Αινείας Τσαμάτης: “Η ποίηση θα σώσει τον κόσμο”

Είναι ένας άνθρωπος όπως τον φαντάζεσαι: επίμων, ιδιαιτέρως «εσωτερικός», χείμαρρος στον λόγο και ειλικρινής. Το πρώτο του σκίρτημα όταν έφθασε στην Αθήνα, δεν τον διέψευσε ποτέ. Ο Αινείας Τσαμάτης έγινε ένας εξαιρετικός ηθοποιός που μόνο να μας υπόσχεται ωραίες στιγμές μπορεί. Και τώρα στον Θόλο του Νιάρχος θα τον δούμε στο Ημέρωμα της Στρίγγλας σε σκηνοθεσία Εύας Βλασσοπούλου με ένα χαρισματικό ensemble ηθοποιών (Βαγγέλης Αμπατζής, Μάνος Βαβαδάκης, Στέλλα Βογιατζάκη, Παναγιώτης Εξαρχέας, Γρηγόρης Μπαλλάς, Κατερίνα Πατσιάνη).

Ας ξεκινήσουμε λίγο ανάποδα Αινεία – από την κοινωνία. Ζούμε στιγμές «πολεμικές» και άγριες. Μπορεί σε τέτοιες εποχές το θέατρο να είναι πολιτικό ή θεραπευτικό;

Δεν πιστεύω ότι η δουλειά του θεάτρου είναι να είναι πολιτικό, πιστεύω όμως ότι η δουλειά του είναι να αφυπνίζει το αίσθημα της δικαιοσύνης, τη συνείδηση, την αντίληψη. Οπότε εκ των πραγμάτων, όταν όλα αυτά υπάρχουν, έχει με έναν τρόπο πολιτικό λόγο.

Τώρα το να κάνουμε σήμερα ένα θέατρο τύπου Μπρεχτ νομίζω ότι είναι άκαιρο – τότε είχε ένα σκοπό. Ούτως ή άλλως και ο Μπρεχτ με ποίηση προσπαθούσε να πει αυτά που είχε να πει. Και εγώ με ένα ρομαντικό τρόπο, πιστεύω ότι η ποίηση θα σώσει τον κόσμο – ξυπνάει κάτι μέσα σου που δεν ξέρεις τι είναι αλλά ανοίγει ένας χώρος μέσα στον οποίο μπορείς να αντιληφθείς τον διπλανό σου αλλιώς όπως και το τι αξίζει στον κόσμο που ζούμε. Το οποίο φυσικά δεν είναι το να πέφτουν βόμβες το 2025 και να σκοτώνονται μικρά παιδιά και να καταλύονται απολύτως όλοι οι διεθνείς οργανισμοί και θεσμοί. Έτσι λοιπόν μπορεί να μην το θεωρώ πολιτικό αλλά το να ξυπνάει μέσα μου ανθρωπιά και αλληλεγγύη είναι κάτι που επιδιώκω.

Ο ίδιος πόσο πιστεύεις ότι έχεις αλλάξει ασχολούμενος με το θέατρο; Πώς εξελίσσεσαι με τα χρόνια;

Θα απαντήσω το ίδιο. Ότι έχουν ανοίξει μέσα μου χώροι που δεν ήξερα καν ότι υπάρχουν. Επίσης το κομμάτι της περιέργειας που μένει μονίμως ενεργό μέσα από το θέατρο, μέσα από την ανακάλυψη των πραγμάτων, είναι αποκαλυπτικό. Διότι τελικά, δεν είσαι τελικά περίεργος μόνο απέναντι το θέατρο, είσαι απέναντι στην ουσία των κειμένων, δηλαδή απέναντι στην κοινωνία.

Παρατηρείς τα αντανακλαστικά σου, πόσο πιο αργά φερ’ ειπείν μπορεί να είναι τώρα σε σχέση με το παρελθον. Γιατί τώρα υπάρχει μία αποχαύνωση και μία «ηρεμία» – θεωρούμε ότι κάνουμε το χρέος μας και δείχνουμε την αλληλεγγύη μας μέσα από τα social media, με ένα like σε ένα ποστ και ότι, με αυτό, καθαρίσαμε. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, πολύ συχνά γιατί δεν αντιδρούμε, για παράδειγμα στην πορεία αυτή που έγινε στη Γάζα θα ήθελα να έχω πάει για να δείξω έμπρακτα κάτι.

Κάποτε τα αντανακλαστικά της κοινωνίας ήταν πολύ άμεσα – συνέβαινε κάτι και την άλλη μέρα ήμασταν στο δρόμο. Σήμερα αυτό δεν υπάρχει. Με αυτή την έννοια, λοιπόν, το θέατρο σε αφυπνίζει. Εξαρτάται φυσικά σε τι κατάσταση σε βρίσκει το κάθε κείμενο, σε τι συνθήκη προσωπική, σε ποια φάση ηλικιακή. Αλλες αγωνίες έχεις όταν ξεκινάς και άλλες όταν ωριμάζεις.

Ένας άνθρωπος ξένος σε μία χώρα, που έρχεται από την Αλβανία, όπως εσύ, πώς τολμάει να πει ότι θα ασχοληθεί με το θέατρο;

Πιστεύω ότι παίζει μεγάλο ρόλο η τύχη – γενικά πιστεύω ότι πρέπει να αφήνεσαι και τα πράγματα κάπως θα σε πάνε εκεί που πρέπει, να αφήνεις δηλαδή το ένστικτό σου να σε οδηγήσει. Πιστεύω ότι αυτό δεν σε βγάζει ποτέ λάθος γιατί είναι η εσωτερική σου πραγματικότητα και πιστεύω ότι καλά έκανα και το ακολούθησα. Είναι πολύ μεγάλη χαρά και είμαι τυχερός που παρά την καταγωγή μου έφτασα να μπορώ να εξερευνήσω τα κομμάτια μου όπως τα θέλω, ακόμη και της μη αποδοχής.

Και αυτό δεν αφορά μόνο την καταγωγή σου. Ο καθένας παλεύει κάθε μέρα με τόσα και διαφορετικά πράγματα που αφορούν αποδοχή: το πώς σε βλέπουν οι άλλοι,τι επιθυμείς εσύ να βλέπουν οι άλλοι σε σένα και τόσα άλλα. Πάντως, ο φόβος του αγνώστου φυσικά υπήρχε μέσα μου.

Ο πρώτος και δεύτερος χρόνος, για παράδειγμα, που σπουδάζεις είναι αποθαρρυντικοί ή είναι εύκολοι;

Μάλλον το πρώτο. Κυρίως για τη Σχολή σε αφήνει σε μια εκκρεμότητα – ξαφνικά βγαίνεις έξω σε μια αγορά που αν δεν είναι κορεσμένη, αν μη τι άλλω είναι πολυπληθής. Οπότε υπάρχει αγωνία, αγωνία να καταφέρεις να υπάρχεις μέσα στα πράγματα χωρίς ο ίδιος να λειτουργήσεις επιθετικά προσπαθώντας να ανήκεις κάπου. Ούτως ή άλλως είναι δύσκολο να υπάρχει ένας νέος ηθοποιός στο θέατρο, στην τηλεόραση ή οπουδήποτε. Υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός και είναι δύσκολο να διαχειριστείς το γιατί εσύ και όχι κάποιος άλλος ή το γιατί κάποιος άλλος και όχι εσύ ειδικά όταν είσαι μικρός.

Ποια ήταν η στιγμή που ένιωσες κάπως πιο ασφαλής, που ένιωσες ότι πατάς γερά;

Κοντεύω τα 15 χρόνια που δουλεύω. Μπορώ να πω ότι ένιωσα καλά πριν από πέντε χρόνια. Καλά με τον εαυτό μου, με τα αντανακλαστικά μου, ότι υπάρχω μέσα σε έναν κόσμο με το συναίσθημα μου, ότι «επικοινωνώ» με τους ανθρώπους γύρω μου. Τα προηγούμενα χρόνια μπορεί να υπήρχε περισσότερη αγωνία και μάλιστα περισσότερη περισσότερη προσδοκία.

Η εσωτερική εξέλιξη που εξελίσσει το θέατρο και το θέατρο που εξελίσσει την εσωτερική εξέλιξη, σου συμβαίνουν με κάθε έργο;

Μου συμβαίνει με συνεργάτες, με ανθρώπους. Τα έργα ούτως ή άλλως είναι καλογραμμένα και καλοφτιαγμένα. Οι συγγραφείς εκεί θα είναι – το θέμα είναι με ποιους τα κάνεις, γιατί τα κάνεις, ποιο είναι το όραμα του κάθε ανθρώπου και πού βρίσκεσαι εσύ μέσα σ’ αυτό, τι βρίσκεις εσύ στον συμπαίκτη σου.

Γιατί μιλάμε πάντα για ένα σύνολο και όταν αυτό λειτουργεί, δηλαδή όταν του δίνεις τροφή και σου δίνει και εκείνο, θα βγει κάτι σίγουρα καλό. Δεν εννοώ μια καλή παράσταση απαραιτήτας, εννοώ όμως ότι το επίπεδο συνεργασίας θα είναι τέτοιο που εσύ θα βγεις από εκεί υγιής και πιο βαθύς. Νιώθω πια μια ησυχία, μια ηρεμία δηλαδή σε σχέση με το πώς διαχειρίζομαι τα πράγματα, μια απλότητα, μια ομορφιά, μια αθωότητα.

Υπάρχει κάποιος άνθρωπος, ένας σκηνοθέτης που ξεχωρίζεις ιδιαιτέρως; Που υπήρξε καθοριστικός;

Ο Δημήτρης Καραντζάς είναι σίγουρα ένας καθοριστικός άνθρωπος για τη ζωή μου – έχουμε δουλέψει πάρα πολλές φορές μαζί και έχουμε πορευτεί παράλληλα. Σίγουρα ένα κομμάτι μου έχει εξελιχθεί μέσα από τον Δημήτρη, τις δουλειές που κάναμε μαζί, τους ανθρώπους που γνώρισα.

«Το Ημέρωμα της Στρίγγλας», λοιπόν! Ποιο είναι αλήθεια το ενδιαφέρον σε αυτό το έργο;

Το έργο είχε γίνει αναλόγιο στον Φάρο του Κέντρου Πολιτισμούς Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και εκφράστηκε η πρόθεση να ανέβει σε μία παράσταση που δεν θα απήχε πολύ από την κατασκευή του πρώτου, απλώς τώρα είναι πολύ πιο ξεκάθαρες και «ενεργές» οι σχέσεις αφού δεν αφηγούμαστε απλώς τηνς ιστορία. Ουσιαστικά, το έργο περιγράφει μία γραφική κατάσταση – αφού μιλάμε για προίκα – στην οποία βλέπουμε τη γυναίκα ως ένα αντικείμενο. Αυτό συνέβαινε κάποτε φυσικά και στην Ελλάδα. Και εκεί και πέρα, έχουμε να κάνουμε με μία Κατερίνα που είναι πολύ πιο δυνατή από αυτό που πιστεύει ο πατέρας της, η οποία αντιδράει στα πράγματα. Και έρχεται ένας Πετρούκιος για να τη τιθασεύσει. Ανεπιτυχώς μάλλον…

Γιατί μας άφορά σήμερα αυτό το έργο;

Νομίζω ότι μας βάζει στη διαδικασία να σκεφτούμε για τη γυναικεία χειραφέτηση ακόμη και σήμερα. Η γυναίκα, δηλαδή, έπρεπε πάντα να είναι ήσυχη – για να συνεχίσουμε την κουβέντα με τη λέξη «ησυχία». Και τι σημαίνει, λοιπόν, αυτό; Ότι μια γυναίκα που αντιδράει και είναι ανήσυχη αποτελεί πρόβλημα για την κοινωνία. Οπότε, ναι, αυτό το έργο είναι πάντα επίκαιρο. Στο τέλος μάλιστα, υπάρχει η φράση του Σαίξπηρ που λέει ο Πετρούκιος – ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, σοκάρεται από το τι αισθάνεται μετά από ένα φιλί – «OK αγάπη, έτσι σε θέλω», φράση την οποία εμείς δεν την αφήνουμε σε κατάφαση, αλλά την κάνουμε ερώτηση.

Συνεπώς, το μεγάλο ερώτημα είναι, τι συμβαίνει όταν φτιάχνεις έναν έναν άνθρωπο στα μέτρα σου. Και πόση αλήθεια ομολογεί εκείνη όταν τη ρωτάς αν είναι καλά. Ξέρετε, στους ανθρώπους υπάρχει ένας μηχανισμός επιβίωσης που τους κάνει να λέει πως είναι καλά, ας βράζουν μέσα τους. Οπότε, αυτό το έργο, αφήνει ανοιχτές όλες τις αναζητήσεις και τις δυνατότητες και για αυτό έχει αξία για μένα αυτό το κείμενο σήμερα.

Αυτό, αλήθεια, είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό ζήτημα. Μπαίνουμε σε μία σχέση γιατί μας γοητεύει ένας άνθρωπος και μετά πάμε να τον φτιάξουμε στα δικά μας μέτρα. Αυτό είναι πολύ σύνηθες, συμβαίνει κατά κόρον. Γιατί, πιστεύεις, ότι το παθαίνουμε αυτό οι άνθρωποι Αινεία;

Γιατί δεν ξέρουμε να φροντίζουμε τη μοναδικότητα μας και τη μοναδικότητα του άλλου. Αυτό είναι μία συνεχής πάλη. Πρέπει συνέχεια να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου για ποιον λόγο είσαι με τον άλλον. Αν και συνήθως μας εκνευρίζουν στον άλλον τα πράγματα που καθρεφτίζουν δικές μας αδυναμίες, αδυναμίες που δεν έχουμε διαχειριστεί.

Έχεις υποπέσει σε αυτό το λάθος;

Όποιος πει ότι δεν έχει πέσει είναι ψεύτης!