Μίμης Ανδρουλάκης για Μίκη Θεοδωράκη: Ο πιο πολυδιάστατος Έλληνας, μετά τον Ελευθέριο Βενιζέλο

Άγνωστες, πλην όμως, κορυφαίες στιγμές από τη ζωή του Μίκη Θεοδωράκη περιέγραψε μιλώντας στον Νews24/7 στους 88,6 και σε έκτακτη εκπομπή του Βασίλη Σκουρή, με αφορμή την μαύρη επέτειο της 21ης Απριλίου, ο Μίμης Ανδρουλάκης, συγγραφέας του βιβλίου “Ο Σαλός του Θεού” και επί χρόνια φίλος του μεγάλου μας μουσικοσυνθέτη.

“Ο Μίκης είναι ένας ιλιγγιώδης στροβιλισμός. Που σε αυτόν τον ιλιγγιώδη στροβιλισμό υπερβαίνει όλες τις πάγιες οριοθετήσεις και ο πολεμικός Μίκης γίνεται οικουμενικός. Δεν μπόρεσε η αριστερά να τον διαχειριστεί. Ήταν μικρή μπροστά στο μέγεθος και την εκρηκτικότητα του Μίκη. Δεν μπόρεσε να τον αφομοιώσει και να τον διαχειριστεί” ανέφερε μεταξύ άλλων ο Μίμης Ανδρουλάκης, ενώ αποδίδει εμμέσως πλην σαφώς ευθύνη στην κυβέρνηση για το γεγονός ότι ο μεγάλος μας μουσικοσυνθέτης συμμετείχε -και μάλιστα ως ομιλητής- στο συλλαλητήριο του Συντάγματος για το όνομα της Μακεδονίας. “Ο Μίκης δεν ανήκει στους γραφειοκράτες της πολιτικής και τους γραφειοκράτες των μηχανισμών της αριστεράς- τονίζει. Ο πιο πολυδιάστατος Έλληνας, μετά τον Ελευθέριο Βενιζέλο”.

Ο Μ. Ανδρουλάκης αποκαλύπτει άγνωστες συναντήσεις του Μίκη με τον Ανδρέα, μιλά για τις σχέσεις του με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Χαρίλαο Φλωράκη και τον Λεωνίδα Κύρκο, αλλά και για τους μεγάλους έρωτες της ζωής του. Αναφέρει διαλόγους του με τον Μάνο Χατζηδάκη, τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Στέλιο Καζαντζίδη, μιλάει για την αντιδικτατορική του δράση, αλλά και περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο πώς ο Μ. Θεοδωράκης του ζήτησε σε ένα επεισοδιακό ταξίδι προς την Πάτρα να του διαβάσει τον… επικήδειό του!

Μεταξύ άλλων, ο Μίμης Ανδρουλάκης, μιλώντας στην έκτακτη ενημερωτική εκπομπή για την 21η Απριλίου και τον Μίκη Θεοδωράκη τόνισε:

ΓΙΑ ΤΗΝ 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ: Ο Μίκης είναι ο πρώτος αντιστασιακός. Αν και ήταν ο ηγέτης του μεγαλύτερου μαζικού κινήματος, πολιτισμικού, πολιτικού, δεν τον ειδοποίησε η ηγεσία της ΕΔΑ ότι βγήκαν τα τανκς. Τον πήρε τηλέφωνο, όχι τον ίδιο, τη Μαρία Μποστ, του Μποστ τη γυναίκα, ο Ρένος Αποστολίδης (θεότρελλος ο Ρένος, ένας ακροδεξιός που θα λέγαμε και σήμερα, ήταν ο άνθρωπος που μπούκαρε στη Βουλή εναντίον του Παπανδρέου- “Παπανδρέου παπατζή” το ‘66), ο οποίος με τον Μίκη ήταν αντίδικοι: “Πες στον Μίκη να κρυφτεί γρήγορα, κατεβαίνουν τανκς”. Και τότε ο Μίκης, επειδή η Ασφάλεια άργησε λίγο να τον πιάσει και ενώ είχαν πιαστεί όλοι οι άλλοι, τα επιφανή πολιτικά πρόσωπα, κερδίζει χρόνο και βγάζει και την πρώτη ανακοίνωση μέσα στη δικτατορία, που λέει “Έλληνες όλοι στους δρόμους. Ραντεβού στο Σύνταγμα”. Ένα ραντεβού που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Επικράτησε η χούντα και μέσα στη χούντα ο Μίκης ιδρύει το Πατριωτικό Μέτωπο.

Η ΕΡΩΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΙΚΗ: Η ερωτική δεν είναι μια δευτερεύουσα διάσταση του Μίκη. Είναι συστατικό στοιχείο του χαρακτήρα του, της προσωπικότητάς του. Η διονυσιακή παρεκτροπή υπάγεται σε αυτό που λέμε “διονυσιακός υπαρξισμός του Μίκη”. Άλλωστε ο ίδιος είχε πει πως εάν το θεοδωρακαίικο είχε οικόσημο θα ήταν το κεφάλι ενός τράγου που στο ένα κέρατο θα είχε τη λίρα την κρητική και στο άλλο του τουφέκι. Δηλαδή τέχνες και επανάσταση. Το ερωτικό είναι κυρίαρχο στον Μίκη. Μέσα στο βιβλίο μου όπως ξέρεις (σ.σ. “Ο Σαλός του Θεού”) έχω το μεγαλύτερο μέρος της ερωτικής ζωής του Μίκη.

“Ο ΜΙΚΗΣ ΠΑΛΛΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΤΟΥ”: Μέσα του ο Μίκης πάλλεται, σφαδάζει κυριολεκτικά, ένα απελπισμένο ελευθεριακό, δημιουργικό, αχόρταγο, καταβροχθιστικό, άναρχο, πρωτεϊκό “εγώ”. Μέσα του υπάρχει μια ψυχική αγωνία που ερωτοποιείται, μουσικοποιείται, πολιτικοποιείται. Αν δεν υπάρξουν αυτά τα τρία, ο Μίκης μπαίνει σε μεγάλη κρίση. Και προσωπική, ψυχική κρίση, άρα λοιπόν η άμυνά του απέναντι στον θάνατο είναι η δημιουργία, ο αγώνας, η πολιτική. Πρέπει να το καταλάβεις, ο γίγαντας που ξεσήκωνε τα γήπεδα όταν διηύθυνε, εκείνη την μεγάλη επανάσταση της δεκαετίας του ‘60 και μέσα στη δικτατορία, είναι ένα παιδί φοβισμένο στο σκοτάδι, που βάζει τις φωνές για να ξεφοβηθεί. Όταν ήμασταν παιδιά δεν φωνάζαμε μέσα στη νύχτα όταν ήμασταν κάπου που δεν είχε φως, για να δούμε ότι υπάρχουμε, ότι ζούμε.

Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΣΤΙΓΜΗΣ ΠΟΥ Ο ΜΙΜΗΣ ΔΙΑΒΑΖΕ ΤΟΝ … “ΕΠΙΚΗΔΕΙΟ” ΣΤΟΝ ΜΙΚΗ: Δεν τον διάβαζα. Πάμε στην Πάτρα να μιλήσουμε σε μια μεγάλη εκδήλωση μετά τη δικτατορία. Στο δρόμο του λέω εγώ τι έγινε στη δικτατορία για τις ημέρες που δεν ήξερε, έφυγε το ‘70, αυτός μου έλεγε για πρόσωπα στο εξωτερικό, τα της αριστεράς, το τι έγινε στο ΚΚΕ εσωτερικού και το ΠΑΜ, διαφωνίες, χωρισμούς κλπ. Μετά αρχίζει η βροχή και αρχίζουμε και τραγουδάμε, το “μοιρολόι της βροχής” που είχε γράψει ο Μίκης και τραγουδούσε ο Μπιθικώτσης. Ξαφνικά ξεσπάει μια καταιγίδα, τα αχαϊκά όρη κατέβαζαν κόκκινο χώμα, πέτρες, κορμούς, ένας ποταμός. Και ένιωσα τον Μίκη δίπλα μου να γίνεται ένα με τον ποταμό. Σωθήκαμε την τελευταία στιγμή. Ξαφνικά ο Μίκης γυρίζει μέσα στη σιωπή, αφού έγραψε ένα τραγούδι πάνω σε ένα πακέτο τσιγάρων Άσσο σκέτο, και μου λέει: “Όταν πεθάνω- και θα πεθάνω σύντομα- εσένα θα βάλω από την αριστερά να μου γράψεις τον επικήδειο”. “Θέλω να τον ακούσω τώρα, γιατί σας ξέρω εσάς τους αριστερούς (με μια θεατρικότητα μιλούσε), θα πείτε “παρά την προσφορά του, ωστόσο …, εάν … Τώρα λοιπόν. Τώρα θέλω να ακούσω τον επικήδειο. Αμάν. Του λέω ξάπλωσε. Είχε το αυτοκίνητο, ένα Volvo, ένα κάθισμα που ήταν φοβερό, αμαρτωλό κάθισμα- εκεί γινόταν φοβερά πράγματα. Πατά λοιπόν το κουμπί και ξαπλώνει κάτω. Βγαίνω έξω, τινάζω μυρτιές και άλλα δέντρα και τον στολίζω. Σαν πεθαμένο. Κανονικά. Και αρχίζω και βγάζω τη συγκλονιστική ομιλία: “Πυροβολήστε τα ρολόγια. Ο χρόνος εκτός νόμου. Θέλω το πτώμα να το στήσετε στην οδό Αιόλου. Ήλιος και χρόνος”. Το …πυροβολήστε τα ρολόγια, το είχα πάρει από τους αναρχικούς. Στην επανάσταση του 1830 πυροβολούσαν τα ρολόγια για να σταματήσουν το χρόνο. “Καλέ μου εσύ δεν χάθηκες” -αρχίζω “Επιτάφιο”. Με στίχους, κλαίγοντας, τραγουδώντας, φωνάζοντας, όλη την ιστορία της Αριστεράς με στίχους. Όλος ο Μίκης πέρασε μέσα από αυτή την ομιλία. Όταν τελείωσα τον επικήδειο, σαράντα λεπτά, του κάνω “Μίκη”, γιατί έπρεπε να πάμε να μιλήσουμε στην Πάτρα, έκοψε και η καταιγίδα. “Μίκη” του λέω, “Μίκη” τον σπρώχνω, τίποτα ο Μίκης. Λέω … “μ’ αυτά που του ‘πα …απόθανε”. “Βρε Μίκη” του λέω …δεν ξύπναγε. Τελικά ξύπνησε, είχε ναρκωθεί τελείως, είχε κάνει …ανάνηψη στους ουρανούς. Πέρασε ένα δεκάλεπτο να έρθει στα συγκαλά του και κάναμε και εγώ και αυτός την ωραιότερη ομιλία που κάναμε ποτέ, στην πλατεία Αγίου Γεωργίου στην Πάτρα. Αυτός είναι ο Μίκης. Μην τον κρίνεις με συμβατικά κριτήρια.

ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΜΕ ΤΟΝ Λ. ΚΥΡΚΟ: Επειδή ο Λεωνίδας ήταν του κολεγίου, ήταν από αστική οικογένεια, λάτρευε τον Μίκη, αλλά υπήρχε και ένας ανταγωνισμός. Είχε τσαντιστεί λίγο ο Λεωνίδας επειδή εγκατέλειψε το ΚΚΕ εσωτ. ο Μίκης. Όταν ο Λεωνίδας γέρασε και είχε αρχίσει τη μεγάλη κάμψη μου λέει “θέλω να πάω στον Μίκη να του ζητήσω συγγνώμη”. Ρε άσε τη συγγνώμη του λέω, μην τα ανακατεύεις ξανά, είσαι τρελός; Πάει λοιπόν να του ζητήσει συγγνώμη και κάνει το σφάλμα ο Λεωνίδας και του λέει “Μίκη με συγχωρείς για αυτή την ελεεινή φράση που είπα κάποτε για σένα, το ¨εκκρεμές¨!” Τον είχε πει … ¨εκκρεμές¨! Ο Μίκης το είχε ξεχάσει τελείως. Και μόλις το είπε το “εκκρεμές” έγινε έξαλλος ο Μίκης, εγώ και ο Λεωνίδας φύγαμε κακήν κακώς.

ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ ΜΙΚΗ: Θα τα διαβάσεις στο βιβλίο μου (σ.σ. “Σαλός Θεού”). Η Μυρτώ βέβαια. Μεγάλος έρωτας. Άλλο τώρα ότι ο Μίκης είναι διονυσιακή προσωπικότητα. Θνήσκων και αναγεννόμενος θεός ρε παιδί μου. Πάντα είναι παρθένος ο Μίκης. Ο Μίκης έχει μια οιωνεί παρθενιά. Να το καταλάβετε. Ο Μίκης δεν είναι μια συνηθισμένη προσωπικότητα. Πολλές φορές μας ταράζει με τις υπερβολές του αλλά ο Μίκης δεν είναι ό,τι λέει και ό,τι δεν λέει. Κάποτε είπα γι’ αυτόν, μη δίνετε σημασία στο τι λέει. Προσέξτε τι εννοεί. Κάτι άλλο θέλει να πει, που πρέπει να το βρείτε. Είναι της διαλεκτικής των άκρων. Γίνεται ο ίδιος εναλλάξ. Θέση και αντίθεση. Θα τον δεις να είναι αθώο παιδί με αφέλεια και δαίμων. Να είναι ο πιο εξτρεμιστής και ο πιο συντηρητικός παραδοσιακός. Να είναι ο φανατικός, ο στρατοπεδικός και ο πλέον συναινετικός και εθνικοσυναινετικός. Ο πλέον αδιάλλακτος και ο πλέον συμφιλιωτικός. Δεν υπήρχε άνθρωπος με τον οποίο να μην τον ερωτευτεί ο Μίκης και να μην τα ξαναφτιάξει μαζί του. Ακόμα και με τον Λαδά συμφιλιώθηκε που λέει ο λόγος, ακόμα και με τον Σαμψών. Πολύ περισσότερο με τον Καραμανλή, τον Μητσοτάκη, τον Αντρέα κλπ. Μπορεί να είναι συμφωνικός και λαϊκός. Μέσα σε αυτή την αντίφαση ζει ο Μίκης. Αυτό είναι το μεγαλείο του. Μην τον κρίνετε λοιπόν με συμβατικά κριτήρια.

“Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΣΕ ΝΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΕΙ ΤΟΝ ΜΙΚΗ”: Ο Μίκης είναι ένας ιλιγγιώδης στροβιλισμός. Που σε αυτόν τον ιλιγγιώδη στροβιλισμό υπερβαίνει όλες τις πάγιες οριοθετήσεις και ο πολεμικός Μίκης γίνεται οικουμενικός. Έχει πικρή ιστορία η αριστερά. Δεν μπόρεσε να διαχειριστεί τον Μίκη. Είναι, όπως ο ίδιος μου είπε μια φορά που ήμασταν στα Γιάννενα, τάνκερ στη λίμνη των Ιωαννίνων. Που δεν μπορεί να πάρει στροφή, δεν μπορεί να τον διαχειριστεί, γιατί ο Μίκης έχει απευθείας σχέση με τις μάζες. Δεν μπόρεσε η αριστερά αυτόν τον ποταμό τον κόκκινο που κατεβαίνει με δύναμη, δεν μπόρεσε να φτιάξει φράγμα υδροηλεκτρικό και να παράγει ρεύμα. Ήταν μικρή μπροστά στο μέγεθος της εκρηκτικότητας του Μίκη. Δεν μπόρεσε να τον αφομοιώσει και να τον διαχειριστεί.

ΠΟΙΑ Η ΘΕΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ Μ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ: Η δημιουργικότητα και η επαναστατικότητα. Τέχνη και επανάσταση. Δεν ανήκει στους γραφειοκράτες της πολιτικής και τους γραφειοκράτες των μηχανισμών της αριστεράς. Ποτέ. Ο Μίκης ήταν φωτιά. Ήταν πάθος. Και ποτέ δεν μπόρεσε να περάσει από το πάθος στη συμπάθεια, όπως εγώ. Δηλαδή ο Μίκης δεν ξέρει τη διαλεκτική της ζωής, την τέχνη, ότι η τέχνη τους είναι η διαλεκτική της προδοσίας. Δεν μπορεί να διαχειριστεί αυτά τα πράγματα. Τρελαίνετε. Το κατάλαβες; Ο πιο πολυδιάστατος Έλληνας, μετά τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Αλλά πολλοί σου λένε “σιγά τον γέρο, άστον, τι μας ενδιαφέρει”, αλλά όταν πεθάνει τότε θα καταλάβουν όλοι την αξία του…

(…) Προχωράει η ίδρυση του ενιαίου Συνασπισμού με τον Μίκη απέξω και χωρίς να γίνει μια ιδιαίτερη πρόταση για να συμμετέχει στην ηγεσία, όταν αυτός ηγήθηκε της Κίνησης για την Ενότητα της Αριστεράς (ΚΕΑ) τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι ο Μίκης οργίζεται κατά του Αντρέα και περνάει στην τυφλή τελική λύση (σ.σ. και συνεργάζεται με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη). (…) Το φλερτ με Μητσοτάκη έγινε αργότερα, αφού δεν τον πήρε ο Ανδρέας, αφού προσεβλήθη, αφού υπήρξε το σκάνδαλο Κοσκωτά, ιδρύεται ο Συνασπισμός χωρίς τον Μίκη (υπάρχουν ευθύνες σοβαρές στην ηγεσία της Αριστεράς για αυτό)…

-Δεν τον ήθελε η ηγεσία; Τον φοβόταν;

“Ο Κύρκος επέμενε να μοιραστεί η ηγεσία μεταξύ Φλωράκη και Κύρκου, βέβαιος ον ο Λεωνίδας ότι επειδή είναι ρήτορας θα υπερισχύσει και του Χαρίλαου. Δεν ήθελε το μπέρδεμα με τον Μίκη. Σκέψου ότι εγώ τον Λάζαρη, τον Απόστολο Λάζαρη προωθούσα”…