Η άλωση των Αθηνών από τις αδερφές Γαργάρα – Ο Ξανθούλης στο πιο ιδιαίτερο έργο του

Οι αδερφές Γαργάρα είναι παρατσούκλι. Όπως τα περισσότερα επίθετα των Ελλήνων. Είναι επίσης και το νέο βιβλίο του Γιάννη Ξανθούλη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, ένα βιβλίο που πραγματεύεται τον πόθο του συγγραφέα για την Αθήνα, την αγάπη του για την πόλη. Όπως λέει και ο ίδιος, είναι ένα “έργο – ύμνος” στην πρωτεύουσα, η οποία αποπνέει τη δική της προσωπικότητα μέσα από την άναρχη γοητεία της. Είναι όμως έτσι; Ή μιλάμε για μια Οδύσσεια που δεν ολοκληρώνεται ποτέ;

Τι βιβλίο είναι λοιπόν “Η άλωση των Αθηνών από τις αδερφές Γαργάρα”; Είναι ένα αστείο και δραματικό έργο, μαζί. Ο Γιάννης Ξανθούλης το περιγράφει ως το – ίσως – πιο ιδιαίτερο δημιούργημά του, και ισχύει. Εμείς το διαβάσαμε, σας παρουσιάζουμε τα θέματά του και δεν σας κάνουμε spoilers.

Απαραίτητο info:

– Η ιστορία εκτυλίσσεται στη φανταστική κωμόπολη Ροδόσταμη της Ανατολικής Μακεδονίας, στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Οι αδελφές Φιλοθέη και Μαγιοπούλα Γαργάρα, κόρες του παλαιστή Ηρακλή Γαργάρα, μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον γεμάτο αντιφάσεις και προσδοκίες. Αναζητώντας μια νέα ζωή, μετακομίζουν στην Αθήνα, όπου προσπαθούν να “αλώσουν” την πόλη με τον δικό τους τρόπο, παραδομένες στα κέφια ενός εκτροχιασμένου χρόνου.

Το μυθιστόρημα χαρακτηρίζεται από ευτράπελο χιούμορ και κοινωνική σάτιρα, με φόντο την Ελλάδα της μετάβασης από τη δεκαετία του ’50 στη δεκαετία του ’60. Ο Ξανθούλης χρησιμοποιεί τις ηρωίδες του για να εξερευνήσει θέματα όπως η ενηλικίωση, η αναζήτηση ταυτότητας και η φυγή από την επαρχία προς την πρωτεύουσα.

Οι αδερφές Γαργάρα ήταν δύο καταπιεσμένες αδερφές, μεγαλωμένες σε ένα κάπως λούμπεν περιβάλλον. Το όνειρό τους είναι κοινό με εκείνο του ίδιου του Γιάννη Ξανθούλη. Όπως και εκείνος ήθελε να φύγει γρήγορα από την “οικογενειακή θαλπωρή”, έτσι και αυτές ήθελαν να “αποδράσουν” προς το “κέντρο” των γεγονότων, προς την ιδανική Γη της Επαγγελίας.

Ο ίδιος ο Ξανθούλης έφυγε από τον Έβρο και ήρθε στα νότια για να είναι μέσα στις εξελίξεις. Ειδικά τη δεκαετία του ’50, τα πράγματα ήταν πολύ πιο δύσκολα και περιοριστικά για τα “παιδιά της επαρχίας” και έτσι η Φιλοθέη και η Μαγιοπούλα (ή Μάγια) θέλουν να πάρουν τον δικό τους δρόμο, αναλαμβάνοντας εαυτούς και ευθύνες.

Η δε Ροδόσταμη, όπως η άλλοτε Χαλκόπολη ή ο Πετρόκαμπος (φανταστικοί τόποι και αυτοί του συγγραφέα) θα μπορούσε να είναι ένα άλλο “Μακόντο”. Η Ροδόσταμη παράγει τριαντάφυλλα που βοηθούν στη δυσκοιλιότητα, εξ ου και ο… αφοδευτικός τουρισμός της περιοχής. Ναι, σωστά καταλάβατε, το μυθιστόρημα διαπνέεται από σουρεαλιστικές αναφορές, σάτιρα αλλά και αλληγορικές αλήθειες. Ο Ξανθούλης κοινώς, φαντάζεται έναν δικό του “εναλλακτικό τουρισμό”, before it was cool…

Το όνειρο της μεγάλης φυγής

Οι αδερφές Γαργάρα αποζητούν να ξεφύγουν από τα “τέρατα” της καθημερινότητάς τους, από έναν συγκεντρωτικό πατέρα που κουβαλούσε μόνος του τον Επιτάφιο ή τον Δεσπότη, από έναν δύσκολο αδερφό, από τους δαίμονές τους. Πλάι τους μια μητέρα καταπιεσμένη, η Κατίνα, που αναγκαστικά γίνεται καλή μαγείρισσα αφού… δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο.

Ο πατέρας είναι όπως είπαμε παλαιστής. Είναι και επισκέπτης του τοπικού μπορντέλου όπου ερωτεύεται την εκ Παραγουάης ορμώμενη, ιερόδουλη.

Τους πρωταγωνιστές θα τους δείτε άλλωστε και στα σκίτσα που συνοδεύουν το βιβλίο, δια χειρός Γιάννη Ξανθούλη. Θα δείτε το “κέντρο αφοδευτικών μελετών”, κάτι σαν ιαματικά λουτρά για δυσκοίλιους, θα δείτε την οικογένεια Γαργάρα που κάνει τα προβλήματά της “γαργάρα”, θα βρείτε γιατροφιλόσοφους, χαρακτηριστικά στοιχεία της εποχής ενός μεταιχμιακού καιρού.

Στο μυθιστόρημά του ο Ξανθούλης σκιαγραφεί με έναν απόλυτα ευρηματικό τρόπο τα τέλη των 50s του Θεοδωράκη, της Αλίκης και του Χατζιδάκι, με αφηγηματικό όπλο της αδερφές Γαργάρα, εν είδει υπερβατικού χρονογραφήματος.

Ωστόσο η κοινωνία αυτής της κωμόπολης δεν είναι καθόλου ουτοπική. Μιλάμε για μια κωμόπολη με πρόσφυγες που προσπαθούν να ενσωματωθούν, με πολυπολιτισμικότητα, με αντιθέσεις, με διαψεύσεις. Ο εμφύλιος έχει λήξει, ο εθνικισμός επιβιώνει, αλλά ξημερώνει και η δεκαετία του ‘60 με ψήγματα ελπίδας αλλαγής.

Ο Ξανθούλης είναι φυσικά ένας άριστος γνώστης της ιστορικής πραγματικότητας που έζησε βιωματικά, και παρότι ανατρέχει σε αυτή με θέρμη, την αποδέχεται με τα δεινά της και την αποτυπώνει στο χαρτί με μια αφηγηματική λεπτότητα που ούτε μηδενίζει αλλά ούτε και ρομαντικοποιεί.

Η σύγκρουση των αντίρροπων τάσεων των late 50s βρίσκουν το δικό τους πεδίο “διαμάχης” στις σελίδες του εν λόγω πονήματος που σίγουρα, “πατάει” και σε αυτοβιογραφικά στοιχεία, εμφανώς παραλλαγμένα.

Δεν θα μπορούσε να λείπει και το μεταφυσικό στοιχείο. Στο μυθιστόρημα εμφανίζονται δύο νεκρές ξαδέρφες, πρώην ερωμένες του Ηρακλή ο οποίος προσπάθησε να τις ξεχάσει αλλά προφανώς, δεν τα κατάφερε ποτέ. Ο Ξανθούλης δεν δικαιολογεί τον Ηρακλή, τον διαπερνά με μια συναισθηματική αποστασιοποίηση σαν παρατηρητής ενός ανθρώπου που έχει εγκλωβιστεί στα δικά του πατριαρχικά μοντέλα. Ο Ηρακλής γίνεται σύμβολο της πατριαρχίας μιας εποχής που καταπιέζει a priori τις γυναίκες, και κυρίως την Κατίνα. Μια Κατίνα που αντί να την “τσιμπήσει μύγα” για να αφυπνιστεί, αφυπνίζεται από το τσίμπημα μιας σφήκας και επιτίθεται στο παρελθόν και το παρόν της.

Το βιβλίο είναι νοσταλγικό και χρονογραφικό αλλά σίγουρα θα βρει σε αυτό κανείς κάποιον ήρωα για να ταυτιστεί μαζί του.

Παρόλο που η ιστορία είναι φανταστική, τα θέματα που θίγει είναι άμεσα συνδεδεμένα με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, την δυναμική της πατριαρχίας που επιβιώνει, την περιθωριοποίηση των “διαφορετικών” παιδιών της περιφέρειας, τα ζητήματα των καταπιεσμένων προσδοκιών και συναισθημάτων, τα κοινωνικά στερεότυπα που μπορεί να αλλάζουν αλλά κάπου παραμένουν εγγεγραμμένα στο συλλογικό μας DNA και δη ως προς τον ρόλο της γυναίκας, τη μικροαστικότητα της “αγίας ελληνικής οικογένειας” που κληροδοτεί τις παθογένειές της στα παιδιά της.

Φυσικά, μιλάμε για ένα κείμενο βαθύτατα φεμινιστικό. Δεν θα σας αποκαλύψουμε εδώ αν η Μαγιοπούλα και η Φιλοθέη καταφέρνουν να αλώσουν την Αθήνα, θα σας πούμε όμως πως μία εκ των δύο καταφέρνει να σπάσει τα “δεσμά”, να απελευθερωθεί, να γκρεμίσει τον “κύκλο” και να εκτιμήσει την αξία του ταξιδιού και της αλλαγής. Καταφέρνει πρακτικά, να μη γίνει η μάνα της και αυτό την λυτρώνει.

Εν συνόλω, “Η άλωση των Αθηνών από τις αδερφές Γαργάρα” είναι ένα μυθιστόρημα που συνδυάζει την ψυχαγωγία με την κοινωνική κριτική. Και όπως είπαμε, αποτίνει έναν διαφορετικό φόρο τιμής στην Αθήνα (αλλά και την θεά Αθηνά) που εγκολπώνει ως εθνοτικό μας χωνευτήρι, όλα όσα αναφέραμε παραπάνω. Και ανάγεται εδώ σε ένα φαντασιακό Ελντοράντο, με τη δυναμική του σημαινόμενου να ξεπερνά την ίδια την πραγματικότητά της.

Και μας κάνει να αναρωτηθούμε: τι εστί “Αθηναίος” πέραν από μια οντότητα που σχηματοποιήθηκε από πρόσωπα που ένωσαν τα όνειρα και τις διαφορετικότητές τους κάτω από τον ίδιο αστικό ιστό;

Πιστέψτε μας, το γλυκόπικρο τέλος του βιβλίου, θα σας αποζημιώσει ανακουφιστικά. Η κάθαρση έρχεται μέσα από την αξιοποίηση του “κέντρου αφοδευτικών ερευνών” (τι ειρωνικά αυτό ε;), μέσα από την αποδοχή αλλά και τη ρήξη με τα στερεότυπα της επαρχίας, αλλά και μέσα από το δέσιμο, το μοίρασμα και την εύρεση του νοήματος στα πιο απλά.

Σε ένα τριαντάφυλλο. Σε ένα εισιτήριο λεωφορείου. Σε μια αγκαλιά.

Γιάννης Ξανθούλης – Bio

Ο Γιάννης Ξανθούλης γεννήθηκε το 1947 στην Αλεξανδρούπολη, από γονείς πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης. Εκτός από μυθιστορήματα, έγραψε βιβλία και θεατρικά έργα για παιδιά, καθώς και θέατρο. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος (είναι μέλος της ΕΣΗΕΑ) σε εφημερίδες και στο ραδιό­φωνο.

Ανάμεσα στα πιο γνωστά του μυθιστορήματα είναι: Το καλοκαίρι που χάθηκε στο χειμώνα, Το πεθαμένο λικέρ, Ο χάρτινος Σεπτέμβρης της καρδιάς μας, Το ροζ που δεν ξέχασα, Η εποχή των καφέδων, Οικογένεια Μπες-Βγες, Το τρένο με τις φράουλες, …ύστερα, ήρθαν οι μέλισσες, Ο Τούρκος στον κήπο, Το τανγκό των Χριστουγέννων, Ο θείος Τάκης, Του φιδιού το γάλα, Κωνσταντινούπολη – Των ασεβών μου φόβων, Η εκδίκηση της Σιλάνας, Δεσποινίς Πελαγία, Ο γιος του δάσκαλου, Την Κυριακή έχουμε γάμο, Εγώ, ο Σίμος Σιμεών, Ζωή μέχρι χθες και Ονειρεύτηκα τη Σανγκάη.

Βιβλία του έχουν μεταφερθεί στη μεγάλη και τη μικρή οθόνη και έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Ζει στην Αθήνα.