ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας του Βλαντιμίρ Πούτιν να δημιουργήσει μία ευρεία ζώνης ελέγχου, η οποία θα εκτείνεται περιμετρικά των ρωσικών συνόρων – στο «εγγύς εξωτερικό» της δηλαδή. Δεν πρόκειται για μία καινούρια σκέψη.

Ήδη από την τσαρική εποχή, η Ρωσία επιδίωκε την εξάπλωση της κυριαρχίας και της επιρροής της σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερα τμήματα της ανατολικής Ευρώπης, έτσι ώστε να καταστήσει το κυρίως ρωσικό έδαφος όσο το δυνατόν ασφαλέστερο απέναντι σε οποιαδήποτε εχθρική επιβουλή από δυσμάς.

Το ίδιο συνεχίστηκε και στη σοβιετική περίοδο: μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η εγκαθίδρυση κομμουνιστικών καθεστώτων στην ανατολική Ευρώπη ή η ουδετεροποίηση της Φινλανδίας δεν ήταν, από στρατηγική άποψη, παρά εκδηλώσεις της επιθυμίας της Μόσχας να δημιουργήσει ένα τεράστιο μαξιλάρι ασφάλειας στα δυτικά των σοβιετικών συνόρων.

Η ρωσική στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία δεν εξελίσσεται όπως φαίνεται ότι είχε αρχικά σχεδιαστεί. Έχουν ήδη περάσει πάνω από τρεις εβδομάδες και ο πόλεμος συνεχίζεται, δίχως η Ρωσία να έχει επιτύχει την οριστική νίκη στα πεδία των μαχών. Οι προβλέψεις που ήθελαν τους Ρώσους να επικρατούν ταχύτατα και κατά κράτος δεν επιβεβαιώθηκαν. Οι λόγοι είναι πολλοί.

• Οι ουκρανικές δυνάμεις προέβαλαν πολύ ισχυρότερη αντίσταση από εκείνη που εκτιμούσε το Κρεμλίνο. Δεν σαρώθηκαν, ούτε διαλύθηκαν, μολονότι τόσο από ποσοτική όσο και από ποιοτική άποψη υστερούσαν των ρωσικών.
• Η βούληση του ουκρανικού λαού να αντιμετωπίσει με τα όπλα τους εισβολείς αποδείχθηκε πολύ ισχυρότερη απ’ ό,τι μάλλον υπολόγιζαν οι Ρώσοι ιθύνοντες.
• Τα ρωσικά επιτελικά σχέδια δεν εφαρμόστηκαν όσο αποτελεσματικά θα επιθυμούσαν εκείνοι που τα είχαν εκπονήσει. Λάθη και αστοχίες δεν έλειψαν. Το γεγονός ότι υπήρξαν καθαιρέσεις υψηλόβαθμων Ρώσων αξιωματικών αποδεικνύει την απογοήτευση της ρωσικής πολιτικής ηγεσίας για τις επιδόσεις τους.
• Η ουκρανική κυβέρνηση δεν εξαϋλώθηκε, αλλά παρέμεινε στη θέση της. Έτσι, οι Ρώσοι δεν είχαν τη δυνατότητα να κάνουν λόγο για συνολική κατάρρευση του ουκρανικού κράτους, ούτε να επιδιώξει την εγκαθίδρυση μιας κυβέρνησης που θα ήταν φίλα προσκείμενη στη Μόσχα.
• Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, μολονότι δεν διέθετε ιδιαίτερη πολιτική και διπλωματική εμπειρία, αναδείχθηκε σε παράγοντα ενότητας των Ουκρανών και σε διεθνές σύμβολο της πατρίδας του. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν μάλλον υποτίμησε τον Βολοντίμιρ Ζελένκσι.
• Το Κρεμλίνο δεν στάθμισε σωστά τις διεθνείς αντιδράσεις. Ίσως οι Ρώσοι ιθύνοντες να πίστεψαν ότι θα ήταν ανάλογες με εκείνες του 2014, όταν η Κριμαία προσαρτήθηκε παρανόμως στη Ρωσία. Όμως τα πράγματα εξελίχθηκαν πολύ διαφορετικά. Οι χώρες της Δύσης αντέδρασαν αποφασιστικότερα από ό,τι ανέμενε η Μόσχα, επιβάλλοντας πολύ σημαντικές κυρώσεις στη Ρωσία, έστω κι αν δεν ανέλαβαν στρατιωτική δράση εναντίον της.
• Γενικά, η χρονική παράταση του πολέμου λειτουργεί εις βάρος της Ρωσίας, η οποία επωμίζεται ένα ολοένα μεγαλύτερο οικονομικό κόστος, τόσο λόγω της ανάγκης χρηματοδότησης των στρατιωτικών επιχειρήσεων όσο και εξαιτίας των κλιμακούμενων διεθνών κυρώσεων. Παράλληλα, καταναλώνει πολύτιμο πολιτικό και διπλωματικό κεφάλαιο, το οποίο δεν θα είναι εύκολο να αναπληρωθεί μονομιάς μετά το τέλος του πολέμου.

Όλα αυτά δεν αναιρούν τον κύριο στρατηγικό στόχο της Ρωσίας, ο οποίος προϋπήρχε της εισβολής: να τεθεί η Ουκρανία υπό ένα καθεστώς ρωσικής κηδεμονίας. Με άλλα λόγια, ακόμα κι αν υπάρχει ένα (τύποις) ανεξάρτητο ουκρανικό κράτος, αυτό να είναι απόλυτα πειθήνιο στη Μόσχα όταν πρόκειται για τη λήψη αποφάσεων σε μείζονος σημασίας ζητήματα. Έτσι, θα εκμηδενιστεί η πιθανότητα μελλοντικής ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, η οποία γίνεται αντιληπτή από το Κρεμλίνο ως απειλή για τη ρωσική ασφάλεια.

Μια τέτοια εγγύηση είναι το ελάχιστο που θα αξιώσει να λάβει η Μόσχα ως προϋπόθεση τερματισμού της σύρραξης – και δεν αποκλείεται να το πετύχει. Το παράδοξο είναι πως μάλλον θα μπορούσε να το εξασφαλίσει δίχως να προσφύγει στα όπλα, χρησιμοποιώντας πιο επιδέξια την τακτική των απειλών, λαμβάνοντας υπόψη ότι, όπως αποδείχθηκε, τα δυτικά κράτη δεν επιθυμούν να εμπλακούν σε πολεμική αναμέτρηση με τη Ρωσία ακόμα κι όταν η τελευταία παραβίασε την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας.

Επιπλέον, ενδεχομένως η Ρωσία να επιδιώξει τη διατήρηση του de facto ελέγχου τμημάτων της ουκρανικής επικράτειας μετά το τέλος του πολέμου. Αυτός ο έλεγχος μπορεί να είναι άμεσος, δηλαδή να πάρει τη μορφή κατοχής (ή ακόμα και προσάρτησης στη Ρωσία) εδαφών, όπως ισχύει από το 2014 στην Κριμαία. Σε κάποιες περιπτώσεις, θα μπορούσε να είναι έμμεσος και να υλοποιείται διά της υποστήριξης που θα παρέχει η Μόσχα σε αποσχιστικές ενέργειες ρωσικών πληθυσμών. Η αναγνώριση από τη Ρωσία της ανεξαρτησίας του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ ήδη πριν από την έναρξη της ρωσικής εισβολής αποτελεί σαφή ένδειξη των προθέσεων του Κρεμλίνου, το οποίο πλέον δεν θεωρεί αυτές τις περιοχές τμήματα της Ουκρανίας.

Ο Αντώνης Κλάψης είναι Επίκουρος Καθηγητής Διπλωματίας και Διεθνούς Οργάνωσης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.