Γιατί το “Μείνετε Κοντά στα Παιδιά σας” είναι το βιβλίο που κάθε γονιός πρέπει να διαβάσει

Παιδιά και έφηβοι καρφωμένοι στην οθόνη του κινητού, χαμένοι σε έναν ψηφιακό κόσμο που μοιάζει πιο αληθινός από το οικογενειακό τραπέζι. Βυθισμένοι μπροστά από τον υπολογιστή, συχνά απόμακροι, σχεδόν αόρατοι στην καθημερινή ζωή του σπιτιού. Αντιδραστικοί σε κάθε ίχνος αυθεντίας, αποτραβηγμένοι συναισθηματικά, με βλέμμα που “φεύγει” όταν η συζήτηση γίνεται προσωπική. Μια εικόνα που – όσο κι αν μας προβληματίζει – γίνεται όλο και πιο “οικεία”.

Κάθε εποχή μεγάλωνε τα παιδιά της με αγωνία. Όμως η δική μας κουβαλά κάτι πιο λεπταίσθητο και ταυτόχρονα πιο βαθύ: ένα ρήγμα στην ίδια τη ρίζα της γονεϊκότητας. Έχουν αλλάξει άραγε τα παιδιά μας τόσο πολύ, ή μήπως εμείς – οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, οι φροντιστές, οι κηδεμόνες – έχουμε χάσει το μονοπάτι που μας ενώνει μαζί τους; Μήπως δεν είναι τα παιδιά που απομακρύνονται, αλλά εμείς που πάψαμε να είμαστε το σημείο αναφοράς τους;

“Μείνετε κοντά στα παιδιά σας” των Dr. Gabor Maté και Dr. Gordon Neufeld

Πρόσφατα ζήσαμε μία πλημμυρίδα συζητήσεων για το “Adolescence” (“Εφηβεία”) τη σειρά του Netflix που έγινε viral σε χρόνο dt και είναι πλέον η πιο πολυσυζητημένη σειρά της δεκαετίας. Είναι η ιστορία της φυλάκισης ενός 13χρονου αγοριού που κατηγορείται για τον φόνο της συμμαθήτριάς του, ξετυλίγοντας ένα βαθύ ψυχογράφημα για την αποξένωση, τη βία και τη συναισθηματική εγκατάλειψη.

Δεν είναι μόνο η υπόθεση που σοκάρει, αλλά το περιβάλλον που έχει διαμορφωθεί γύρω από τον έφηβο: γονείς απόντες ή παθητικοί, εκπαιδευτικοί αμήχανοι και μια “κοινότητα συνομηλίκων” που περισσότερο αποδομεί και κατακρίνει, παρά στηρίζει. Η σειρά είναι ουσιαστικά μια προειδοποίηση – είναι η απεικόνιση μιας πραγματικότητας που αναδύεται ήδη στις αυλές των σχολείων και στις οθόνες των παιδικών κινητών.

Κάθε μέρα η ειδησεογραφία βρίθει από παρόμοια περιστατικά βίας. Το ζήτημα είναι πολυπαραγοντικό και ψάχνοντας απαντήσεις που θα βοηθήσουν τους σύγχρονους γονείς παίρνουμε στα χέρια μας το πολυβραβευμένο βιβλίο “Μείνετε κοντά στα παιδιά σας” των Dr. Gabor Maté και Dr. Gordon Neufeld από τις εκδόσεις Key Books.

Ένα βιβλίο εμβριθές και απόλυτα επίκαιρο – ένα βιβλίο που μπορεί να ρίξει φως στη διάχυτη “ασυνεννοησία” παιδιών και κηδεμόνων, η οποία εξηγείται και άρα μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Πώς χάνουμε την επαφή με τα παιδιά μας;

Οι δύο καταξιωμένοι επιστήμονες είναι ένα ισορροπημένο συμπληρωματικό δίδυμο στον χώρο της παιδικής ψυχολογίας και της σύγχρονης γονεϊκότητας – ο καθένας φέρνοντας τη δική του μοναδική φωνή και εμπειρία σε έναν διάλογο βαθιά ανθρώπινο.

Ο Dr. Gabor Maté, γιατρός, συγγραφέας και βαθύς παρατηρητής της ανθρώπινης ψυχής, έχει αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στον χώρο της ψυχολογίας, της παιδαγωγικής και της κοινωνικής ιατρικής. Το έργο του δεν περιορίζεται σε ακαδημαϊκές θεωρίες· είναι μια έκκληση για επιστροφή στην ουσία της ανθρώπινης σύνδεσης. Ειδικά στην εποχή του αποσυνδεδεμένου ατόμου και της υπερπληροφόρησης, η φωνή του λειτουργεί σαν πυξίδα για τη βαθύτερη κατανόηση του εαυτού και των σχέσεων.

Ο Dr. Gordon Neufeld είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους αναπτυξιακούς ψυχολόγους, με έργο που φωτίζει εκ νέου τις βαθύτερες ανάγκες των παιδιών και το πώς αυτές διαπλέκονται με την ωρίμανση, την πειθαρχία και τη συναισθηματική ανθεκτικότητα. Ένας αθόρυβος επαναστάτης στον χώρο της ανατροφής και της παιδαγωγικής.

Μαζί έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά αρχικά στο να εντοπίσουν και να εξηγήσουν το πρόβλημα. Η βασική του ιδέα του βιβλίου “Μείνετε κοντά στα παιδιά σας” είναι ξεκάθαρη και επαναστατική με τον τρόπο της: αν ο γονιός δεν είναι ο πρώτος κυρίαρχος συναισθηματικός πόλος έλξης του παιδιού, κάποιος άλλος θα πάρει τη θέση του  – και αυτός δεν θα έχει τις ικανότητες, την πρόθεση ή την ωριμότητα για να κάνει αυτή τη “δουλειά”. Το παιδί χρειάζεται σύνδεση, κι αν δεν τη βρει στο σπίτι, θα τη βρει αλλού. Σε φίλους, σε influencers, σε ομάδες στο διαδίκτυο.

Αναπτύσσεται λοιπόν – μέσα από μηχανισμούς που εξηγούνται στα τρία πρώτα κεφάλαια – μια “οριζόντια προσκόλληση” (στους συνομήλικους) έναντι μιας “κάθετης προσκόλλησης” (στους γονείς) με την πηγή του προβλήματος ολοένα να γιγαντώνεται και λόγω της ψηφιακής εποχής και των απόνερων της πανδημίας.

Τα παιδιά μας μαθαίνουν το ένα από το άλλο και όχι από τις οικογένειές τους. Και εδώ ίσως κάποιος να αναρωτιόταν: και γιατί αυτό είναι προβληματικό, μα τα παιδιά μας χρειάζονται φίλους, έτσι δεν είναι; Στην πραγματικότητα όχι. Τα παιδιά χρειάζονται καθοδήγηση.

Η εποχή μας μοιάζει με μια απέραντη παιδική χαρά, όπου τα παιδιά δεν μεγαλώνουν πια υπό την επιρροή των ενηλίκων, αλλά μέσα σε ένα “σύννεφο ανώριμων συνομηλίκων”.

Οι συγγραφείς, με τεράστια εμπειρία στην παιδοψυχολογία και την ανάπτυξη του παιδιού, περιγράφουν μια σιωπηλή αλλά ριζική αλλαγή στη δυναμική των ανθρώπινων σχέσεων: το παιδί πλέον δεν προσδένεται στις αξίες και την ταυτότητα του γονέα για καθοδήγηση, αλλά στον – ίδιο και χειρότερο – ανώριμο συνομήλικο.

Και όταν αυτή η μετάβαση γίνει πρόωρα ή ανεξέλεγκτα, η ζημιά είναι συχνά αόρατη, αλλά βαθιά. Στην πράξη, αυτό μεταφράζεται σε έναν κόσμο όπου τα παιδιά αλληλοεκπαιδεύονται συναισθηματικά – χωρίς τις απαραίτητες δεξιότητες, χωρίς σταθερότητα, χωρίς φιγούρες εξουσίας που να τα καθοδηγούν.

Το σχολείο, το διαδίκτυο, τα social: Ενισχύουν την αποσύνδεση

Ο αναγνώστης καλείται να κοιτάξει βαθιά μέσα στη σχέση του με το παιδί του και να αναρωτηθεί: Ποιος είναι ο πραγματικός οδηγός στη ζωή του; Εγώ ή κάποιος άλλος;

Σε μια εποχή που η κοινωνία αποθεώνει την αυτονομία, την εικόνα και την “ωρίμανση από νωρίς”, οι Maté και Neufeld μας θυμίζουν πως πριν το παιδί “απογειωθεί” γιορτάζοντας ατομικότητά του, πρέπει να ριζώσει. Κι αυτές οι ρίζες λέγονται: δεσμός, σύνδεση, παρουσία, αγάπη και προσκόλληση – πρώτα και πάνω από όλα στους γονείς οι οποίοι πρέπει να “ξυπνήσουν”.

Αν ο γονιός δεν είναι διαθέσιμος – λόγω άγχους, αποστασιοποίησης, υπερβολικής εργασίας ή μιας γενικότερης κοινωνικής κουλτούρας που υποτιμά τον ρόλο του – τότε το παιδί στραφεί σε όποιον μπορεί. Και αυτός, συνήθως, είναι ένας άλλος συνομήλικος.

Οι Maté και Neufeld δεν ρίχνουν αβασάνιστα το βάρος στους γονείς.  Αντίθετα, κάνουν μια κοινωνιολογική τομή και εξηγούν αναλυτικά. Τα σημερινά παιδιά μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα που ευνοούν την αποσύνδεση από τους γονείς.

Σχολεία όπου η κοινωνική δυναμική επισκιάζει την ουσία της μάθησης, πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης που αντικαθιστούν τον διάλογο με ένα “like” και τη διαφωνία με τον αποκλεισμό, μια κουλτούρα που προωθεί την επιφανειακότητα και την προσκόλληση στις “μόδες” ως μέτρο αξίας. Κι απέναντι σε όλα αυτά, γονείς εξουθενωμένοι – από τις οικονομικές πιέσεις, τα ψυχικά φορτία και τις πολλαπλές απαιτήσεις της καθημερινότητας – περιορίζονται στα απολύτως αναγκαία, συχνά απούσες φιγούρες στον ίδιο τους τον ρόλο.

Τι προκαλεί μεταξύ άλλων η προσκόλληση στους συνομηλίκους;

Τα παιδιά θέλουν να είναι “κουλ” και αυτό είναι πιο σημαντικό από τις οικογενειακές αξίες. Και όλα αυτά συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα: παιδιά που μεγαλώνουν μεν, αλλά χωρίς συναισθηματικό GPS.

Οι συνομήλικοι δεν έχουν τη σταθερότητα, τη γνώση ή την ενσυναίσθηση για να καθοδηγήσουν τη δημιουργία της ταυτότητας ενός παιδιού. Έτσι, τα παιδιά διαμορφώνουν μια “επιφανειακή” προσωπικότητα – συχνά μεταβαλλόμενη, αμυντική ή επιθετική. Γίνονται εκφοβιστές ή θύματα.

Αποκτούν ανασφάλεια, άγχος και επιθετικότητα γιατί η ανάγκη για αποδοχή μέσα στην ομάδα γεννά ένταση και ανασφάλεια. Και τελικά απουσία ενσυναίσθησης. Οταν ο φυσικός ρόλος των γονέων είναι να διδάσκουν ενσυναίσθηση μέσω του δεσμού και της αγάπης και ο ρόλος παρακάμπτεται, τα παιδιά δυσκολεύονται να συνδεθούν ουσιαστικά με τους άλλους.

Πώς να ξανακερδίσετε τα παιδιά σας: Το ταξίδι της επανασύνδεσης

Ένα από τα πιο εμψυχωτικά σημεία του βιβλίου αφορά τη διαδικασία της “επανάκτησης” του παιδιού – πώς δηλαδή μπορούμε να ξαναγίνουμε η ασφαλής βάση, το λιμάνι του.

Οι συγγραφείς εξηγούν πως η σχέση αυτή δεν χάνεται για πάντα και προσφέρουν πρακτικά βήματα για την επανασύνδεση: από την ενσυναίσθηση και την κατανόηση των συναισθηματικών αναγκών του παιδιού, μέχρι το πώς να καλλιεργήσουμε στιγμές σύνδεσης μέσα στην καθημερινότητα.  Συζήτηση χωρίς κινητό, κοινές δραστηριότητες, σωματική εγγύτητα, αλλά και περιορισμός της υπερβολικής χρήσης οθονών και έλεγχος της απορρόφησης του παιδιού από τοξικές παρέες. Είναι ένα κεφάλαιο που προσφέρει οδηγίες, αλλά και ελπίδα.

Ξαναχτίζοντας το χωριό της προσκόλλησης: Μια κοινότητα που φροντίζει τα παιδιά

Ένα από τα πιο συγκινητικά και ουσιαστικά κεφάλαια του βιβλίου είναι η πρόταση για ανασύσταση του “χωριού της προσκόλλησης”. Εδώ οι συγγραφείς μας θυμίζουν κάτι που πολλοί έχουμε ξεχάσει: τα παιδιά χρειάζονται περισσότερους από έναν φροντιστές, χρειάζονται μια κοινότητα που στηρίζει τη φυσική ροή της προσκόλλησης.

Εδώ, ο γονιός καλείται να δημιουργήσει γύρω του ένα περιβάλλον όπου οι ενήλικες θα συνεργάζονται – και δεν θα ανταγωνίζονται – για το καλό του παιδιού. Είναι μια ριζοσπαστική επιστροφή στην ανθρώπινη φύση, τόσο επίκαιρη όσο ποτέ.

Οι συγγραφείς μιλούν για δασκάλους που λειτουργούν ως “δεύτεροι γονείς”, για παππούδες που κρατούν ζωντανή τη συναισθηματική γέφυρα με το παρελθόν, για μια κουλτούρα όπου η καθοδήγηση από ενήλικες δεν αντιμετωπίζεται ως στείρος πατερναλισμός, αλλά ως απαραίτητη συναισθηματική τροφή και σταθερό έδαφος.

Επίλογος: Πρώτα σύνδεση – Μετά καθοδήγηση

“Πρώτα σύνδεση – Μετά καθοδήγηση”: Αυτό είναι το μότο των συγγραφέων και το απόσταγμα της φιλοσοφίας τους. Αν το παιδί δεν νιώσει ασφαλές στο “δέσιμο”, δεν πρόκειται να ακούσει, να εμπιστευτεί ή να αναπτυχθεί υγιώς. Και ο γονέας, όσο και αν προσπαθήσει να “πείσει” ή να “επιβληθεί”, θα βρίσκει μπροστά του έναν τοίχο.

Το βιβλίο κλείνει με ελπίδα, αλλά όχι αυταπάτες. Εύκολα το λες δύσκολα το κάνεις! Ο 81χρονος Gabor Maté που έχει τρία παιδιά (και μάλιστα στο βιβλίο αναφέρει και δικά του προσωπικά παραδείγματα για την ανατροφή τους) αστειεύεται λέγοντας ότι… ο γονιός θα φτάσει να γίνει Άγιος για να τα κάνει όλα αυτά. Αλλά πρέπει. Η αποκατάσταση της σχέσης γονέα-παιδιού είναι εφικτή, αλλά απαιτεί δουλειά, χρόνο και αλλαγή προτεραιοτήτων.

Οι Maté και Neufeld μάς υπενθυμίζουν ότι δεν υπάρχουν “δύσκολα παιδιά” — υπάρχουν αποσυνδεδεμένα παιδιά: «Πρέπει να δώσουμε στα παιδιά μας αυτό που δεν μπορούν να δώσουν το ένα στο άλλο: την ελευθερία να είναι ο εαυτός τους στο πλαίσιο της αγαπητικής αποδοχής – μια αποδοχή που οι ανώριμοι συνομήλικοί τους δεν είναι σε θέση να προσφέρουν, αλλά που εμείς οι ενήλικες μπορούμε και πρέπει να προσφέρουμε».

Εν κατακλείδι, τι είναι το “Μείνετε Κοντά στα Παιδιά Σας”;

Είναι μια πρόσκληση για να ξανασυνδεθούμε όχι μόνο με τα παιδιά μας, αλλά και με τον ίδιο μας τον ρόλο ως γονείς, δάσκαλοι, μέλη μιας ευρύτερης κοινότητας. Με γλώσσα απλή και συγκινητικά παραδείγματα, το βιβλίο αυτό διαβάζεται με την καρδιά – και αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε τις σχέσεις, την πειθαρχία και την παιδική συμπεριφορά.