ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ: ΑΥΛΑΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΙΑ ΕΡΝΤΟΓΑΝ;

Σε κλίμα ακραίας πόλωσης και με νωπά τα τραύματα από τη διπλή βομβιστική επίθεση που αιματοκύλησε την Άγκυρα, 54 εκατομμύρια εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι προσέρχονται στις κάλπες σε μία από τις πιο κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας. Οι δημοσκόποι προβλέπουν ρεκόρ προσέλευσης αλλά και αδυναμία πλειοψηφίας για το πρώτο κόμμα, μία πρόβλεψη που ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιχειρεί να ανατρέψει με κάθε τρόπο.

Η αυτοδυναμία του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης AKP είναι ο μόνος (δημοκρατικός) τρόπος για να μπορέσει ο Ερντογάν να προχωρήσει στη συνταγματική αναθεώρηση που θα διευρύνει τις εξουσίες του προέδρου και θα εκπληρώσει τον στόχο του να αναδειχθεί σε απόλυτο ηγέτη, έναν πραγματικό «σουλτάνο». Στις εκλογές του Ιουνίου ήταν το φιλοκουρδικό κόμμα HDP που του στέρησε την αυτοδυναμία. Έξι μήνες αργότερα, η χώρα βυθίζεται στη δίνη ενός εμφυλίου πολέμου, μετά την κατάρρευση της εκεχειρίας με τους Κούρδους και την αναζωπύρωση των συγκρούσεων με το PKK στις νοτιοανατολικές περιοχές. Η αστάθεια όμως δεν αφορά μόνο το εσωτερικό, αλλά και την ευρύτερη περιοχή που ταλανίζεται από το προσφυγικό και την κρίση στη Συρία.

Για την κρισιμότητα και την επόμενη ημέρα των τουρκικών εκλογών, μιλήσαμε με τον κύριο Θάνο Ντόκο, Γενικό Διευθυντή στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).

– Είναι η δεύτερη εκλογική αναμέτρηση στην Τουρκία μέσα σε έξι μήνες, ωστόσο το κοινωνικό-πολιτικό τοπίο στη χώρα μοιάζει εντελώς διαφορετικό. Ποιοι ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν σε αυτό το κλίμα ακραίας πόλωσης που παρατηρούμε και πώς εκτιμάτε ότι αυτό θα επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα;

Υπάρχουν μια σειρά από αίτια για τη σημερινή κατάσταση στην Τουρκία και τα περισσότερα σχετίζονται με τις πολιτικές επιλογές του κ. Ερντογάν σε σχέση με την επίτευξη του στόχου του για ανάδειξη του ιδίου σε «σουλτάνο», μέσω αλλαγής του συντάγματος. Η όλο και συχνότερη απώλεια ψυχραιμίας και ο αυξανόμενα αυταρχικός τρόπος διακυβέρνησης, σε συνδυασμό με τη σταδιακή επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης και τις εξελίξεις στο Κουρδικό ζήτημα, τόσο εντός όσο και εκτός Τουρκίας, συνέβαλλαν στην διαμόρφωση ενός σκηνικού πόλωσης και πολιτικού αδιεξόδου. Παρότι δεν διαφαίνεται μια αρκούντως ελκυστική εναλλακτική επιλογή, πολλοί Τούρκοι πολίτες θα ψηφίσουν με γνώμονα τον περιορισμό των εξουσιών (και σε ορισμένες περιπτώσεις αυθαιρεσιών) του κ. Ερντογάν. Πολλοί άλλοι, βεβαίως, θα τον στηρίξουν, καθώς ανταποκρίνεται στο πάγιο αίτημα σημαντικού μέρους της τουρκικής κοινωνίας για έναν ισχυρό ηγέτη.

– Η αυτοδυναμία δεν μοιάζει εφικτή για το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ποιες είναι οι διαφαινόμενες συνεργασίες και πώς θα επηρεάσουν κατά τη γνώμη σας την κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας;

Προφανώς δεν θα πρέπει να σπεύσει κανείς να προκαταλάβει το αποτέλεσμα, καθώς  ορισμένες δημοσκοπήσεις κοινής γνώμης δίδουν οριακή αυτοδυναμία στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Οι περισσότερες δημοσκοπήσεις και ειδικοί αναλυτές εκτιμούν ότι τα αποτελέσματα δεν θα είναι πολύ διαφορετικά με την προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση και ότι το ΑΚΡ τελικά δεν θα εξασφαλίσει αυτοδυναμία. Μια κυβέρνηση συνασπισμού ΑΚΡ με το εθνικιστικό κόμμα ΜΗΡ φαίνεται ελαφρώς πιθανότερη από το άλλο σενάριο, αυτό του μεγάλου συνασπισμού μεταξύ ΑΚΡ και του κεμαλικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP). Το πρώτο σενάριο οδηγεί σε μια δεξιόστροφη περιδίνηση, άνοδο του εθνικισμού και περαιτέρω πόλωση της τουρκικής κοινωνίας, με κύριο θύμα τους Κούρδους. Το δεύτερο σενάριο είναι σαφώς προτιμότερο, αν και το CHP δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα φιλικό προς τους Κούρδους ή άλλες μειονότητες. Η δε μακροημέρευση μιας κυβέρνησης ΑΚΡ-CHP δεν θα είναι καθόλου απλή υπόθεση.

(Ο μέσος όρος των δημοσκοπήσεων δεν προβλέπει αυτοδυναμία για το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης – AKP)

– Η Τουρκία θεωρείται σημαντικός παράγοντας για την αντιμετώπιση μιας σειράς μεγάλων ζητημάτων όπως η κρίση στη Συρία και το προσφυγικό. Πώς βλέπετε να διαμορφώνονται οι ισορροπίες την επομένη των εκλογών;

Η Τουρκία θεωρείται από τη Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες ως «χώρα-κλειδί» για τη μείωση των προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη και τη διαχείριση του μεταναστευτικού προβλήματος. Μια ισχυρή τουρκική κυβέρνηση ίσως καταστήσει τις διαπραγματεύσεις με την Ευρώπη ευκολότερες και να επιτευχθεί ο στόχος της μείωσης των ροών, αλλά αυτό ενδέχεται να έχει και αρνητικές συνέπειες για τη χώρα μας, καθώς ορισμένα ανταλλάγματα που ενδεχομένως θα ζητήσει η Αγκυρα μπορεί να είναι σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων. Και σε αυτό το ζήτημα χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή από τη χώρα μας.

– Είναι κρίσιμες για την Ελλάδα οι εκλογές στην Τουρκία; Πώς μας επηρεάζουν;

Οι εκλογές στην Τουρκία έχουν πάντοτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την χώρα μας, ακόμη και αν η Ελλάδα δεν είναι «στο κάδρο» των πολιτικών εξελίξεων στη γειτονική χώρα. Μια περίοδος πολιτικής αστάθειας στην Τουρκία πιθανότατα θα είχε αρνητικές εξελίξεις τόσο για τις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο γράφων είναι ιδιαίτερα αισιόδοξος για τις προοπτικές εύρεσης λύσης στο εγγύς μέλλον), το προσφυγικό και ενδεχομένως τις διμερείς σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας, που ίσως να αποτελούσαν εκ νέου πεδίο εσωτερικών πολιτικών ανταγωνισμών, ξεφεύγοντας από τη σημερινή στρατηγική ελεγχόμενης έντασης που εφαρμόζει η τουρκική πολιτική ηγεσία. Ασφαλώς δεν μπορούμε να επηρεάσουμε τις πολιτικές εξελίξεις στη γειτονική χώρα, αλλά σε περίπτωση εκτεταμένης αστάθειας στην Τουρκία χρειάζεται επαγρύπνηση, νηφάλια διαχείριση τυχόν προβλημάτων και προσπάθεια εκμετάλλευσης των διεθνών συσχετισμών ισχύος προς όφελος των ελληνικών συμφερόντων.

– Πολλοί αναλυτές κάνουν λόγο για το τέλος της «παντοδυναμίας» του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν; Έχει βάση θεωρείτε αυτή η εκτίμηση; Ή ο Τούρκος πρόεδρος θα εξακολουθήσει να υπερασπίζεται τη θέση του με κάθε τρόπο και απρόβλεπτα για τη χώρα και την ευρύτερη περιοχή αποτελέσματα;

Ο κ. Ερντογάν φαίνεται να βρίσκεται σε καθοδική πορεία εδώ και μερικά χρόνια, όσον αφορά τόσο την εσωτερική επιρροή, όσο και, κυρίως, τη διεθνή εικόνα του. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν παραμένει ο κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού, εν πολλοίς και λόγω έλλειψης ισχυρού αντιπάλου. Πάντως, είτε το ΑΚΡ εξασφαλίσει μια οριακή αυτοδυναμία, είτε όχι, τα όνειρα του κ. Ερντογάν για αλλαγή του Συντάγματος και αναβάθμιση των εξουσιών του προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας δύσκολα θα πραγματοποιηθούν. Μια «συγκατοίκηση» του κ. Ερντογάν με μια κυβέρνηση την οποία δεν θα ελέγχει πλήρως είναι πιθανό να οδηγήσει σε τριβές και προβλήματα, κυρίως εσωτερικής φύσης, χωρίς όμως να αποκλείονται και εξωτερικές «επιπλοκές».

 

– Αν συγκρίνατε τον Ερντογάν του σήμερα, με τον Ερντογάν της πρώτης φοράς που ανήλθε στην εξουσία, ποιες βασικές διαφορές θα σημειώνατε; Ποιος είναι ο πραγματικός Ερντογάν;

Και οι «δύο Ερντογάν» είναι απολύτως πραγματικοί. Ο Ερντογάν της πρώτης περιόδου εκμεταλλεύτηκε το αίτημα μεγάλου μέρους της τουρκικής κοινωνίας για απαλλαγή από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κεμαλικού κατεστημένου και για σχετική αναδιανομή του οικονομικού πλούτου. Και εδώ το ΑΚΡ ήταν λίαν επιτυχημένο, βοηθούμενο ασφαλώς και από την ευνοϊκή οικονομική συγκυρία, και προώθησε ένα εντυπωσιακό σχέδιο κοινωνικής μηχανικής με στόχο την εκτεταμένη αλλαγή της τουρκικής κοινωνίας. Στη συνέχεια όμως ο κ. Ερντογάν φαίνεται να έχασε την επαφή με την πολιτική πραγματικότητα, επιβεβαιώνοντας τη ρήση του Λόρδου Ακτον ότι «η εξουσία έχει την τάση να διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα». Ο κ. Ερντογάν κυβέρνησε τη χώρα ως ηγέτης μόνο των ψηφοφόρων του ΑΚΡ (δηλαδή περίπου του 50%) και όχι ως ηγέτης όλων των Τούρκων και έκανε πολλά σφάλματα στην προσπάθεια επίτευξης του στόχου του, δηλαδή την ανάδειξη σε «σουλτάνο».

– Το «νέο πολιτικό ισλάμ» όπως εκφράστηκε από τον Ερντογάν επί μία και πλέον δεκαετία, δημιούργησε εν πολλοίς την ελπίδα και την προσδοκία για μια ισχυρή και πιο δημοκρατική Τουρκία. Σήμερα ποιες είναι οι προοπτικές και ποιοι οι κίνδυνοι για τη γείτονα χώρα;

Η Τουρκία, παρά τα προβλήματά της, παραμένει μια μεγάλη και σημαντική χώρα, με αναπτυσσόμενη οικονομία και ισχυρή γεωπολιτική επιρροή. Ωστόσο, σε περίπτωση μη-αυτοδυναμίας του ΑΚΡ, η Τουρκία θα αντιμετωπίσει το φάσμα της πολιτικής αστάθειας ως αποτέλεσμα σχηματισμού κυβερνήσεων με ελάχιστη ιδεολογική συνοχή (όπως συνέβη εν πολλοίς και στη δεκαετία του 1990). Σε περίπτωση σύντομου βίου και συχνής εναλλαγής τέτοιων κυβερνήσεων, ασφαλώς θα επηρεαστεί και η οικονομία της χώρας. Η κατάσταση στη Συρία, ο μεγάλος αριθμός προσφύγων και η διείσδυση του «Ισλαμικού Κράτους» στην τουρκική κοινωνία αποτελούν σημαντικά αίτια ανησυχίας. Τα σημαντικότερα προβλήματα για την Τουρκία θα παραμείνουν, ωστόσο, το Κουρδικό (που περιπλέκεται ακόμη περισσότερο καθώς έχει αποκτήσει πλέον και μια περιφερειακή διάσταση, πλέον της εσωτερικής) και η αναζήτηση ισορροπιών μεταξύ του κοσμικού και του συντηρητικού τμήματος της τουρκικής κοινωνίας.