MALCOLM X: Ο ΙΣΛΑΜΙΣΤΗΣ ΠΟΥ ΤΡΟΜΑΞΕ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

Από την Μαργαρίτα Πουρνάρα

Στις 21 Φεβρουαρίου του 1965 – ακριβώς μισόν αιώνα πριν – ο Malcolm X έπεφτε νεκρός από τις σφαίρες τριών μελών της οργάνωσης «Εθνος του Ισλάμ», στην οποία είχε γυρίσει την πλάτη αν και χρημάτισε ηγετικό της μέλος. Την επόμενη ημέρα, οι εφημερίδες έγραφαν για τον θάνατο του «αποστόλου της βίας» που είχε δηλώσει ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα θα κατακτηθούν «διά της κάλπης ή δια των όπλων». Ποια ήταν η φιλοσοφία του; Συνοπτικά: «Να υπακούς στους νόμους. Να είσαι ευγενής, να είσαι φιλειρηνικός, να τους σέβεσαι όλους. Αλλά αν κάποιος σηκώσει χέρι επάνω σου, στείλ’ τον στο νεκροταφείο» έλεγε, για να σταθεί στον αντίποδα τόσο του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ που πίστευε ακράδαντα σε μια διαφυλετική κοινωνία με αρμονική συμβίωση, όσο και του Γκάντι που πρέσβευε την παθητική αντίσταση στην βία του επιτιθέμενου.

Ποιος ήταν «ο μάρτυρας του Χάρλεμ», ο μαύρος που ασπάστηκε το Ισλάμ και που διψούσε να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στους καταπιεσμένους αφροαμερικανούς και τους κατοίκους της Μέσης Ανατολής και της Μαύρης Ηπείρου; Και γιατί, 50 χρόνια μετά τα κηρύγματά του – τα οποία χαρακτηρίστηκαν ρατσιστικά (εναντίον των λευκών) – έχουν ένα είδος αντίκτυπου στην σημερινή κατάσταση; Γεννήθηκε στις 19 Μαίου του 1925 στην πόλη Ομαχα της Νεμπράσκα ως Μάλκολμ Λιτλ. Η οικογένειά του είχε την δυσβάστακτη μοίρα των εγχρώμων που ζούσαν εκείνη την περίοδο στις νότιες και μεσοδυτικές πολιτείες της Αμερικής όπου κυριαρχούσε ο ρατσισμός. Λέγεται μάλιστα ότι ενόσω η μητέρα του Λουϊζ κυοφορούσε το τέταρτο από τα οκτώ παιδιά της, δηλάδή το αγόρι που μετέπειτα βαπτίστηκε Μάλκολμ – μια ένοπλη ομάδα της Κου Κλουξ Κλαν χτύπησε την πόρτα ζητώντας από τον πατέρα να βγει έξω από το σπίτι. Ο κήρυκας Ερλ Λιτλ ήταν ενεργός υποστηρικτής των δικαιωμάτων των μαύρων. Η εμπλοκή του στα θέματα αυτά τον είχε κάνει εύκολο στόχο και παντελώς ανυπεράσπιστο καθώς κανένας λευκός δεν τολμούσε να ορθώσει το ανάστημά του στους ρατσιστές.

Η στοχοποίηση της οικογένειας από την οργάνωση με τις κουκούλες, τα όπλα και τις αναμμένες δάδες δεν σταμάτησε και έτσι αναγκάστηκαν να μετακομίσουν σε άλλη πόλη, αναζητώντας μεγαλύτερη ασφάλεια. Ούτε και αυτό όμως κατάφερε να τους προστατεύσει. Μετά από λίγο καιρό, το σπίτι τους κάηκε από εμπρησμό. Ακόμα χειρότερα, ο κήρυκας βρέθηκε νεκρός, δολοφονημένος από τους ρατσιστές, δύο χρόνια αργότερα. Ομως οι αρχές αντί να ερευνήσουν την υπόθεση που ήταν καταφανέστατα εγκληματική ενέργεια έκλεισαν το φάκελο ως «αυτοκτονία». Το πόρισμα της αστυνομίας απέτρεψε την σύζυγο και τα τέκνα του δολοφονηθέντος να εισπράξουν την αποζημίωση από την ασφάλεια ζωής, για την οποία είχε προνοήσει ο Ερλ Λιτλ, φοβούμενος για την σωματική ακεραιότητα αλλά και την ίδια του την ύπαρξη. Τα βιώματα αυτά, προδιέγραψαν την ζωή του Μάλκολμ που θεωρούσε ότι είχε ήδη χορτάσει βία, προτού έρθει καν στον κόσμο και πως δεν είχε κανένα νόημα να πιστεύει κανείς σε μια χριστιανική αντίδραση «του να στρέψει και το άλλο μάγουλο στον εχθρό».

Προικισμένος με γερό μυαλό και δεινός ρήτορας, φοίτησε σε ένα σχολείο όπου ήταν ο μόνος μαύρος μαθητής. Οπως έλεγε και ο ίδιος δεν είχε πρόβλημα με τους συμμαθητές του αν και οι τελευταίοι τον αντιμετώπιζαν περίπου ως χαριτωμένο και έξυπνο κατοικίδιο παρά σαν ισάξιό τους. Μάλιστα κατάφερε να εκλεγεί και πρόεδρος της τάξης, δείχνοντας από πολύ νωρίς ότι είχε την στόφα του ηγέτη. Στα 15 του παράτησε το σχολείο όταν κατάλαβε πως οι καθηγητές του θεωρούσα αδιανόητο για έναν μαύρο να απαιτεί υψηλό επιπεδο μόρφωσης μιας και τον προέτρεπαν συνεχώς να είναι «ρεαλιστής» και να αναζητήσει μια χειρωνακτική δουλειά.

Original Caption: 1944-Boston, MA: Malcolm Little, at age 18, at the time of an arrest for larceny, police photograph front and profile. © Bettmann/CORBIS

Μετακόμισε στην αδελφή του στην Βοστώνη και άρχισε να βιοπορίζεται με διάφορες δουλειές του ποδαριού. Γρήγορα ανακάλυψε τον υπόκοσμο και τις εργασιακές του «ευκαιρίες» πουλώντας ναρκωτικά. Τα χρήματα που έβγαζε τα ξόδευε σε κοστούμια και στην νυχτερινή διασκέδαση. Συνελήφθη και πέρασε 6 χρόνια στην φυλακή. Κατά την διάρκεια της ποινής του, αποφάσισε να καλύψει το μορφωτικό του κενό και διάβαζε συνεχώς βιβλία. Ορισμένοι συγγενείς του που τον επισκέπτονταν είχαν γίνει μέλη της οργάνωσης «Το Εθνος του Ισλαμ», η οποία πρέσβευε ότι οι μαύροι Αμερικανοί πρέπει να κάνουν το δικό τους έθνος με θρησκεία τον μωαμεθανισμό και να μην περιμένουν ότι θα τους εκχωρίσουν δικαιώματα οι λευκοί. Οταν αποφυλακίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’50, αποφάσισε να αλλάξει και το ονομά του. Αφησε το Λιτλ, που θεωρούσε ότι το είχαν δώσει στην οικογένειά του οι ιδιοκτήτες στις φυτείες και υιοθέτησε το «Χ» ως φόρο τιμής στους άγνωστους αφρικανούς του προγόνους.

Ως ελεύθερος πολίτης, ενεπλάκη ενεργά με την οργάνωση και κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια να γίνει εξαιρετικά χρήσιμος στον αρχηγό της Ελάϊτζα Μοχάμεντ. Χάρις στους παθιασμένους λόγους μέσα σε λίγα χρόνια τα 400 μέλη έγιναν 40.000. Το 1963 αντελήφθη ότι ο ηγέτης της οργάνωσης δεν σεβόταν τις αρχές της, καθώς είχε συνάψει πολλές εξωσυζυγικές σχέσεις και είχα εξώγαμα τέκνα. Αποφάσισε να έρθει σε ρήξη και να αποχωρήσει έναν χρόνο αργότερα. Εν τω μεταξύ πραγματοποίησε ένα μεγάλο ταξίδι στην Αφρική και την Μέση Ανατολή, έγινε χατζής, δηλαδή έκανε το παραδοσιακό προσκύνημα στην Μέκκα, μια εμπειρία που τον σημάδεψε βαθιά.

Ξαναάλλαξε το όνομά του για να ακούγεται μουσουλμανικό και αποφάσισε ότι μπορεί να γίνει επανάσταση και χωρίς την χρήση βίας. Ομως οι παλαιοί του σύντροφοι δεν τον είχαν συγχωρέσει για την απόφασή του να φύγει από την οργάνωση. Την ημέρα που ήταν να δώσει μια ομιλία στο Χάρλεμ, οπλοφόροι μπήκαν μέσα στην αίθουσα και άδειασαν 15 σφαίρες στο κορμί του. Ηταν μόλις 39 ετών και δεν πρόλαβε να δει τους αγώνες των μαύρων να δικαιώνονται και να αποκτούν μια ισότιμη θέση στην αμερικανική κοινωνία.

Original Caption: 2/21/1965-New York, NY- Two policemen carry stretcher bearing Negro nationalist leader Malcom X after he was downed by an assassin's bullets at a rally February 21st. The 39-year-old Malcolm was pronounced dead at hospital when he was taken for treatment. The assination of the one-time Muslim official came one week after the bombing of his home February 13th. © Bettmann/CORBIS