Η Πολύχρωμη Επανάσταση της Σερβίας

Μέσα στα χρόνια και σε διάφορες κοινωνίες εμφανίζεται το φαινόμενο περιθωριακών ή αγωνιστικών κοινοτήτων που οικειοποιούνται όρους απαξίωσης και περιφρόνησης που τους αποδίδει η εξουσία και τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης. Αυτές οι ομάδες που προέρχονται από τα κάτω της κοινωνίας – φοιτητικά ή εργατικά κινήματα, συλλογικότητες οπαδών, υποστηρικτές κάποιας underground πολιτισμικής τάσης – νοηματοδοτούν θετικά τις υποβιβαστικές ονομασίες που τους φορούν οι κυβερνήσεις, τα ΜΜΕ και λοιποί διανοούμενοι, αντλώντας από αυτές περηφάνια και συνεκτική ταυτότητα.

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην περίπτωση του σημερινού κοινωνικού κινήματος στη Σερβία, το οποίο δυναμώνει μέρα με τη μέρα τους τελευταίους έξι μήνες με μπροστάρηδες τους φοιτητές. Η αφορμή για την κοινωνική έκρηξη δόθηκε με την κατάρρευση του θόλου του σιδηροδρομικού σταθμού στο Νόβι Σαντ, που οδήγησε στον θάνατο 16 ανθρώπων τον περασμένο Νοέμβρη. Από τότε, μέσα από πρωτότυπες δράσεις κοινωνικής πίεσης, από καταλήψεις πανεπιστημιακών κτιρίων και κλείσιμο κεντρικών δρόμων, ένα μεγάλο κομμάτι της Σερβικής κοινωνίας ένωσε τις φωνές ενάντια στη διαφθορά και στον αυταρχισμό του κράτους, στην αυξανόμενη αστυνομική βία και στον εξευγενισμό του Βελιγραδίου προς όφελος μιας τουριστικής ανάπτυξης που ξεπουλάει δημόσια κτίρια σε πολυεθνικές ξενοδοχειακές εταιρίες και που δυσχεραίνει τη ζωή των ντόπιων.

Όλους αυτούς που επίμονα και σθεναρά διαδηλώνουν απέναντι στο καθεστώς του, ο Σέρβος Πρόεδρος Αλεξάντερ Βούτσιτς αποκάλεσε ειρωνικά και απαξιωτικά ‘πολύχρωμη επανάσταση’. «Δεν θα δυσκολευτούμε να υπερισχύσουμε απέναντι σε μια τέτοια πολύχρωμη επανάσταση», ήταν η δήλωσή του. Όσο κι αν επιχείρησε να περιφρονήσει τους διαδηλωτές, με την επιλογή αυτού του όρου έδωσε απευθείας ένα τιμητικό όνομα στο κίνημα και όσες κι όσοι συμμετέχουν σε αυτό, το αποδέχτηκαν περήφανα.

Το χειρότερο, βέβαια, για τον πρόεδρο του αυταρχικού καθεστώτος είναι πως ο όρος ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Όσο βρέθηκα στο Βελιγράδι, διαπίστωσα πως όντως κάτι – ένα συλλογικό σώμα για την ακρίβεια – πολύχρωμο, ζωντανό κι αισιόδοξο γυρεύει την ανατροπή του παλιού, διεφθαρμένου και γκρίζου. Η παλέτα του αγώνα είναι εντυπωσιακή, από τα κίτρινα γιλέκα με τις επιπρόσθετες ζωγραφιές των φοιτητών, τις σημαίες των τμημάτων, τις κονκάρδες με χιουμοριστικά συνθήματα και ευφάνταστα σύμβολα, τα πλακάτ με τις καρδιές και τον Πίκατσου, τις ετερόκλιτες σημαίες των πανεπιστημιακών τμημάτων, το λάβαρο της Φεράρι (σύμβολο ενάντια στο καθεστώς ήδη από την εποχή Μιλόσεβιτς), τις ματωμένες παλάμες που στρέφονται απέναντι στην κυβέρνηση για να μην ξεχαστεί το αίμα που έχει στα χέρια της.

Η πολυχρωμία του κινήματος ξεκινάει από τα οπτικά ερεθίσματα, αλλά δεν μένει σε αυτά. Γιατί πολυχρωμία σημαίνει συμπερίληψη, αποδοχή και συμβίωση. Οι διαδηλωτές στη Σερβία το έχουν πετύχει με έναν εντυπωσιακό τρόπο, που ξεπερνάει συνηθισμένες αντιλήψεις. Στην πορεία της Πρωτομαγιάς, είδα τις μαυροκόκκινες σημαίες των Αναρχικών δίπλα με λάβαρα που απεικόνιζαν τον Ιησού Χριστό – ο οποίος νοηματοδοτείται ξανά ως αντάρτης, υπερασπιστής των φτωχών και των αδύναμων – σημαίες της φιλελεύθερης Σερβίας να συνυπάρχουν και να ανεμίζουν δίπλα με αυτές της κομουνιστικής Γιουγκοσλαβίας. Άνθρωποι με ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές στέκονταν στο πλάι, είχαν αποδεχτεί τη σπουδαιότητα του κοινού στόχου.

Η πιο εντυπωσιακή ένδειξη πολυχρωμίας κι αποδοχής που γνώρισα στη Σερβία σχετίζεται με τη θρησκεία. Η μουσουλμανική κοινότητα της χώρας έχει σε μεγάλο βαθμό περιοριστεί στα νοτιοδυτικά, σε μια περιοχή με πρωτεύουσα το Νόβι Πάζαρ. Μουσουλμάνοι φοιτητές ήρθαν να στηρίξουν τις μεγάλες πορείες και διαδηλώσεις στο Βελιγράδι. Οι φοιτητές της πρωτεύουσας προετοιμάστηκαν κατάλληλα για την υποδοχή τους στις καταλήψεις των σχολών. Εκεί, διαμορφώθηκαν ειδικοί χώροι για προσευχή, όπως υπήρξε μέριμνα και στις συλλογικές κουζίνες που λειτουργούν στις καταλήψεις, με φαγητά σύμφωνα με το Ισλάμ, τα οποία ετοιμάζονταν κατά τη δύση του ηλίου, με πλήρη σεβασμό στο Ραμαζάνι. Και μέσα στις ημέρες, πολύχρωμοι φοιτητές χωρίς να περιφρονούν ή να επηρεάζονται αρνητικά από την πίστη του διπλανού τους, κατέβαιναν μαζί στον δρόμο διεκδικώντας ένα καλύτερο παρόν και μέλλον. Αυτή η πολύχρωμη επανάσταση είναι χειροπιαστή, συμβαίνει de facto σε κάθε επικοινωνία και διάλογο, και είναι αδύνατον να απαξιωθεί και να περιφρονηθεί από καμία εξουσία.

*Ο Χρήστος Ποζίδης είναι δάσκαλος και συγγραφέας