο όμορφη και ισχυρή».

Ο Τάκης δεν σπούδασε και δεν μεγάλωσε καθόλου εύκολα. Με τα δικά του λόγια:
«Καλοκαίρι. Η πείνα είναι ανυπόφορη, διαλύει τις οικογένειες και η μικρή μου αδερφή υποφέρει ∙ αρχίζω να έχω ζαλάδες. Μαθαίνω, λοιπόν, ότι οι δύο παιδικοι μου φίλοι κλέβουν τρόφιμα και έτσι από το πρωί ως το βράδυ κλέβουμε ό,τι βρούμε μπροστά μας κυρίως από κήπους πλουσίων σπιτιών. Σύντομα όμως δεν βρίσκουμε τίποτα και ό,τι έχουμε το δίνουμε στη μητέρα μας.

(…)

Aρχισα να κάνω ζωγραφική που δεν είχα καμία ευκολία, ας το πούμε. Η οικογένειά μου, μου έλεγε να κάνω γλυπτική. Και πράγματι, συνειδητοποιούσα πως έκανα ένα «γύρω γύρω» από τα πράγματα, ήμουν γενικά πολύ κινητικός. Και μου πήγε πολύ καλά. Αλλά επειδή πραγματικά το μυαλό μου ήταν πολύ εφευρετικό, μου άρεσε από παιδι πάντα να προσπαθώ να κάνω κάτι… Θα μετέτρεπα, παραδείγματος χάριν το νερό σε χρυσό», λέει ο Takis σε απόσπασμα από την εκπομπή Παρασκήνιο του Λάκη Παπαστάθη”.

Και θα αναφέρει μία φοβερή ανάμνηση που μπορεί να είναι και η αρχή του… καλού!

«Θυμάμαι ότι είδα μια ταινία αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1944 με τίτλο “The Battle of London” όπου έβλεπε κανείς πώς σώθηκε το Λονδίνο χάρη στα ραντάρ ∙ χάρη σε αυτές τις μηχανές που περιστρέφονται εντοπίζοντας πράγματα που δεν βλέπουμε. Μια μηχανή, δηλαδή, έσωσε μια πρωτεύουσα».

Και πάνω σε αυτό, η Μαρία Κουτσομάλλη σχολιάζει:

«Αυτή η ιδέα, ότι μία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα σώθηκε χάρη σε ένα μηχάνημα που πιάνει πράγματα στον αέρα, που δεν φαίνονται, θα είναι κάτι που θα τον σημαδέψει πάρα πολύ. Και αυτό και η έννοια τού πώς θα καταφέρει να εκφράσει μέσα από την τέχνη του αυτό που δεν φαίνεται. Αυτό είναι κάτι που όντως θα τον ανησυχήσει ιδιαιτέρως ώσπου θα βρεί τη λύση το 1959 με την ιδέα να εντάξει τον μαγνητισμό μέσα στο έργο του».

Η ΕΚΘΕΣΗ

Για πρώτη φορά στην ιστορία του Ιδρύματος, το σύνολο των χώρων του που φιλοξενούν περιοδικές εκθέσεις, τόσο στην Αθήνα όσο και στην Άνδρο, αφιερώνεται σε μια έκθεση. Το αφιέρωμα Takis 1∞ διατρέχει όλη την καλλιτεχνική πορεία του Takis, που εκτείνεται σε επτά περίπου δεκαετίες. Κάθε σημαντικό στάδιο στη ζωή του καλλιτέχνη αναδεικνύεται μέσα από περισσότερα από 150 έργα, γλυπτά, σχέδια, πίνακες και κοσμήματα, τα οποία συνοδεύονται από κινηματογραφικές αναφορές σε εφήμερα έργα και δημιουργίες του.

Το μεγάλο αφιέρωμα στον Takis τιμά την μακροχρόνια φιλία των ιδρυτών, του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή, με τον καλλιτέχνη και παράλληλα αποτελεί μια ευκαιρία να αναδειχθεί η θεμελιώδης επιρροή του Takis στη διεθνή καλλιτεχνική σκηνή. Η έκθεση συμπίπτει επίσης με την επαναλειτουργία της Παλαιάς Πτέρυγας του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο, η οποία, ανανεωμένη πλέον, ανοίγει ξανά τις πόρτες της για το κοινό.

Ο Takis, ως αληθινός κοσμοπολίτης, μετέδιδε μέσω της τέχνης τους προβληματισμούς που υπερβαίνουν την απλή αισθητική διάσταση και βίωνε με ενθουσιασμό κάθε καινούριο κεφάλαιο στην καλλιτεχνική του πορεία. Η έκθεση αυτή μάς δίνει την ευκαιρία να επανατοποθετήσουμε την Ελλάδα στο κέντρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας, μέσω ενός καλλιτέχνη περίπλοκου, ατίθασου, απαιτητικού και παράλληλα ακαταμάχητου.

Ίδρυμα Β&Ε Γουλανδρή, Αθήνα

Τα Μαγνητικά Πεδία, το κομμάτι της έκθεσης που παρουσιάζεται στο Μουσείο του Ιδρύματος Β&Ε Γουλανδρή στην Αθήνα, αποτελεί μια ανασκόπηση της μακράς και εξαιρετικά γόνιμης σχέσης του Takis με τα μαγνητικά πεδία – μια σχέση-σταθμό στη διαδρομή του, που ξεκίνησε το 1959.

Ξεκινώντας από τα πρώτα του Τηλεγλυπτά και φτάνοντας μέχρι τα τελευταία Μαγνητικά πεδία του το 2018, η διαδρομή περιλαμβάνει το αλησμόνητο δρώμενο Το αδύνατον – Άνθρωπος στο διάστημα, τους Τηλεπίνακες, τα Τηλεφώτα, τα Magnetron, το Μαγνητικό πουθενά, τους Μαγνητικούς τοίχους, τους Μαγνητικούς πίνακες, τις Ηλεκτρομαγνητικές σφαίρες, καθώς και τα περίφημα Μουσικά. Ο μαγνητισμός είναι παρών σε όλο το έργο του και του έδινε το έναυσμα για πολλές ανακαλύψεις. Χάρη σε αυτόν, ο Takis εξερεύνησε αυτό που του άρεσε να περιγράφει ως τέταρτη διάσταση: έναν χώρο που συχνά χαρακτηρίζουμε κενό, ενώ τον ζωντανεύουν διαρκώς δυνάμεις που όχι μόνο μας διαφεύγουν, αλλά διέπουν τη ζωή μας έως την παραμικρή λεπτομέρεια.

Η εξερεύνηση του μαγνητισμού μέσα από τη ματιά του Takis είναι μια συναρπαστική και απολαυστική περιπέτεια, που καλεί σε πραγματικά μεταφυσικούς στοχασμούς. Για τον Takis, όλα είναι μαγνητισμός.

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Άνδρος

Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο παρουσιάζονται όλα τα στάδια στο έργο του Takis που υπήρξαν καθοριστικής σημασίας για εκείνον, μέσα από τις διαδοχικές ανατροπές που σημάδεψαν την καριέρα του.

Στόχος του Ιδρύματος είναι να προβάλει μια ολοκληρωμένη πλευρά της καλλιτεχνικής διαδρομής του, μάλλον παραγνωρισμένη: τα νεανικά έργα του, αποκαλυπτικά των πρώτων επιρροών του αλλά και της ικανότητάς του να απεγκλωβίζεται από την κατάρτιση του αυτοδίδακτου και να διαπρέπει. Τα Λουλούδια και τα Είδωλα, τα οποία αποτέλεσαν νέες οπτικές για την πανίδα και τη χλωρίδα μέσα από το πρίσμα του μετάλλου.

Τους Εσωτερικούς χώρους, τα Μαγνητικά κενά και τις Σφαίρες, που τον οδήγησαν να συνεχίσει την εξερεύνηση της ύλης. Τα Καντράν και τα Ηλεκτρονικά ανάγλυφα, έργα παράδοξα που υπογραμμίζουν τη μόνιμη παρουσία της τεχνολογίας στη ζωή μας, αλλά και το γεγονός ότι κάθε στοιχείο της καθημερινότητας μπορεί να κρύβει εικαστική ομορφιά που δεν υποψιαζόμαστε.

Τις Σπείρες, ένα μεθυστικό ταξίδι στα αισθητικά μυστήρια της γεωμετρίας, και τέλος τα λιγότερο γνωστά Ερωτικά του, εμβλήματα της ηχηρής επιστροφής των σωμάτων στη δουλειά του. Σε αυτά τα πρωτοφανούς ποικιλίας έργα, τόσο ως προς τα υλικά και τη σύλληψη όσο και ως προς τον συμβολισμό τους, προστίθενται τα εμβληματικά Σινιάλα, που εμφανίστηκαν το 1955 και έγιναν ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύνολα γλυπτών του 20ού αιώνα.

B&E Goulandris Podcasts

Με αφορμή το επετειακό αφιέρωμα, το Ίδρυμα εγκαινιάζει την πρώτη του σειρά podcasts με τίτλο «B&E Goulandris Podcasts: μια ηχητική κατάδυση στον μαγευτικό κόσμο της Τέχνης».
Η πρώτη ενότητα της σειράς περιλαμβάνει πέντε επεισόδια που διατρέχουν την πολυκύμαντη ζωή του Takis: από τα νεανικά κατοχικά χρόνια στην Ελλάδα, την καλλιτεχνική πορεία με ενδιάμεσους σταθμούς το Παρίσι, το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, έως την επιστροφή στην Αθήνα, στο λόφο του Γεροβουνού, και την ίδρυση του ομώνυμου Ιδρύματος και ερευνητικού κέντρου.

Μέσα από σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα, διαφωτιστικές συζητήσεις με τους επιμελητές της έκθεσης και ανέκδοτες ιστορίες από ανθρώπους που τον έζησαν από κοντά, οι ακροατές καταδύονται στο εκρηκτικό σύμπαν του Takis και παρατηρούν τα έργα του με άλλα μάτια και αυτιά.

Τα podcasts είναι διαθέσιμα από τις 22 Ιουνίου σε όλες τις πλατφόρμες (Spotify, Apple Podcasts, YouTube Music κ.ά.), στο goulandris.gr και στους εκθεσιακούς χώρους των περιοδικών εκθέσεων του Ιδρύματος, μέσω QR codes.

Κατάλογος, ξεναγήσεις για το κοινό & εκπαιδευτικά προγράμματα

Η έκθεση συνοδεύεται από εκτενή κατάλογο, ο οποίος είναι διαθέσιμος σε ελληνικά και αγγλικά.
Ξεναγήσεις για το κοινό έχουν προγραμματιστεί τόσο στην Αθήνα όσο και στην Άνδρο, στα ελληνικά και στα αγγλικά, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα για ομαδικές ή ιδιωτικές ξεναγήσεις κατόπιν συνεννόησης. Επίσης, μια ειδικά σχεδιασμένη διαδραστική ξενάγηση θα υλοποιηθεί στο Μουσείο στην Αθήνα.

Παράλληλα, στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν δημιουργικά εργαστήρια για παιδιά ηλικίας 5-7 ετών και 8-12 ετών στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο από τις 23 Ιουλίου έως τις 31 Αυγούστου και στο Μουσείο στην Αθήνα, από τον Σεπτέμβριο έως τον Νοέμβριο.

OI ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

1954
Ιανουάριος. Φτάνει στο Παρίσι. Μένει στη γειτονιά της La Convention. Για λίγους μήνες εντάσσεται στο ατελιέ του Brancusi.
Δημιουργεί γύψινα αγάλματα με σκοπό να εκτεθούν στην γκαλερί της φίλης του Ρέας. Τα έργα τελικά δεν εκτίθενται.
Η Hanover Gallery στο Λονδίνο διοργανώνει μια ομαδική έκθεση στην οποία για πρώτη φορά παρουσιάζονται έργα του Τάκι.

1961
Επισκέπτεται για πρώτη φορά τις ΗΠΑ. Γνωρίζει την Greta Garbo και το Marcel Duchamp μέσω του Έλληνα συγγραφέα και ποιητή Νίκολα Κάλας.
Ο Αλέξανδρος Ιόλας διοργανώνει στη γκαλερί του στη Νέα Υόρκη έκθεση με τίτλο Τηλεμαγνητικά Γλυπτά βασισμένη σε ένα ποίημα του Brion Gysin (Ο Ιόλας θα είναι και ο αποκλειστικός έμπορος – εκπρόσωπος του Τάκι μέχρι και το 1976).

1964
Ζει μόνιμα στο Λονδίνο, συγκεκριμένα σε ένα ατελιέ στο Chelsea.
Γνωρίζει τον Jonn Lennon, τη Yoko Ono και τον Paul McCartney.
Οκτώβριος. Η Γκαλερί Αλέξανδρος Ιόλας στο Παρίσι διοργανώνει ατομική έκθεση του Τάκι με τίτλο Dix Ans de Sculpture (Δέκα Χρόνια Γλυπτικής).
Αγοράζει τα οικόπεδα στο λόφο Γεροβουνό και ξεκινούν οι εργασίες του Κέντρου Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες (Κ.Ε.Τ.Ε.) το οποίο για αρκετά χρόνια θα αποτελεί και το σπίτι του στην Ελλάδα.

1981
Νοέμβριος. Το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Πομπιντού διοργανώνει στο χώρο του Φόρουμ έκθεση βασισμένη στο έργο του Τάκι 3 Totems – Espace Musical (3 Τοτέμ – Μουσικός Χώρος) η οποία έχει τον ομώνυμο τίτλο. Πρόκειται για ένα από τα πιο μνημειώδη έργα του καλλιτέχνη

1986
Νοέμβριος. Ιδρύει το Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες, το Takis Foundation Research Center for the Art and the Sciences

1987
Η Γαλλική Κυβέρνηση και πιο συγκεκριμένα οι δημοτικές αρχές του Παρισιού παραχωρούν στον Τάκι το μεγαλύτερο σε έκταση δημόσιο χώρο που προσφέρθηκε ποτέ σε καλλιτέχνη στην ιστορία του Παρισιού. Εκείνος δημιουργεί το Φωτεινό Δάσος αποτελούμενο από 39 Φωτεινά Σινιάλα – Βίδα του Αρχιμήδη (Signaux Lumineux-Vis d’Archimède) ύψους 3,50μ. ως 9,50μ. και τα τοποθετεί στην Esplanade – Bassin της Défense.

1993
Η Εθνική Πινακοθήκη του Μουσείου Jeu de Paume οργανώνει αναδρομική έκθεση του Τάκι. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη και σημαντικότερη μέχρι τότε έκθεση αφιερωμένη στον καλλιτέχνη
Η Γαλλική Δημοκρατία τιμά τον Τάκι με μια ειδική έκδοση γραμματοσήμου που απεικονίζει τη Σπείρα του.

2007
Απρίλιος. Το Ίδρυμα Maeght στο Saint Paul de Vence της Νοτίου Γαλλίας διοργανώνει έκθεση με τίτλο Takis. Oeuvres Recentes αφιερωμένη στις πιο πρόσφατες δημιουργίες του.

2015
Φεβρουάριος. Το Palais de Tokyo, σε συνεργασία με τον Alfred Pacquement, οργανώνει αναδρομική έκθεση με τίτλο Takis. Champs Magnétiques (Τάκις. Μαγνητικά Πεδία). Στην έκθεση παρουσιάζονται περίπου πενήντα εντυπωσιακά έργα από όλη την καλλιτεχνική του πορεία. Πρόκειται για μία από τις πιο ολοκληρωμένες ατομικές εκθέσεις αφιερωμένες στο έργο του Τάκι

2019
Το μουσείο Τέιτ του Λονδίνου διοργανώνει τη μεγαλύτερη έκθεση που έχει γίνει ποτέ για τον Takis στη Μεγάλη Βρετανία. Η έκθεση, που γίνεται σε συνεργασία της Tate Modern με το MACBA της Βαρκελώνης και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε επιμέλεια Guy Brett και Michael Wellen, παρουσιάζεται στον 3ο όροφο του εμβληματικού κτιρίου, όπου μπορεί κανείς να δει και να περιεργαστεί 70 αντιπροσωπευτικά έργα απ’ όλες τις περιόδους του καλλιτέχνη

2020
Nοέμβριος. Η White Cube διοργανώνει στο Χονγκ Κονγκ την πρώτη ατομική έκθεση του καλλιτέχνη Takis στην Ασία. Παρουσιάζει έργα του από την περίοδο 1960-1990 εστιάζοντας στην εξερεύνησή του στο πεδίο της τέχνης και της επιστήμης.