Πώς ένας Λίβυος πολέμαρχος ταπείνωσε τις Βρυξέλλες – Η διαμάχη για μια φωτογραφία

Όταν η αντιπροσωπεία υψηλόβαθμων Ευρωπαίων υπουργών και αξιωματούχων προσγειώθηκε στη Λιβύη εν μέσω καλοκαιριού για να πραγματοποιήσει συζητήσεις για το μεταναστευτικό, διαπίστωσε ότι είχε πέσει σε μια πολιτική παγίδα, που φέρει την υπογραφή του Χαλίφα Χαφτάρ.

Μένοντας μέσα στο αεροπλάνο στη Βεγγάζη, ο Επίτροπος Μετανάστευσης της Ε.Ε., Μάγκνους Μπρούνερ, μαζί με κορυφαίους υπουργούς από την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Μάλτα, ανακάλυψαν ότι οι προγραμματισμένες συνομιλίες τους με τον Χαφτάρ είχαν παραβιαστεί. Χωρίς την έγκριση των Ευρωπαίων, δύο ανώτεροι υπουργοί από την ανατολική διοίκηση του Χαφτάρ εμφανίστηκαν επίσης για να τους συναντήσουν.

Το πρόβλημα ήταν ότι αυτή η «κυβέρνηση» της Ανατολικής Λιβύης δεν αναγνωρίζεται ως νόμιμη από τα Ηνωμένα Έθνη — και η συνάντηση με υπουργούς του Χαφτάρ θα ισοδυναμούσε με την έμμεση αναγνώρισή τους από την Ε.Ε. Αυτό, σύμφωνα με πολλούς Ευρωπαίους αξιωματούχους, ήταν εξ αρχής ο στόχος του Χαφτάρ.

Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα διπλωματικό φιάσκο ανεπανάληπτης έκτασης.

Φαίνεται πως εξοργισμένος από τη στάση των Ευρωπαίων, ο 81χρονος Χαφτάρ τους πέταξε έξω από την πόλη, χωρίς να διεξαχθεί καμία συνομιλία για το μεταναστευτικό. Η απόπειρα της Ε.Ε. να ασχοληθεί με τα κυκλώματα διακίνησης ανθρώπων που δρουν στη Μεσόγειο κατέρρευσε, ενώ αξιωματούχοι και από τις δύο πλευρές αλληλοκατηγορούνταν για το χάος που δημιουργήθηκε.

Βάσει συνεντεύξεων με πολλά άτομα που γνωρίζουν εκ των έσω τι συνέβη την Τρίτη και μίλησαν στο POLITICO υπό τον όρο της ανωνυμίας για να μιλήσουν ειλικρινά, αποκαλύπτεται όλο το παρασκήνιο της διαφωνίας που εκτροχίασε την αποστολή της Ε.Ε. για την επίλυση της κρίσης στα νότια σύνορά της.

Πίσω από όλα αυτά ελλοχεύει μια βαθύτερη προειδοποίηση για την Ευρώπη: η υποψία ότι η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν βρίσκει νέους τρόπους για να δημιουργεί προβλήματα στην περιοχή.

Η “Ομάδα Ευρώπη”

Η διαχείριση του μεταναστευτικού αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για την Ε.Ε., ενώ η αντιμετώπιση της διαδρομής από τη Βόρεια Αφρική προς την Ελλάδα και την Ιταλία αποτελεί εδώ και χρόνια μια από τις πιο δύσκολες δοκιμασίες για τις Βρυξέλλες.

Το ταξίδι του Μπρούνερ είχε σκοπό να παρουσιάσει αυτό που οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. αποκαλούν «Ομάδα Ευρώπη» εν δράσει — δηλαδή έναν συντονισμένο διπλωματικό σχηματισμό στον οποίο τα πιο ισχυρά θεσμικά όργανα της Ε.Ε., όπως η Κομισιόν και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, συνεργάζονται με τα κράτη-μέλη «ώστε η κοινή εξωτερική μας δράση να είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των μερών της».

Ο Μπρούνερ επιβιβάστηκε σε αεροπλάνο μαζί με τον Έλληνα Υπουργό Μετανάστευσης Θάνο Πλεύρη, τον Ιταλό Υπουργό Εσωτερικών Ματέο Πιαντεντόζι και τον Μαλτέζο Υπουργό Εσωτερικών Μπάιρον Καμιλέρι. Ο πρώτος τους προορισμός στη Λιβύη ήταν η Τρίπολη, έδρα της διεθνώς αναγνωρισμένης Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας.

Αν και δεν επιτεύχθηκε καμία συμφωνία για το μεταναστευτικό, η συζήτηση στην Τρίπολη ήταν εγκάρδια και η συνάντηση εξελίχθηκε ομαλά και όπως είχε προγραμματιστεί. Έπειτα, όμως, προσγειώθηκαν στο διεθνές αεροδρόμιο Μπενίνα της Βεγγάζης — και τότε ξεκίνησαν τα προβλήματα.

Ο ρόλος του απεσταλμένου

Ο Πρέσβης της Ε.Ε. στη Λιβύη, Νίκολα Ορλάντο, ξεχωρίζει στη διπλωματική σκηνή της χώρας με το ξυρισμένο κεφάλι, τα τετράγωνα γυαλιά και τα κομψά μπλε κοστούμια του. Έχει μακρά σχέση με τη Λιβύη, καθώς υπηρέτησε στο παρελθόν ως αναπληρωτής πρέσβης της Ιταλίας στην Τρίπολη, και είχε αναλάβει να οργανώσει τις συναντήσεις.

Ο Ορλάντο και οι συνοδοί του γνώριζαν τους κινδύνους της επαφής με τον Χαφτάρ: ο πολέμαρχος ελέγχει τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό και αποτελεί de facto ηγέτη της Ανατολικής Λιβύης από το 2017, διοικώντας την περιοχή σαν στρατιωτική δικτατορία, με ορισμένη υποστήριξη από τη Ρωσία. Η Ε.Ε. δεν είχε ποτέ θεσμική σχέση με τη διοίκησή του.

Όταν το ευρωπαϊκό αεροπλάνο σταμάτησε στον διάδρομο της Βεγγάζης και τους υποδέχτηκαν απροειδοποίητα δύο υπουργοί του Χαφτάρ, ο Ορλάντο βρέθηκε στο στόχαστρο.

Οι υπουργοί της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας του ζήτησαν να κατέβει μόνος του από το αεροπλάνο και να μιλήσει με την πλευρά Χαφτάρ. Όλοι συμφώνησαν ότι, σε καμία περίπτωση, δεν έπρεπε να φωτογραφηθούν οι Ευρωπαίοι υπουργοί και αξιωματούχοι με τους εκπροσώπους του Χαφτάρ — γιατί κάτι τέτοιο θα έστελνε ένα διεθνές μήνυμα πως η Ε.Ε. αναγνώριζε μια διοίκηση που η πλειονότητα της διεθνούς κοινότητας δεν θεωρεί νόμιμη.

Ο Ορλάντο προχώρησε μόνος του για να συνομιλήσει αυτοπροσώπως με τους δύο υπουργούς της Ανατολικής Λιβύης και τηλεφωνικά με το γραφείο του Χαφτάρ. Τελικά, του διαβεβαίωσαν ότι οι Ευρωπαίοι —που στο μεταξύ παρέμεναν μέσα στο αεροπλάνο— μπορούσαν να αποβιβαστούν και να περιμένουν, μακριά από τον ήλιο, στο πιο άνετο VIP σαλόνι του αεροδρομίου, με την υπόσχεση ότι δεν θα τραβηχτούν φωτογραφίες.

Υποσχέσεις που παραβιάστηκαν

Οι Λίβυοι παραβίασαν άμεσα κι αυτή την υπόσχεση και άρχισαν να βγάζουν φωτογραφίες των Ευρωπαίων και των Λίβυων υπουργών την ώρα που όλοι περίμεναν να δουν αν τελικά θα ξεκινούσαν οι συνομιλίες.

Καθώς ο Ορλάντο συνέχιζε να προσπαθεί να σώσει την κατάσταση, έγινε σαφές ότι ο Χαφτάρ δεν ήταν ευχαριστημένος. Ήθελε εκείνη τη φωτογραφία των υπουργών του με ορισμένους από τους πιο υψηλόβαθμους πολιτικούς της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένου του Μπρούνερ, του Επιτρόπου.

Τελικά, η ευρωπαϊκή πλευρά πρότεινε έναν συμβιβασμό. Παρά τις επιφυλάξεις τους απέναντι στο καθεστώς της Ανατολικής Λιβύης, θα πραγματοποιούσαν τη συνάντηση με την παρουσία των υπουργών του Χαφτάρ — αλλά μόνο υπό τον όρο ότι δεν θα δημοσιοποιηθεί καμία φωτογραφία που να αποδεικνύει πως έγινε.

Ο Χαφτάρ, σύμφωνα με τις πληροφορίες, εξοργίστηκε, κήρυξε τον Μπρούνερ «ανεπιθύμητο πρόσωπο» (persona non grata) και διέταξε όλους τους Ευρωπαίους να επιστρέψουν στο αεροπλάνο και να αποχωρήσουν.

Το φιάσκο αυτό προκάλεσε άμεσα αλληλοκατηγορίες και επικρίσεις. Πώς μπόρεσε η ευρωπαϊκή πλευρά να επιτρέψει να βρεθεί σε μια τόσο ευάλωτη θέση, ώστε ο Χαφτάρ να τους παγιδεύσει με έναν φωτογραφικό φακό, επιδιώκοντας διεθνή αναγνώριση; Αν γνώριζαν ότι υπήρχαν τέτοιοι κίνδυνοι, γιατί δεν είχαν προετοιμαστεί καλύτερα;

Η αμηχανία στις Βρυξέλλες ήταν έντονη, καθώς στελέχη της Ε.Ε. αναρωτιόνταν πώς μια αποστολή υψηλού συμβολισμού και στρατηγικής σημασίας κατέληξε σε μια αποχώρηση χωρίς καν να διεξαχθεί διάλογος. Το περιστατικό ανέδειξε όχι μόνο τα ρήγματα στη συντονισμένη εξωτερική δράση της «Ομάδας Ευρώπη», αλλά και τις αδυναμίες στην αξιολόγηση γεωπολιτικών ρίσκων σε ευαίσθητες περιοχές όπως η Λιβύη.

Το μπαλάκι των ευθυνών

Οι ευθύνες στράφηκαν αμέσως προς τις Βρυξέλλες, με αξιωματούχους από τη Ρώμη και την Αθήνα να διαρρέουν ιδιωτικά ότι η ομάδα της Ε.Ε. «κρέμασε» τους υπόλοιπους. Ακόμη και εντός των θεσμών της Ένωσης, υπήρξαν υπόγειες επικρίσεις, κυρίως προς την διπλωματική υπηρεσία της Ε.Ε., την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (EEAS), η οποία θεωρήθηκε υπεύθυνη για την κακή διαχείριση της αποστολής.

Σύμφωνα με ορισμένους που συμμετείχαν στον σχεδιασμό, οι κίνδυνοι μιας παγίδας από τον Χαφτάρ ήταν γνωστός εκ των προτέρων, όμως αποφασίστηκε να ρισκάρουν και να προσπαθήσουν να τα διαχειριστούν επί τόπου, αν τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά.

«Οι Βρυξέλλες και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι ο Επίτροπος και οι υπουργοί έπεσαν σε παγίδα, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να κατευνάσουν τον Χαφτάρ και τον εκβιασμό του μέσω του μεταναστευτικού», δήλωσε άτομο με γνώση των συζητήσεων στις Βρυξέλλες. «Τώρα, η Κομισιόν και η Ιταλία —που πρότεινε την αποστολή σε μια από τις χειρότερες χρονικές στιγμές— δέχονται επίθεση, καθώς αυξάνονται οι φωνές που αντιτίθενται σε περαιτέρω παραχωρήσεις σε έναν πιστό σύμμαχο της Ρωσίας».

Την Παρασκευή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι η «Ομάδα Ευρώπη» θα προσπαθήσει ξανά. Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, συμφώνησε με τους ηγέτες της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας να συνεχίσουν τις προσπάθειες, κατά τη συνάντησή τους στο περιθώριο συνόδου για την Ουκρανία στη Ρώμη την Πέμπτη.

Εκπρόσωπος της Επιτροπής ανέφερε ότι όλοι συμφώνησαν «να συνεχίσουν να εμπλέκονται με τη Λιβύη και να προωθούν την προσέγγιση της Ομάδας Ευρώπη, μεταξύ άλλων και με την αποστολή ξανά της αντιπροσωπείας στη Λιβύη για τη συνέχιση της επίσκεψης». Υπονοήθηκε ότι η στρατηγική περιλαμβάνει επαφή «με τις δύο πλευρές» της Λιβύης — δηλαδή και με την Ανατολή υπό τον Χαφτάρ.

Δεν είναι ακόμη σαφές πότε ακριβώς θα πραγματοποιηθεί η νέα αποστολή, ούτε ποιοι θα την απαρτίζουν.

Ένα σημαντικό ρίσκο είναι ότι η Ρωσία του Πούτιν φαίνεται πλέον να θεωρεί την Ανατολική Λιβύη και τις μεταναστευτικές διαδρομές μέσω της Μεσογείου ως μια μεγάλη ευκαιρία. Ο Χαφτάρ έχει πραγματοποιήσει πολλαπλές συναντήσεις με Ρώσους υπουργούς, ενώ ο στρατός του έχει λάβει υποστήριξη από ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις.

«Κανείς δεν ξέρει πραγματικά τι να κάνει», σχολίασε το ίδιο πρόσωπο. «Αλλά είναι ξεκάθαρο ότι η πολιτική του κατευνασμού δεν αποδίδει και ότι ο Χαφτάρ θα συνεχίσει να ζητά όλο και περισσότερα, προωθώντας τα ρωσικά συμφέροντα στη Λιβύη με αντάλλαγμα λίγες εκατοντάδες λιγότερους μετανάστες που θα φτάνουν στην Κρήτη».