Ελληνοτουρκικά: Το παζάρι με το casus belli

“Είναι 30 χρόνια από τότε που η τουρκική εθνοσυνέλευση ψήφισε το casus belli. 30 χρόνια μετά έχει έρθει η ώρα να ζητήσουμε από τους Τούρκους φίλους μας να το βγάλουν από το τραπέζι”. Με τη φράση αυτή ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, έθεσε στην πρόσφατη συνέντευξη του στον ΣΚΑΪ την άρση του casus belli ως προϋπόθεση ένταξης της Τουρκίας στα εξοπλιστικά προγράμματα της ΕΕ. 

Το μήνυμα Μητσοτάκη εστάλη ενόψει του Συμβουλίου Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ, που αύριο 27 Μαΐου αναμένεται να επικυρώσει τον κανονισμό SAFE. Το νέο χρηματοδοτικό εργαλείο, που θα παρέχει κεφάλαια ύψους 150 δισεκατομμυρίων ευρώ, υπό τη μορφή δανείων για κοινές επενδύσεις στην ευρωπαϊκή άμυνα και αποτελεί μέρος του προγράμματος ReArm Europe.

Στα δάνεια αυτά θα μπορούν να συμμετάσχουν χώρες εκτός ΕΕ, όπως η Νορβηγία και η Ουκρανία, που έχουν υπογράψει μια εταιρική σχέση άμυνας και ασφάλειας. Καθώς και η Μεγάλη Βρετανία, η οποία υπέγραψε με την ΕΕ παρόμοια συμφωνία εταιρικής σχέσης στις 19 Μαΐου. Αλλά και υποψήφιες προς ένταξη χώρες, όπως η Τουρκία.

Για την Τουρκία όμως, και για κάθε υποψήφια προς ένταξη χώρα, θα πρέπει να υπάρξει νέα συμφωνία. Ωστόσο υπάρχει ένα παραθυράκι και αυτό αφορά στη δυνατότητα συμμετοχής ιδιωτικών αμυντικών εταιρειών χωρίς να απαιτείται ομόφωνη απόφαση των 27.

Για αυτό άλλωστε η τουρκική Baykar προχώρησε σε εξαγορά της ιταλικής Piaggio και έκλεισε συμφωνία με τη Leonardo για την κατασκευή drones. Η Baykar ανήκει στον γαμπρό του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, Σελτζούκ Μπαϊρακτάρ, και καθώς τυπικά δεν είναι κρατική εταιρεία μπορεί να ενταχθεί σε ευρωπαϊκά εξοπλιστικά προγράμματα χωρίς να έχουν τη δυνατότητα Ελλάδα και Κύπρος να ασκήσουν βέτο.

Σημειωτέον ότι τις προηγούμενες ημέρες στο ερώτημα εάν το βέτο συμπεριλαμβάνεται στα εργαλεία που έχει στη διάθεση της η Ελλάδα, κυβερνητικά στελέχη απαντούσαν πως δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή ο ανάλογος κίνδυνος στον ορίζοντα. Αλλά σημείωναν ότι “σίγουρα η Ελλάδα δεν θα κινηθεί ποτέ σε λιγότερη κλίμακα από αυτή που επιτάσσει το εθνικό συμφέρον”. 

Οι ίδιες πηγές τόνιζαν ότι: “Υπάρχουν κάποιοι κανόνες οι οποίοι είναι ταυτοτικοί, για τα κράτη-μέλη. Ένας εξ αυτών είναι ότι το οποιοδήποτε εξοπλιστικό πρόγραμμα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ή να απειλήσει συμμαχικό κράτος ή κράτος μέλος. Αυτό είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί κανείς να παραβιάσει, δεν μπορεί κανείς να το προσπεράσει και είναι κάτι που προφανώς η Ελλάδα το θεωρεί αυτονόητο. Αλλά, και τα αυτονόητα πρέπει να τίθενται όταν υπάρχει σχετική ανάγκη.”

Και ο ίδιος ο κ.Μητσοτάκης στη συνέντευξη του στον ΣΚΑΪ τόνισε ότι: “Για να υπογράψει η ΕΕ συμφωνία με τρίτο κράτος, απαιτείται η σύμφωνη γνώμη όλων των μελών κρατών. Ομοφωνία για να υπάρξει συμφωνία”. Και πρόσθεσε: “Εάν η Τουρκία επιθυμεί να μπει στα χρηματοδοτικά εργαλεία άμυνας της ΕΕ θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι προβληματισμοί της Ελλάδας και της Κύπρου”.

Το παραθυράκι για την Τουρκία στην άμυνα της ΕΕ

Σημειωτέον ότι στο κείμενο του κανονισμού SAFE που θα εγκριθεί αύριο υπάρχει μόνο μία αναφορά σε ομοφωνία. Ενώ υπάρχει όπως αναφέρθηκε και το παραθυράκι συμμετοχής της τυπικά ιδιωτικής τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας Baykar.

Για την Αθήνα βέβαια το σενάριο να “τρυπώσει” η Άγκυρα στην άμυνα της ΕΕ με κάποιας μορφής “ειδική σχέση” είναι σχεδόν καταστροφικό. Διότι η χώρα μας υποστηρίζει την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ ώστε να έχει και υποχρεώσεις σεβασμού του διεθνούς δικαίου, του ευρωπαϊκού κεκτημένου και της εδαφικής κυριότητας των άλλων κρατών- μελών και άρα της Ελλάδας και της Κύπρου. Μία σχέση μόνο με προνόμια για την Τουρκία στερεί από την Αθήνα και τη Λευκωσία ουσιαστικές διαπραγματευτικές δυνατότητες.

Όμως πολλοί εταίροι μας βλέπουν την Τουρκία ως βολικό σύμμαχο, δεδομένου ότι έχει το δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ. Και σε κάθε περίπτωση θέλουν να την εντάξουν στα εξοπλιστικά προγράμματα της ΕΕ. Αυτό άλλωστε επεδίωκαν ήδη από τη δεκαετία του 1990 η Μεγάλη Βρετανία, τότε μέλος της ΕΕ, αλλά και οι ΗΠΑ.

Υπενθυμίζεται ότι ο κ.Μητσοτάκης στις πρόσφατες επισκέψεις του σε Ρώμη και Βερολίνο έθεσε στη Τζόρτζια Μελόνι και τον Φριντριχ Μερτς τους κινδύνους από τη συμμετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άμυνα και τα εξοπλιστικά προγράμματα της ΕΕ. Όμως η Ιταλίδα πρωθυπουργός και ο Γερμανός καγκελάριος δεν φάνηκαν να ενστερνίζονται τις ελληνικές ανησυχίες.

Τι είναι το casus belli

Η Αθήνα θα πρέπει βέβαια να πείσει τη Γερμανία, την Ιταλία, αλλά και τη Γαλλία, ότι η άρση του casus belli πρέπει να αποτελέσει όρο για τη συμμετοχή της Τουρκίας με οποιονδήποτε τρόπο στην άμυνα της ΕΕ.

Η άρση του casus belli αποτελεί βέβαια ένα από τα βασικά κριτήρια για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ και αναφέρεται σε όλες τις ετήσιες εκθέσεις της Κομισιόν και σε σχετικά ψηφίσματα του Ευρωκοινοβουλιου. Είναι άλλωστε πρωτοφανές να έχει εκδώσει μία χώρα απειλή πολέμου κατά ενός γειτονικού κράτους, που είναι σύμμαχος στο ΝΑΤΟ, και δη για την άσκηση ενός νόμιμου δικαιώματος.

Υπενθυμίζεται πως η Ελλάδα το 1995 κατά την κύρωση της σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας δήλωσε ότι επιφυλάσσεται να ασκήσει το δικαίωμα της για επέκταση των χωρικών της υδάτων από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια. Και στις 8 Ιουνίου 1995 η τουρκική Εθνοσυνέλευση εξουσιοδότησε την τουρκική κυβέρνηση να θεωρήσει αιτία πολέμου (casus belli) την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια.

Βέβαια στην πράξη δεν χρειάζεται να υπάρχει casus belli για να επιτεθεί η Τουρκία. Αλλά για την τουρκική κυβέρνηση είναι θέμα γοήτρου να μην άρει το casus belli. Για αυτό και το αίτημα Μητσοτάκη προκάλεσε ήδη αντιδράσεις στην Τουρκία.

Τα κρίσιμα ραντεβού του Ιουνίου

Ο πρωθυπουργός προανήγγειλε ότι θα θέσει το ζήτημα κατά την επόμενη συνάντηση του με τον Ερντογάν. Πότε θα είναι αυτή όμως, μένει να φανεί. Παρότι ο κ. Μητσοτάκης επέμεινε ότι το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας- Τουρκίας θα πραγματοποιηθεί, δεν διευκρίνισε ποτέ. Φαίνεται ότι σε κάθε περίπτωση Μητσοτάκης- Ερντογάν θα συναντηθούν στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ, στις 24- 26 Ιουνίου στη Χάγη. Ενώ το θέμα της συμμετοχής της Τουρκίας στην άμυνα της ΕΕ θα τεθεί στο επόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 26 με 27 Ιουνίου.

Ο πρωθυπουργός εξέφρασε μάλιστα την ευχή: “Μακάρι αυτό το εργαλείο του SAFE να μας δώσει ένα μοχλό για να τροποποιήσουμε τη συμπεριφορά της Τουρκίας σε ζητήματα εθνικού ενδιαφέροντος”. Εκτίμησε δε ότι αυτό είναι κάτι που η πλειοψηφία των Ελλήνων θα έβλεπε θετικά.

Τίθεται όμως το ερώτημα εάν άρση του casus belli, θα σημάνει και συνολική αλλαγή πολιτικής της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα. Εάν όμως η Αγκυρα επιμένει στις “γκρίζες ζώνες” και την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου, η απόσυρση μίας απειλής από το τραπέζι δεν θα λύσει συνολικά τα ελληνοτουρκικά.