Περιβάλλον, ζωική παραγωγή και ενιαία υγεία

Σε παγκόσμιο επίπεδο, το ενδιαφέρον της βιομηχανίας παραγωγής και επεξεργασίας τροφίμων, καθώς και πολιτικών και καταναλωτικών οργανισμών, για την κατανόηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται με την παραγωγή και τη διάθεση των τροφίμων αυξάνεται συνεχώς.

Η αγροτική παραγωγή, και ειδικότερα η κτηνοτροφία, αποτελεί δραστηριότητα με ιδιαίτερη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική σημασία, καθώς αξιοποιεί ορεινές και μειονεκτικές περιοχές της χώρας που δεν είναι κατάλληλες για άλλες χρήσεις. Παράλληλα, ο κτηνοτροφικός τομέας και η υγεία των ζώων συνδέονται άμεσα και αλληλεπιδρούν με την υγεία των ανθρώπων και του περιβάλλοντος, αποτελώντας βασικό άξονα της προσέγγισης της «Ενιαίας Υγείας» (One Health).

Η εκτροφή αγροτικών ζώων, κυρίως σε κτηνοτροφικά κτίρια, οδηγεί στην παραγωγή αποβλήτων που προέρχονται από τον μεταβολισμό των τροφών και από απώλειες κατά τη διανομή της τροφής και του νερού. Η ποσότητα των αποβλήτων εξαρτάται από τον βαθμό εντατικοποίησης και την πυκνότητα των ζώων. Η διαχείριση αυτών των αποβλήτων είναι κρίσιμη, καθώς η ανεπαρκής αντιμετώπισή τους προκαλεί έκλυση οσμών και ρύπων που επιβαρύνουν τα εδάφη, τα ύδατα και την ατμόσφαιρα. Μεταξύ των κυριότερων ρύπων συγκαταλέγονται η αμμωνία, το μεθάνιο, τα οξείδια του αζώτου και τα αιωρούμενα σωματίδια.

Ο αγροδιατροφικός τομέας ευθύνεται για περίπου 13,1% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ των 27, εκ των οποίων πάνω από 50% προέρχεται από τη ζωική παραγωγή, 31% από λιπάσματα και κοπριά και 11% από αλλαγές στη χρήση γης.

Η κλιματική κρίση επιδεινώνει περαιτέρω την κατάσταση, επηρεάζοντας άμεσα την υγεία ανθρώπων και ζώων μέσω της ρύπανσης του αέρα, της απώλειας βιοποικιλότητας και της αυξανόμενης συχνότητας ακραίων καιρικών φαινομένων. Η στρατηγική της Ενιαίας Υγείας αναγνωρίζει αυτή τη στενή αλληλεξάρτηση ανάμεσα στην υγεία ανθρώπων, ζώων, φυτών και οικοσυστημάτων.

Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal), που υιοθετήθηκε τον Δεκέμβριο του 2019, θέτει αυστηρούς στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε όλη την αγροδιατροφική αλυσίδα, με σκοπό την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Τον Μάιο του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε δύο συμπληρωματικές στρατηγικές: τη «Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα» και τη «Στρατηγική Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο (Farm to Fork)», οι οποίες στοχεύουν στη μετάβαση σε ένα βιώσιμο σύστημα παραγωγής τροφίμων και στην αποκατάσταση της βιοποικιλότητας έως το 2030.

Οι συμβατικές μορφές αγροτικής παραγωγής, που βασίζονται στην υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και στη χρήση υπερβολικών εισροών, δεν ανταποκρίνονται πλέον στις απαιτήσεις της εποχής. Ωστόσο, υπάρχουν τεχνολογικές λύσεις και καλές πρακτικές που μπορούν να οδηγήσουν σε ένα νέο, βιώσιμο μοντέλο παραγωγής, το οποίο θα διασφαλίζει την ποιότητα των προϊόντων και την προστασία του περιβάλλοντος και του καταναλωτή.

Η ιχνηλασιμότητα αποτελεί πλέον αναπόσπαστο στοιχείο της παραγωγικής διαδικασίας. Ενισχύει την εμπιστοσύνη του καταναλωτή και προστατεύει τα προϊόντα από νοθεία και παράνομη διακίνηση, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα το εισόδημα και το κύρος των παραγωγών. Η υποχρεωτική ηλεκτρονική σήμανση των ζώων στα κράτη-μέλη της ΕΕ (αιγοπρόβατα από το 2010 και λοιπά ζώα από το 2011) αποτέλεσε ορόσημο για τη διαφάνεια και την ασφάλεια στην αλυσίδα παραγωγής.

Η τεχνολογία RFID (Radio Frequency Identification) επιτρέπει την ακριβή παρακολούθηση και αναγνώριση των ζώων, ενώ σε συνδυασμό με το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things – IoT), παρέχει τη δυνατότητα ολοκληρωμένης διαχείρισης και ανάλυσης δεδομένων σε πραγματικό χρόνο.

Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η χρήση έξυπνων περιλαίμιων με αισθητήρες εντοπισμού, θερμοκρασίας και παρακολούθησης ζωτικών λειτουργιών. Στην Ελλάδα, η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιείται κυρίως στα βοοειδή, επιτρέποντας τον έλεγχο της κατανάλωσης βοσκής και της συμπεριφοράς τους, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην παρακολούθηση περιβαλλοντικών συνθηκών.

Η βελτίωση των συνθηκών εκτροφής, ιδίως όσον αφορά την υγιεινή, τη διατροφή, την ευζωία και τη βιοασφάλεια, καθώς και η εφαρμογή Καλών Γεωργικών Πρακτικών (Good Agricultural Practices – GAP), αποτελούν βασικούς παράγοντες για τη μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η ορθή διαχείριση της εισαγωγής νέων ζώων και η πρόληψη μετάδοσης ασθενειών μειώνουν τους κινδύνους ανθεκτικότητας και διασποράς παθογόνων.

Η κτηνοτροφία ακριβείας (precision livestock farming) εισάγει καινοτόμες προσεγγίσεις στη διατροφή, επιτρέποντας σε κάθε ζώο να λαμβάνει την κατάλληλη ποσότητα τροφής, τη σωστή στιγμή και για τη σωστή διάρκεια. Η εφαρμογή αυτών των συστημάτων μειώνει το κόστος ζωοτροφών, ενισχύει την υγεία των ζώων και περιορίζει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Επιπλέον, διατροφικές παρεμβάσεις, όπως η μείωση της ολικής πρωτεΐνης ή η βελτίωση της πεπτικότητας των ζωοτροφών, μπορούν να μειώσουν σημαντικά την απέκκριση αζώτου και την εκπομπή μεθανίου —έως και 12% στα μηρυκαστικά, σύμφωνα με σχετικές μελέτες.

Τα συστήματα έγκαιρης πρόβλεψης ασθενειών (early disease warning systems) συνδυάζουν περιβαλλοντικά δεδομένα, φυσιολογικούς δείκτες και αλγορίθμους πρόγνωσης, προσφέροντας έγκαιρη ειδοποίηση για την εμφάνιση ασθενειών. Η χρήση τους μειώνει τη χορήγηση φαρμάκων και αντιβιοτικών, βελτιώνει την ευζωία και αυξάνει την ποιότητα των ζωικών προϊόντων.

Η κατασκευή κατάλληλων κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τη βιωσιμότητα μιας μονάδας. Σήμερα, η τεχνολογία παρέχει εργαλεία προσομοίωσης που επιτρέπουν τον σχεδιασμό και τον έλεγχο του μικροπεριβάλλοντος πριν ακόμη την εγκατάσταση των ζώων, εξασφαλίζοντας έτσι τη βελτιστοποίηση των συνθηκών εκτροφής και την ελαχιστοποίηση της ενεργειακής κατανάλωσης και των ρύπων.

Οι σύγχρονες τεχνολογίες, όταν εφαρμόζονται συντονισμένα, προσφέρουν στους κτηνοτρόφους πολύτιμα εργαλεία για τη βελτίωση της παραγωγικότητας, την προστασία του περιβάλλοντος και τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας. Η επιτυχής εφαρμογή αυτών των πρακτικών απαιτεί διεπιστημονική συνεργασία, καθώς και ενίσχυση της κοινωνικής συμμετοχής μέσω εκπαίδευσης και ενημέρωσης των πολιτών.

To θέμα της Ενιαίας Υγείας θα απασχολήσει το 1ο One Health Summit το οποίο θα πραγματοποιηθεί στο Ωδείο Αθηνών, την Τετάρτη 22 Οκτωβρίου 2025. Μπορείτε να εγγραφείτε ΕΔΩ

*Ο Θωμάς Μπαρτζάνας είναι Καθηγητής, Αντιπρύτανης Έρευνας, Οικονομικών και Ανάπτυξης στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών