Εκεί που κανείς δεν ήξερε: H υπόκωφη βία της σιωπής πριν και μετά τις φράουλες

Βλέποντας τους εμπλεκόμενους στην υπόθεση των φραουλοχώραφων της Ηλείας να ρίχνουν ο ένας τις ευθύνες στον άλλον (οι δράστες στα ΜΜΕ, η μητέρα τους στον εργοδότη, ο συνήγορός τους στους μετανάστες γενικώς έναντι των γηγενών φυσικών κατόχων όλων των δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου και αυτού της καταπάτησης των δικαιωμάτων των άλλων), δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί κανείς πού ήταν τελικά η ρίζα του κακού. Οπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, η απάντηση περιέχεται στην ερώτηση. Και ως συνήθως, βοηθάει και μια μικρή αναδρομή στο παρελθόν.

Αγριες φράουλες Ι

Η πρώτη φορά που άκουσα για σκάγιασμα στα πόδια, ήταν πριν από αρκετά χρόνια. Ούτε πολλά, ούτε λίγα. Δράστης ήταν ένας σεβάσμιος  γέροντας. Θύμα, ο νεαρός που διέσχισε την αυλή του για να ζητήσει  την κόρη του -τη μονάκριβη κι αγαπημένη- σε γάμο. Μόνος του το είχε μεγαλώσει το κοριτσάκι -η μητέρα βρισκόταν για χρόνια έγκλειστη σε ίδρυμα- και τώρα που πλησίαζε η ώρα να το αποχωριστεί, δεν άντεχε στη σκέψη. Αλλά σκάγια; Οπλα; Πυροβολισμοί; Γιατί;

“Εγώ το φύτεψα” είπε στη συνήγορό του αργότερα, “εγώ το ανάστησα και το έκανα από κλαράκι δέντρο. Εγώ θα φάω πρώτος τον καρπό…”

Έτσι απότομα και αδυσώπητα, μέσα σε μια στιγμή, ξετυλίχθηκε  μπροστά στα έκπληκτα μάτια της  μικρής κοινωνίας, μια φοβερή ιστορία. (Έκπληκτα από την άγνοια, ή από τη σφοδρότητα της αποκάλυψης; Έκπληκτα από τη βία της πράξης ή από την αναπάντεχη άρση του πέπλου σιωπής, που από κάτω του στηριζόταν και μακροημέρευε ένας ολόκληρος μικρόκοσμος;)

Έτσι, μέσα σε μια νύχτα, άλλαξε ένα ολόκληρο αφήγημα, έπεσαν μάσκες, κατέρρευσαν ιερά και όσια, εξηγήθηκαν ανεξήγητα. Έτσι ήρθε και στην δική μας αυλή, στον δικό μας τόπο -ή στον διπλανό- κάτι που είχαμε ακούσει αλλά -όσο δε μας άγγιζε- κανείς δεν τολμούσε να αγγίξει. Η ντροπή που πολλοί γνώριζαν, αλλά κανείς δεν ήθελε να πει το όνομά της.

Έτσι μάθαμε πως σιωπή  δεν σημαίνει άγνοια, πως ο ήχος της είναι πιο εκκωφαντικός από  βροντερό κρότο, και πως τα δεσμά  της είναι πιο σφιχτά από αλυσίδα. Και επίσης, πως η σιωπή είναι  αμείλικτη: όπλο στα χέρια του  ισχυρού, μέγγενη στο λαιμό του ανίσχυρου.

Κι έπειτα κανείς δεν αναφέρθηκε ξανά σ´αυτό, και το περιστατικό  ξεχάστηκε. Μαντέψτε πού ήταν. Οσοι το μαντέψατε, σωστά μαντέψατε. Όχι  πολύ μακριά από τη Μανωλάδα, το σημερινό πεδίο βολής.

Άγριες φράουλες ΙΙ

Τα θύματα των πρόσφατων  πυροβολισμών στον κάμπο της Ηλείας, δεν ήταν τα πρώτα. Πριν έναν περίπου χρόνο, ο ένας από τους σημερινούς δράστες είχε εμπλακεί σε παρόμοιο περιστατικό, με θύμα τότε έναν εργάτη, με καταγωγή από την Αίγυπτο. Το θύμα, εξαιτίας παρόμοιας διαμαρτυρίας, σύρθηκε μαγκωμένο στην πόρτα του αυτοκινήτου του επιστάτη, προς παραδειγματισμό. Ο δράστης οδηγήθηκε στην αστυνομία αλλά τιμωρία δεν υπήρξε. Από ότι μας πληροφορούν τα δημοσιεύματα των εφημερίδων, αφέθηκε ελεύθερος με φιλική παραίνεση. (Μήπως και με χτύπημα στην πλάτη και κλείσιμο του ματιού;) Έτσι, αντί η όποια τιμωρία να λειτουργήσει αποτρεπτικά και παραδειγματικά, το περιστατικό υποβαθμίστηκε, το θύμα δε βρήκε το δίκιο του, και αντιθέτως, ενισχύθηκε η θέση του αντινομούντα. Ένα χρόνο μετά, οι δράστες έγιναν τρεις, τα θύματα τριάντα, και στόχος περίπου διακόσιοι.

Τις προηγούμενες χρονιές, και  άλλα, παρόμοια περιστατικά, σκόρπιες αναφορές στις εφημερίδες, μερικές  φωτογραφίες που γρήγορα σοκάρουν και γρήγορα ξεχνιούνται. Μετά τί;

Αυτό που σήμερα μας  αιφνιδιάζει είναι ο ρατσισμός που αποκαλύπτεται, ή είναι όλα αυτά που το σημερινό περιστατικό ανασύρει; Η μούχλα στον αέρα, οι σκελετοί στη ντουλάπα;

Άγριες φράουλες (πάλι) Ι

Αρκετά χρόνια νωρίτερα, λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα: στα Δουνέικα Ηλείας, το σκάνδαλο αιμομειξίας που αποκαλύφθηκε, είχε συγκλονίσει το πανελλήνιο την δεκαετία του ’80. Τότε πάλι κανείς δεν ήξερε; (Αυτός που στράφηκε απέναντι στο δικό του παιδί, “στο αίμα του”, και άδειασε πάνω του όλη του τη βία, πού θα σταματήσει; Στον ξένο;)

Είναι όμως μοναδικό φαινόμενο η Ηλεία; Φταίει μήπως το νερό;

Το Κωσταλέξι ήταν αλλού. Το ίδιο και η Ερμιόνη του Δουρή, η Κρήτη, ή η Αμάρυνθος. Ήταν όμως εντελώς αλλιώτικα;

Μήπως η ρίζα του κακού  βρίσκεται όχι απλώς στο ρατσισμό αλλά στην υπόκωφη βία που για  γενιές ολόκληρες ασκείται απέναντι στον πιο ανίσχυρο, απέναντι σε όποιον διαφέρει; Ποιά αντιμετώπιση είχαν σε προηγούμενες δεκαετίες, στις ίδιες πόλεις και τα ίδια χωριά, οι γυναίκες (από τις κόρες ως τις “γεροντοκόρες” αδερφές ως τις χωρισμένες μητέρες), τα παιδιά που ήταν ορφανά ή χωρίς πατέρα, οι ομοφυλόφιλοι, οι τσιγγάνοι, αλλά και όσοι ήταν ανάπηροι, επιληπτικοί, κατάκοιτοι, ή αυτοί που έπασχαν από ψυχικές ασθένειες, από εξαρτήσεις, αυτοί που πέρασαν από ιδρύματα ή φυλακές; Τί όρκους σιωπής έδωσαν – αυτοί και οι γύρω τους- για να μπορέσουν να επιβιώσουν; Πόση από τη χολή τους κατάπιαν και πόση επέστρεψαν με τη σειρά τους, άλλοτε με βία, άλλοτε με φθόνο; Πόσοι κατάφεραν να την μετατρέψουν σε δύναμη; Και πόσοι έμειναν άηχα βλέμματα πίσω από γρίλλιες και σφαλιστά παράθυρα; Πόσες σκιές στοιχειώνουν αμέτρητες ζωές; Με αντάλλαγμα τί; Μια κάποια ελεημοσύνη;

Μήπως και όλα αυτά μαζί δεν είναι ενός άλλου είδους “ρατσισμός” που ασκείται από τον πιο ισχυρό στον πιο ανίσχυρο;

Η βία της μικρής κοινωνίας  που, μαζί με τα χίλια καλά της, τρέφει στον κόρφο της και το κακό; Η υποκρισία, η συγκάλυψη, το βλέμμα που αποστρέφεται. Οι πνιγηρές σιωπές, τα σκυμμένα κεφάλια, το αφόρητο στίγμα που κατατρύχει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πάντα τον πιο αδύναμο. Η βαθειά, αμετάκλητη σκληρότητα της ελληνικής επαρχίας.

“Τί θα πει ο κόσμος;”  “μην ανακατεύεσαι”, “κοίτα τη δουλειά σου”, “δεν ξέρεις τίποτα”: λόγια -κυρίαρχος λόγος- μιας κοινωνίας με κλειστά παράθυρα που αρνείται να μοιραστεί, που φοβάται να εμπιστευθεί, που αποδιώχνει την ευθύνη ακόμα και της επούλωσης των δικών της πληγών. Ένα παιχνίδι που παίζεται με όρους άρρητους, και που στο τέλος η πληγή -όπως κάθε πληγή που παραμένει έγκλειστη- κακοφορμίζει. Ποιοί το παίζουν; Είναι άλλοι; Είναι οι ίδιοι; (Τί είναι η πατρίδα μας; Κι αυτά, κι εκείνα.)

Αυτό όμως το παιχνίδι παίζεται χρόνια. Δεν ξεκίνησε στη Μανωλάδα Ηλείας. Και σίγουρα δεν ξεκίνησε προχθές.

* Η Ναντίνα Χριστοπούλου είναι ανθρωπολόγος.

Διαβάστε ακόμη το προηγούμενο άρθρο της Ναντίνας Χριστοπούλου για το περιστατικό στη Μανωλάδα.