Συνήγορος του Πολίτη για παιδιά σε talent shows: “Γίνονται αναλώσιμες εικόνες προς τέρψιν ενηλίκων”

Την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμάτων του παιδιού στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα, υπενθυμίζει με ανακοίνωση του ο Συνήγορος του Πολίτη, με αφορμή την έναρξη της νέας τηλεοπτικής σεζόν.

Η ανεξάρτητη αρχή αναφέρει τις βασικές θέσεις της για το σεβασμό της εικόνας και της ιδιωτικής ζωής του παιδιού σε ενημερωτικές εκπομπές, reality shows και διαφημίσεις, τονίζοντας παράλληλα το σημαντικό ρόλο των γονέων και των επαγγελματιών.

Πιο αναλυτικά:

1. Τα Μ.Μ.Ε. οφείλουν να σέβονται τα δικαιώµατα των ανηλίκων θυτών, θυµάτων ή µαρτύρων εγκληµατικών πράξεων και των παιδιών που έχουν βρεθεί σε δύσκολη κατάσταση:

Απαγορεύεται ρητά η παρουσίασή τους µέσω εικόνας, ονόµατος ή άλλου τρόπου που καθιστά σαφή την ταυτότητά τους, καθώς και η συµµετοχή τους σε εκποµπές. Επί πλέον, απαγορεύεται να λαµβάνονται συνεντεύξεις µε ανηλίκους κάτω των 14 ετών των παραπάνω κατηγοριών, για δε τους ανηλίκους άνω των 14 ετών η παρουσίαση αυτή επιτρέπεται «µόνο εφόσον είναι αναγκαία για την ενηµέρωση του κοινού και δεν προκαλεί βλάβη στην προσωπικότητά τους και σε κάθε περίπτωση µόνο ύστερα από γραπτή άδεια αυτών που ασκούν τη γονική τους µέριµνα». Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται να επιδεικνύεται σε εκποµπές, παρουσιάσεις και συνεντεύξεις µε παιδιά που ζουν σε ιδρύµατα, ώστε να προστατεύεται η εικόνα και η ιδιωτική τους σφαίρα, αλλά και να αποφεύγεται η ανάκληση τυχόν δυσάρεστων βιωµάτων τους.

2. Τα παιδιά-θεατές πρέπει να προστατεύονται από ακατάλληλο για την ηλικία τους οπτικοακουστικό υλικό:

Σε µεσηµεριανές και απογευµατινές ώρες, υπάρχουν πολύ συχνά εκποµπές που χαρακτηρίζονται ως κατάλληλες, όµως έχουν περιεχόµενο και εικόνες που βλάπτουν τον ψυχισµό των παιδιών. Σε ώρες µεγάλης τηλεθέασης για τον παιδικό πληθυσµό πρέπει να αποφεύγεται η προβολή εκποµπών που περιλαµβάνουν ορολογία, εικόνες ή σκηνές που εξοικειώνουν τα παιδιά µε ανοίκειες για την ηλικία τους συµπεριφορές. Ιδιαίτερα σηµαντικός είναι ο ρόλος των γονέων, που χρειάζεται να είναι παρόντες και να ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη των παιδιών, καθιστώντας τα ενεργητικούς δέκτες των τηλεοπτικών ερεθισµάτων, αλλά και αποτρέποντας την διαρκή και άκριτη παρακολούθηση τηλεοπτικών εκποµπών, όπως και προγραµµάτων ακατάλληλων για την ηλικία τους.

3. Η συµµετοχή των παιδιών σε ψυχαγωγικές εκποµπές, reality και talent shows, διαγωνισµούς, κλπ, είναι προβληµατική.

Ο προβληµατισµός αυτός είναι έντονος, όταν τα παιδιά, ιδίως στην ευαίσθητη ηλικία πριν την συµπλήρωση των 12 χρόνων, καλούνται να συµµετέχουν σε τηλεοπτικά προγράµµατα και διαγωνισµούς πουαπευθύνονται κατά κύριο λόγο σε ενήλικες. Γίνονται έτσι συχνά «αναλώσιµες εικόνες προς τέρψιν ενηλίκων» και µπαίνουν στη διαδικασία διαγωνισµών, κρίσεων, επιτροπών, συνεντεύξεων, κλπ, µιµούµενα πρότυπα και συµπεριφορές ενηλίκων, προκειµένου να κερδίζουν τις εντυπώσεις. Η χρήση των παιδιών προς συγκίνηση του ενήλικου κοινού και αύξηση της τηλεθέασης και του κέρδους που αυτή αποφέρει, µπορεί να συνιστά µια µορφή εκµετάλλευσης και να επιτρέπει στρέβλωση της εικόνας της παιδικότητας και αλλοίωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της ηλικίας αυτής, όπως ο αυθορµητισµός και το παιγνίδι, καθώς τα παιδιά καλούνται συχνά να συµµετέχουν σε δραστηριότητες που προβάλλουν τη σεξουαλικότητά τους και απαιτούν την πρόωρη ωρίµανσή τους. Η νοµοθεσία εξαρτά τη συµµετοχή των παιδιών από τη γονική συναίνεση αλλά και από την επίδραση που αυτή µπορεί να έχει στην σωµατική, πνευµατική ή ηθική ανάπτυξη των παιδιών. Στις εκποµπές αυτές, παρόλο που συνήθως υπάρχει η συναίνεση των γονέων, συχνά υφίσταται ένα σοβαρότατο ζήτηµα δεοντολογίας, καθώς το κίνητρο της δηµοσιότητας και της ενδεχόµενης νίκης σε ένα διαγωνισµό ωθεί πολλούς γονείς να µη λαµβάνουν σοβαρά υπόψη τις ενδεχόµενες συνέπειες. Σύµφωνα µε έρευνες και µελέτες διεθνώς, τέτοιες εκποµπές µπορεί να προκαλούν ψυχική και σωµατική εξάντληση, διαταραχή του συνήθους ρυθµού ζωής των παιδιών και της ψυχικής τους ισορροπίας, παρενόχληση και εµπαιγµό από το περιβάλλον τους, λόγω της αναγνωρισιµότητας που αυτά αποκτούν, στρες από τη διαδικασία κρίσεων και βαθµολογιών και δηµόσια έκθεση των παιδιών χωρίς την κατάλληλη στήριξή τους.

Παράλληλα µε τον προβλεπόµενο έλεγχο για τη σήµανση των τηλεοπτικών εκποµπών, θα πρέπει να λαµβάνει χώρα και έλεγχος από ειδικούς επιστήµονες για τους ενδεχόµενους κινδύνους ως προς την σωµατική, πνευµατική και ηθική ανάπτυξη των συµµετεχόντων ανηλίκων. Σε κάθε περίπτωση οι γονείς, που σύµφωνα µε τον νόµο έχουν την ευθύνη συµµετοχής των παιδιών στις εκποµπές, θα πρέπει να έχουν ιδιαίτερη επίγνωση των πιθανών δυσάρεστων συνεπειών που προαναφέρθηκαν.

4. Η ανηλικότητα θα πρέπει να είναι σεβαστή σε διαφηµίσεις που απευθύνονται σε παιδιά ή στις οποίες συµµετέχουν παιδιά:

Ο Συνήγορος προβληµατίζεται για το περιεχόµενο διαφηµίσεων προϊόντων που απευθύνονται (και) σε παιδιά, ενώ ενέχουν πιθανούς κινδύνους για τη σωµατική και ψυχική υγεία τους. Επίσης προβληµατίζεται για τη συµµετοχή των παιδιών σε διαφηµίσεις, ορισµένες φορές µάλιστα σε πρότυπα ρόλων που πρόδηλα έρχονται σε σύγκρουση µε την παιδική ηλικία. Τα ζητήµατα που αναδεικνύονται από τις διαφηµίσεις αυτές είναι αφενός η χρησιµοποίηση των παιδιών σε ρόλους και συµπεριφορές ενηλίκων που δεν ταιριάζουν στην παιδική ηλικία, και για τον λόγο αυτό θα µπορούσαν να συνιστούν προσβολή της παιδικής ηλικίας, αφετέρου η έµµεση προτροπή στα παιδιά να χρησιµοποιούν προϊόντα που βάσει της αρχής της προφύλαξης, θα πρέπει να αποφεύγονται.

5. Τέλος, επισηµαίνεται ο υποστηρικτικός και προληπτικός ρόλος των ενηλίκων, τόσο των γονέων, όσο και των επαγγελµατιών (δηµοσιογράφων, διαφηµιστών, παραγωγών τηλεοπτικών εκποµπών, αλλά και εκπαιδευτικών, συµβούλων, κλπ.).

Η εκπαίδευση όλων στην αναγνώριση και στον σεβασµό των δικαιωµάτων των παιδιών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εξασφάλιση της προστασίας των παιδιών, ως συµµετεχόντων σε τηλεοπτικές εκποµπές και διαφηµίσεις και ως καταναλωτών, θεατών και δεκτών ενηµέρωσης και πληροφοριών. Για τον λόγο αυτό ο Συνήγορος έχει επανειληµµένα δηλώσει την επιθυµία του να συνεργαστεί µε όλους τους ενδιαφερόµενους φορείς και παράγοντες για την επίτευξη αυτού του στόχου.