Δύο χρόνια πολέμου: Τι λέει η κοινή γνώμη στο Ισραήλ;

Πριν από δύο ακριβώς χρόνια, η Χαμάς εξαπέλυσε μια τρομοκρατική επίθεση στο Ισραήλ, σκοτώνοντας 1.200 άτομα και παίρνοντας 250 ομήρους. Ως απάντηση, το Ισραήλ ξεκίνησε μια στρατιωτική επιχείρηση που έχει καταστρέψει το 78% της Λωρίδας της Γάζας και έχει στοιχίσει τη ζωή σε 66.000 Παλαιστίνιους, σύμφωνα με τις τοπικές υγειονομικές αρχές.

Οι επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023 και η απάντηση του Ισραήλ μεταμόρφωσαν ριζικά το ίδιο το Ισραήλ, την Παλαιστίνη και τον κόσμο. Ανεξάρτητα από την επιτυχία ή την αποτυχία του σχεδίου του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για ειρήνευση στην Γάζα, οι συνέπειες αυτού του πολέμου θα ακολουθούν τη σημερινή και τις επόμενες γενιές στην περιοχή.

Υπάρχει χώρος για συμβίωση;

Οι επιθέσεις της Χαμάς πυροδότησαν μια σημαντική αλλαγή στην ισραηλινή πολιτική σκηνή, προκαλώντας βαθύ κοινωνικό ρήγμα. Ένα μέρος της κοινής γνώμης έχει μετατοπιστεί πολύ πιο δεξιά και έχει υιοθετήσει συντηρητικότερες θέσεις σχετικά με τη σχέση του Ισραήλ με αυτό που ο υπόλοιπος κόσμος ονομάζει κι αναγνωρίζει ως Παλαιστίνη. Αυτή η μετατόπιση περιορίζει την προοπτική για τη λύση των δύο κρατών, σε περίπτωση που τερματιστεί ο πόλεμος και προχωρήσει το σχέδιο Τραμπ.

Έρευνα του Jewish People Policy Institute τον περασμένο Μάρτιο αποτυπώνει αύξηση του ποσοστού των Ισραηλινών που στηρίζουν την ενίσχυση του ελέγχου στα παλαιστινιακά εδάφη και την επέκταση των εποικισμών από 34% σε 47% σε σύγκριση με τον Οκτώβριο του 2024. Αντίστοιχη έρευνα του Mitvim Institute σε συνεργασία με το Friedrich Ebert Stiftung που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο ρίχνει το ποσοστό στο 35%, ωστόσο αποκαλύπτει ότι το 54% των ερωτηθέντων αντιτίθεται στο ζήτημα της αναγνώρισης παλαιστινιακού κράτους.

Η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα

Η καταστροφή της Γάζας είναι ασύλληπτη. Σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξαν οι Financial Times, το 78% των κτιρίων έχει καταστραφεί και η περιοχή έχει χάσει το 98,5% της καλλιεργήσιμης γης και το 90% των σχολείων της ως συνέπεια των βομβαρδισμών και επιθέσεων των ενόπλων δυνάμεων του Ισραήλ. Η ανθρωπιστική κρίση είναι το μείζον ζήτημα για τον ΟΗΕ, για την Ευρωπαϊκή Ένωση και για τις οργανώσεις που προσπαθούν να επιχειρήσουν στην περιοχή και να στηρίξουν τον τοπικό πληθυσμό. Η ισραηλινή κοινωνία γνωρίζει την κατάσταση, ωστόσο εμφανίζεται ιδιαίτερα διχασμένη ως προς την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας του Mitvim Institute, το 51% εκτιμά ότι το Ισραήλ δεν πρέπει να δράσει (σ.σ. το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 80% στους ψηφοφόρους δεξιών και εθνικιστικών κομμάτων), με την συντριπτική πλειονότητα όσων αντιτίθενται σε οποιαδήποτε στήριξη να υποστηρίζει ότι το Ισραήλ δεν φέρει καμία ευθύνη για την κατάσταση. Μεταξύ των υποστηρικτών της ανάληψης δράσης από πλευράς του Ισραήλ, μόνο το 17% τη στηρίζει για ηθικούς λόγους, ενώ το 32% τη θεωρεί απαραίτητη για τη διατήρηση της διεθνούς θέσης του Ισραήλ.

Αναφορικά με τη διοίκηση της Γάζας, η ανάπτυξη μιας πολυεθνικής δύναμης που θα περιλαμβάνει αραβικά κράτη παραμένει η προτιμώμενη προσωρινή λύση, με την υποστήριξη να έχει αυξηθεί ελαφρώς από 46% σε 52% σε σχέση με το 2024, ενώ η υποστήριξη για την ανάπτυξη προσωρινής διοίκησης υπό ισραηλινό έλεγχο έχει μειωθεί από 38% σε 33%.

Για τους κατοίκους της Γάζας, ωστόσο, η εικόνα στο ζήτημα της διοίκησης της περιοχής είναι διαφορετική. Έρευνα του Palestinian Center for Policy and Research τον Μάιο αποκάλυψε ότι το 42% των ερωτηθέντων υποστηρίζει την ανάληψη της διοίκησης από την Χαμάς, το 40% από την Παλαιστινιακή Αρχή, με τα δύο τρίτα (2/3) να αντιτάσσονται στην ιδέα ανάπτυξης μιας παναραβικής ειρηνευτικής δύναμης, όπως προτείνεται στο ειρηνευτικό σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ.

Διεθνής και περιφερειακή εικόνα του Ισραήλ

Η αυξανόμενη επιθετικότητα του Ισραήλ και οι δηλώσεις του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου ότι διεξάγει πόλεμο «σε επτά μέτωπα» έχουν επιβαρύνει τις παραδοσιακά εύθραυστες σχέσεις της χώρας του με τις μοναρχίες του Περσικού Κόλπου και τα αραβικά κράτη, και έχει πυροδοτήσει νέες περιφερειακές συμμαχίες που κινούνται σε αντίθετη γεωπολιτική τροχιά από εκείνη της ισραηλινής κυβέρνησης.

Μετά την ισραηλινή επίθεση στο Κατάρ, η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε την υπογραφή συμφώνου αμοιβαίας άμυνας με το πυρηνικά εξοπλισμένο Πακιστάν, με την Αίγυπτο και την Τουρκία να βάζουν στην άκρη διμερείς διαφορές και να πραγματοποιούν κοινές ναυτικές ασκήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο ως σαφή προειδοποίηση προς το Ισραήλ. Επίσης, οι «Συμφωνίες του Αβραάμ» (Abraham Accords), που σύναψε ο Ντόναλντ Τραμπ στην πρώτη του θητεία στον Λευκό Οίκο το 2020 με στόχο την ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, κρέμονται πλέον σε μια κλωστή.

Σε αυτό το πλαίσιο, το ζήτημα της διεθνούς θέσης του Ισραήλ αποτελεί πηγή έντονης ανησυχίας για την πλειοψηφία των Ισραηλινών πολιτών, με το 57% να εκφράζει φόβους ότι το Ισραήλ γίνεται «κράτος-παρίας» εξαιτίας των επιχειρήσεων στη Γάζα. Όπως δείχνουν τα ευρήματα της έρευνας του Mitvim Institute, η ανησυχία αυτή δεν έχει ομοιόμορφα χαρακτηριστικά: ενώ μόλις το ένα τρίτο των ψηφοφόρων της «σκληρής δεξιάς» συμμερίζεται αυτή την ανησυχία, τα δύο τρίτα των ψηφοφόρων της κεντροδεξιάς και όσων αυτοκαθορίζονται ως «κεντρώοι» αξιολογεί σε ποσοστό 79% ότι το Ισραήλ καθίσταται κράτος-παρίας. Σε μια ευρύτερη αποτύπωση αυτής της τάσης, η συντριπτική πλειοψηφία των Ισραηλινών (62%) εξακολουθεί να αποδίδει μεγάλη σημασία στην ένταξη του Ισραήλ στο φιλελεύθερο-δημοκρατικό στρατόπεδο του Δυτικού κόσμου.

Το σχέδιο Τραμπ

Οι έρευνες που έχουμε στη διάθεσή μας έχουν διενεργηθεί πριν την δημοσιοποίηση του σχεδίου Τραμπ, ωστόσο τα ευρήματα δίνουν μια εικόνα πάνω στην οποία κινήθηκε το πλαίσιο της πρότασης του Αμερικανικού προέδρου.

Οι ισραηλινοί πολίτες φαίνεται να υποστηρίζουν μια συνολική διεθνή συμφωνία, αλλά παραμένουν διαιρεμένοι σχετικά με τη μακροπρόθεσμη λύση για τη Γάζα και το παλαιστινιακό ζήτημα. Το 55% υποστηρίζει ένα διεθνές πακέτο συμφωνίας που θα περιλαμβάνει ως βασικά στοιχεία (α) την επιστροφή των ομήρων, (β) τη διάλυση της Χαμάς, (γ) την αποστρατιωτικοποίηση της Γάζας και (δ) την πλήρη ομαλοποίηση των σχέσεων με τον αραβικό κόσμο.

Το σχέδιο Τραμπ δεν παρέχει σαφή κατεύθυνση για το πώς θα προκύψει ένα παλαιστινιακό κράτος, ωστόσο τόσο τα στοιχεία της έρευνας του Palestinian Center for Policy and Research, όσο και τα αντίστοιχα στοιχεία της έρευνας του Mitvim Institute αποτυπώνουν τις τάσεις που κυριαρχούν και στις δύο πλευρές, σε Παλαιστίνιους και Ισραηλινούς. Για τους Παλαιστίνιους, η διοίκηση της Γάζας πρέπει να ανατεθεί είτε στη Χαμάς, είτε στην Παλαιστινιακή Αρχή (με το συνολικό ποσοστό των δύο επιλογών να ξεπερνάει το 80%) και ορίζοντα τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους. Για τους Ισραηλινούς, οι προτεινόμενες λύσεις μπορεί να αφορούν (α) τη σταδιακή προσάρτηση εδαφών και την επέκταση της ισραηλινής κυριαρχίας στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη (35% υπέρ), (β) τη δημιουργία δύο κρατών (31% υπέρ), (γ) τον μονομερή διαχωρισμό της Γάζας (15% υπέρ) και (δ) τη δημιουργία ενός ενιαίου δημοκρατικού κράτους με ίσα δικαιώματα για Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους (6% υπέρ).

*Ο Δημήτρης Ραπίδης είναι πολιτικός αναλυτής, project coordinator και υπεύθυνος χρηματοδοτικών προγραμμάτων στο ETERON – Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή.