Το μονόγραμμα: Το σπουδαίο μουσικό έργο του Γιώργου Κουρουπού

Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών τιμά τον μεγάλο Έλληνα ποιητή και Νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη.

01 Οκτωβρίου 2025 16:22

Με αφορμή τα 30 χρόνια από τον θάνατό του, παρουσιάζει στο Μέγαρο Μουσικής το σπουδαίο μουσικό έργο Το Μονόγραμμα του Γιώργου Κουρουπού.

Η σκηνική καντάτα του Έλληνα μουσουργού βασίζεται στο ομώνυμο ποίημα του Ελύτη, το οποίο θεωρείται ο απόλυτος ύμνος του έρωτα, και αποτελεί ένα έργο λυρικό και ταυτόχρονα μοντέρνο, έναν ουσιαστικό και γοητευτικό διάλογο ανάμεσα στον ποιητικό λόγο και τη μουσική γλώσσα. Ένα έργο-σταθμός που αξίζει να ακουστεί ξανά, ιδίως με τις ερμηνείες διακεκριμένων λυρικών καλλιτεχνών, όπως είναι ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος – ο οποίος ερμήνευσε το έργο και στην πρώτη του ηχογράφηση το 2006 – και η υψίφωνος Νίνα Κουφοχρήστου. Συμμετέχει η Χορωδία του Δήμου Αθηναίων σε διδασκαλία του Σταύρου Μπερή. Διευθύνει ο αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής.

Σημείωμα του συνθέτη για το έργο

Το Μονόγραμμα του Οδυσσέα Ελύτη είναι ο ωραιότερος ύμνος στον έρωτα που έτυχε στη ζωή μου να διαβάσω. Μέσα από τον πόνο και το πένθος για τη στέρηση του έρωτα, διαγράφεται η ακατανίκητη δύναμή του και η τελική επικράτησή του σε ζωή και θάνατο. Αποθέωση του έρωτα είναι η αναγωγή του σε συνώνυμο της ζωής. Έτσι το ποίημα γίνεται ταυτόχρονα και ύμνος στη ζωή, μια ζωή γεμάτη από αισθήσεις που διαστέλλονται μέσω του έρωτα.

Το ποίημα αποτελείται από εφτά ενότητες και έχει μια πολύ αυστηρή πυραμοειδή μορφή, βασισμένη σε αριθμητικές σχέσεις και αναλογίες. Βασική του αρετή, αυτή των μεγάλων αριστουργημάτων: η αμεσότητα ενός απλού τραγουδιού και η πνευματικότητα, η διάσταση και το βάθος ενός φιλοσοφικού δοκιμίου, η αξιοθαύμαστη ισορροπία ανάμεσα σε κορυφώσεις υψηλής δραματικής έντασης και πλημμυρίδες λυρισμού, ανάμεσα στην αμεσότητα των συγκινησιακών εξάρσεων και την πνευματικότητα των διανοημάτων.

«Για σένα μόνο εγώ, μπορεί και η μουσική που διώχνω μέσα μου αλλ’ αυτή γυρίζει δυνατότερη». Αυτή η αναφορά στη μουσική από στόματος του ίδιου του ποιητή (στο τέλος του V) είναι ίσως το μόνο που νομιμοποιεί τη φιλοδοξία ενός συνθέτη να μελοποιήσει το Μονόγραμμα. Ποίημα για το οποίο επανειλημμένα ο ποιητής είχε αρνηθεί την αποσπασματική μελοποίηση, όχι όμως και την έντεχνη, ολοκληρωμένη και αντάξια του ποιήματος (ως προς τις προθέσεις τουλάχιστον) σύνθεση ενός μουσικού έργου.

Όταν άρχισα να σκέπτομαι Το Μονόγραμμα κατέληξα γρήγορα στην άποψη του συμφωνικού λυρικού έργου, γιατί αυτό μου πρόσφερε τη δυνατότητα μιας πολύ πλούσιας ηχοχρωματικής ποικιλίας αλλά και μεγάλων όγκων και εντάσεων για τις δραματικές κορυφώσεις. Θεώρησα αυτονόητο να μη διαταραχθούν ούτε οι δομικές ούτε οι αισθητικές ισορροπίες του ποιήματος. Από την πρώτη στιγμή θεώρησα επίσης αναγκαίο να υπάρχει, εκτός του βασικού τραγουδιστή που επωμίζεται το δυσβάσταχτο φορτίο να ερμηνεύσει μελοποιημένο ολόκληρο το ποίημα, μια γυναικεία φωνή που σε καίρια σημεία και εκτός κειμένου υπενθυμίζει τη γυναικεία…απουσία – κατά συνέπεια η τραγουδίστρια δεν πρέπει να είναι ορατή από τους θεατές.

Η χορωδία ήταν επίσης απαραίτητη, πότε για την αρμονική και αντιστικτική επεξεργασία κάποιων μελωδιών, πότε για την ενίσχυση του όγκου και της δραματικής έντασης της ορχήστρας –πάντοτε, ούτως η άλλως, σαν τη συλλογική συνείδηση που συμπληρώνει και μεγεθύνει την «μοναχική» φωνή του τραγουδιστή-σολίστ.

Ανάμεσα στις αρχές του Δεκέμβρη 2002 και τα τέλη του Απριλίου 2003 σχεδίασα μία πρώτη γραφή του έργου, από την οποία έμειναν μόνο λίγες σελίδες. Το βασικότερο που κέρδισα ήταν η αποσαφήνιση των μεθόδων προσέγγισης και κυρίως τι δεν πρέπει να κάνω. Ξανάπιασα το γράψιμο στις αρχές του Σεπτέμβρη του 2003, για να τελειώσω το έργο στις αρχές Αυγούστου του 2004.

Πέρα απ’ όλα αυτά, που εντέλει δεν έχουν και τόση σημασία, εκείνο που μένει να κριθεί είναι αν στην διάρκεια όλης αυτής της επίπονης, αλλά και συναρπαστικής συνάμα συνύπαρξής μου με το ποίημα, μπόρεσα να ανασύρω κάτι από την μουσική που ο ίδιος ο ποιητής έκρυβε μέσα του, και που θεωρούσε άξια να ανταγωνιστεί τον δικό του λόγο.

Γιώργος Κουρουπός

Το πρόγραμμα με μία ματιά

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΡΟΥΠΟΣ (γεν. 1942)

Το Μονόγραμμα, σκηνική καντάτα σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη